Dərslik Azərbaycan Respublikasının Təhsil Nazirliyinin

______________Milli Kitabxana_____________ 

 198

Minillik ərzində ictimai-iqtisadi amillərin təsiri altında Elam 

panteonu dəyişilirdi. E.ə. III minillikdə allah İnşuşinak panteonda 

altıncı yer tuturdu. İnşuşinak adı Suz şəhərinin  şumer adından 

əmələ  gəlmişdir.  Şumercə Nin-şuşin-ak  əslində "Suzun (Şuşinin) 

sahibəsi" mənasını daşıyırdı.  İlk  əvvəllər  İnşuşinak qadın ilahəsi 

kimi tanınmışdı. Min il sonra onun adı Humpan və Kirjrişa ilə 

yanaşı, bəzən də ikinci yerdə çəkilirdi. İnşuşinaka "zəiflərin atası", 

"allahların yerdə  və göydə havadan", "Sirli allah" kimi rütbələr 

verilirdi.  İctimai-iqtisadi münasibətləri  əks etdirən sənədlərdə 

İnşuşinak andiçmə allahı mövqeyini tuturdu. Onun adı ilə and 

içirdilər, axirət dünyasında isə o, məhkəmə qururdu. İnşuşinak 

Elam axirət dünyasının hakiminə çevrilmişdi. And mərasimində 

onunla yanaşı ilahə  İşmekarabın adı da çəkilirdi.  İşmekaraba 

(akkadca "O, duanı  eşitdi") ibadət ola bilsin ki, Akkad təsiri 

altında yaranmışdı. Bu ilahənin Elam müqabili Laqamal (yaxud 

Laqamar) olmuşdu.  İşmekarab və Laqamal axirət dünyasının 

ilahələri hesab edilirdilər. İşıq dünyasının allahı Nahhunti (elamca 

"Günəş") idi. O, sənədlərdə  şahidlərin havadarı kimi qələmə 

verilirdi. Nahhunti qanun-qaydanı qoruyur, hüquq və  məhkəmə 

allahı  vəzifəsini görürdü. Elamlılar ay allahı Napirə  də sitayiş 

edirdilər. O, "yetimlərin atası" adını qazanmışdı. Narundi qələbə 

ilahəsi idi, lakin qonşu assurilər onu "yeddi şər ruhun" bacısı 

adlandırmışdılar. Elamlar bir çox yerli allahlar ilə yanaşı 

İkiçayarası allahlarına (Adad, Nerqal, Enki və s.) da sitayiş 

edirdilər. Elam cəmiyyətində çoxallahlılıq (politeizm) mövcud 

olmuşdur. 

Şifahi xalq ədəbiyyatı  və  əfsanələr Elam cəmiyyətində 

müəyyən yer tuturdu. Bunu qədim dövrün möhürləri və qabları 

üzərində əks olunmuş təsvirlərdən görmək mümkündür. Təsvirlər 

müxtəlif mövzuları əhatə edirdi. Möhür üzərində yırtıcı quş başı, 

dırnaqlı  və qanadlı Aslan təsvir olunmuşdu. Antik ədəbiyyatda 

belə qarışıq  əlamətlərə malik olan vəhşi heyvan qrif adlanırdı. 

Qrif surəti Elam əfsanəsinin məhsuludur. Qrif mövzusu möhür 

təsvirlərinə Elam şifahi xalq yaradıcılığından keçə bilərdi. 

Möhürlərdən biri üzərində ikicərgəli  əfsanəvi təsvirlər həkk 

olunmuşdu.  Şəkildə aypara və ulduz, insan başlı öküz, qrif, 

---