Dərslik Azərbaycan Respublikasının Təhsil Nazirliyinin

______________Milli Kitabxana_____________ 

 181

QƏDİM MANNA DÖVLƏTİ 

E.ə. I minilliyin əvvəllərində Urmiya gölündən-cənub şərq-

də hövzəsində mərkəzləşdirilmişmiş Manna dövləti yaranmişdı. 

Manna dağlıq ölkə idi. Ərazisindən müxtəlif çaylar axırdı. 

Urmiya gölünün suyu duzlu olduğundan suvarma üçün yararsız 

idi. Məhsuldar çay vadiləri sıx məskunlaşmışdı. Manna ərazisində 

çoxlu faydalı qazıntı yataqları (dəmir, mis, gümüş, qızıl, qurğuşun 

v. s.) vardı. Mannanın düzən və dağətəyi yerlərinin  əhalisi 

əkinçiliklə  məşğul olurdu. Arxeoloji qazıntılar zamanı bu 

ərazilərdə arpa, buğda və darı qalıqları tapılmışdır.  Əkinçilər 

torpağı  dəmir toxa və  xış ilə  şumlayırdılar. Taxılı  dəmir oraqla 

biçirdilər. Assuriya mixi yazılarında göstərilir ki, Mannada taxıl 

anbarları olmuşdur. Böyük anbarlar dövlətə, yaxud hökmdara 

məxsus idi. Quraqlıq, yaxud aclıq vaxtı dövlət anbarlarından 

əhaliyə taxıl paylanırdı. Bağçılıq və üzümçülük də inkişaf etmişdi. 

Üzümdən şərab hazırlayırdılar. 

Mannalıların həyalında maldarlıq mühüm yer tuturdu. 

Atçılıq geniş yayılmışdı. Mannanın Subi vilayəti öz atları ilə 

xüsusilə  fərqlənirdi. Manna əhalisi oturaq həyat sürürdü. Yaz və 

yay aylarında mal-qaranı, qoyun-quzunu dağlara aparırdılar. Bara 

(Sanqibuti) vilayətində hökmdar sürüləri saxlanılırdı. Təsərrüfatda 

dəvədən də istifadə edirdilər. 

E.ə. I minilliyin başlanğıcında Azərbaycanın cənubunda, 

Urmiya gölü ətrafında mərkəzləşmiş dövlətin meydana gəlməsi 

üçün  şərait  əmələ  gəlmişdi. E.ə. IX əsrdə burada Manna dövləti 

yarandı. Lakin həmin dövrdə Manna hələ bütün cənubi 

Azərbaycan torpağını əhatə edə bilməmişdi. Manna adına ilk dəfə 

e.ə. 843-cü ildə Assuriya hökmdarı III Salmanasarın mixi yazılı 

kitabəsində rast gəlinir. Bu yazılarda Manna tayfa adını bildirir. 

 E.ə. XI əsrdə Manna ərazisində müstəqil siyasət yürüdən 

Zamua, Gilzan, Alateye, Surikas, Gizilbunda, Zikirtu, Andia və s. 

vilayətlər meydana gəlmişdi. Zamua ölkəsi Mannanın  əsas 

hissəsini təşkil edirdi. Urmiya gölündən cənubda yerləşən Zamua 

əvvəllər lullubilərin ölkəsi olmuşdur. E.ə. IX əsrin birinci 

yarısında Zamuanı ayrı-ayrı hakimlər idarə edirdilər. Buna görə də 

xarici hücumların qarşısını almaq mümkün olmurdu. Onların hər 

---