Dərslik Azərbaycan Respublikasının Təhsil Nazirliyinin

______________Milli Kitabxana_____________ 

 190

dəfələrlə Manna allahlarının təsvirlərini qənimət kimi 

aparmışdılar. 

İranın cənubunda olan xalqlar, o cümlədən farslar arasında 

zərdüştilik təlimi yayılmışdı. Herodotun verdiyi məlumata görə, 

onlar məbəd tikməzdilər, ibadəti açıq havada keçirərdilər. Həmin 

xalqlar müxtəlif təbiət qüvvələrinə sitayiş edirdilər. Günəş, su, ay, 

külək və s. dini ibadətə çevrilmişdi. Bütün bunlar Avestada təsvir 

olunan miflərdə öz əksini tapmışdı. 

İran mədəniyyəti haqqında  əsas məlumatlar qədim 

abidələrdə qorunub saxlanılmışdır. Həmin abidələr içərisində 

Avesta özünəməxsus yer tutur. Avestada ən qədim  əsatirlər öz 

əksini tapmışdır. Bunlar eyni zamanda «Şahnamə», 

«Bəhmənnamə», «Camasbnamə», «Geştasbnamə», pəhləvi 

kitabları, «Artaviraknamak» və s. əsərlərdə geniş  şəkildə  təsvir 

olunmuşdur. 

Div, pəri,  əjdaha, Simurq quşu kimi mifoloji obrazlar, o 

cümlədən tarixi şəxsiyyətlər hesab edilən Cəmşid (Avestada ilk 

insan, ilk padşah Yima adlanır), Huşəng, Təhmuras, Kəyumərs, 

Zöhhak, Fərudin, Mənuçöhr, Nuzər, Gərşasb və b. adlar təkcə 

farsdilli ədəbiyyatda deyil, həmçinin türk xalqlarının dastan, əsatir 

yaradıcılığında geniş əksini tapmışdır. Həmin eposlardakı təsvirlər 

təbiət qüvvələrinin canlılaşdırılmasından başlanır. Tarixin 

əvvəllərində bu inikasın obyektləri, hər  şeydən  əvvəl, təbiət 

qüvvələrindən ibarətdir və bunlar sonrakı  təkamül zamanı 

müxtəlif xalqlarda ən müxtəlif və cürbəcür  şəkildə canlandırılır. 

Bu ilkin proses müqayisəli mədəniyyət vasitəsi ilə hər halda Hind-

Avropa xalqları arasında izlənərək, Hind vedalarındakı ilk 

təzahürünə qədər araşdırılmış, onun sonrakı inkişafı isə hindular, 

farslar, yunanlar, romalılar, germanlar, keltlər, litvalılar və 

slavyanlar arasında ətraflı tədqiq edilmişdir. 

Dünyagörüşü  əsasında doğulmuş fantastik obrazlar öz 

müstəqilliyini uzun müddət saxlaya bilir. Burada onun reallığına 

zəif də olsa, inamın olması mühüm rol oynayır. Lakin fantastik 

obrazlar doğulduğu dünyagörüşü atmosferini yaşayaraq bədii 

şüura çevrilir, obrazlar və motivlər dairəsini yaradır. 

Qədim  Şərq mədəniyyətində, onun mifologiyasında allah 

---