Dərslik Azərbaycan Respublikasının Təhsil Nazirliyinin

______________Milli Kitabxana_____________ 

 201

Zaratuştra) olmuşdu. Zərdüştün yaşadığı dövr və dini təlimə 

başladığı yer mübahisəlidir. Zərdüştün e.ə. VII əsrdə yaşaması 

ehtimalına üstünlük verilir. Belə hesab edirlər ki, Zərdüşt dini 

Orta Asiyada, yaxud Şərqi İranda meydana gəlmiş və İranın digər 

yerlərinə yayılmışdı. Lakin bu müddəa daha çox ümumi 

mülahizələrdən ibarətdir.  İran  ərazisində  qədim dövrlərdən 

Anuramazdaya sitayiş  əks olunmuşdu. Fərz edirlər ki, Astiaqın 

dövründə  zərdüştlük Midiyada rəsmi dinə çevrilmişdi. Zərdüşt 

tarixi şəxsiyyət hesab edilir. 

İran panteonuna işıq, həqiqət və müqavilə allahı Mitra, su 

ilahəsi Anahit daxil idilər. Bu allahlara irandilli tayfalar sitayiş 

edirdilər. Avestada və Haxamanişlər dövründə Ahuramazda 

(Hörmüzd) qabaqcıl mövqeyə malik idi və baş allah hesab 

edilirdi. Avestada kainatın və həyatın yaradılması Ahuramazdanın 

əməli kimi qiymətləndirilir. Haxamaniş kitabələrində isə deyilir: 

"Böyük allah Ahuramazda bu torpağı yaratdı, bu səmanı yaratdı, 

insanı yaratdı". Ahuramazda müqəddəs ruhu (Spanta-manyu), 

Anqro-manyu (Anqro-maynyu) isə  şər ruhu təmsil edirdilər. 

Bunlar  əkiz qardaş hesab olunurdular. Anqro-manyu (sonrakı 

Əhriman,  Əhliman) div (dev) adlanan şər allahlarına başçılıq 

edirdi. Həqiqətin və xeyrin təcəssümü olan Ahuramazda ilə  şər 

qüvvələri təmsil edən Anqro-manyu arasında  əbədi mübarizə 

gedirdi. Onlar hər ikisi zaman allahı Zrvananın övladları idilər. 

İnsanlar Anqro-manyu və onun köməkçiləri olan divlərə qarşı 

mübarizə aparmalı idilər. Zərdüşt təliminə görə,  şər ilə xeyir, 

yalan ilə  həqiqət arasında ölüm-dirim mübarizəsi gedirdi. 

Zərdüştlük dininin ehkamları Avestanın müxtəlif bölmələrində 

əks olunmuşdur. 

Avestanın  ən qədim hissəsini qatlar təşkil edir. Qatlar 

Avestanın Yasna bölməsində təmsil olunmuşlar. Qatlar Zərdüştün 

təlimindən ibarətdir. Ehtimala görə, qatlar ilk əvvəl şifahi şəkildə 

ifa olunurdular. Onların yazıya alınmasını Haxamanişlərdən 

sonrakı dövrə aid edirlər. Zərdüştün təlimində  təkallahlıq 

tərənnüm edilir. O, Ahuramazdanı yeganə ali allah kimi təbliğ 

edirdi. Zərdüştün təsvirinə görə, xeyir və şər dünyanın əvvəlindən 

mövcud olmuş  və onların arasında mübarizə gedir. İnsanlar 

---