Dərslik Azərbaycan Respublikasının Təhsil Nazirliyinin

______________Milli Kitabxana_____________ 

 196

tərkibində müəyyən  əhəmiyyətli mövqeyə malik idi. Sənədlər 

elam dilində  tərtib olunurdu. Suz mərkəz  şəhərlərindən birinə 

çevrilmişdi. Burada Haxamaniş  şahlarının xəzinəsi saxlanılırdı. 

Suz canişini eyni zamanda xəzinədar (elam dilində kabnişkir) idi. 

Haxamaniş dövləti dağıldıqdan sonra Elimaida da (keçmiş Elam) 

Kabnişkirlər (xəzinədarlar) sülaləsi hakimiyyətə  gəlmişdi. 

Kabnişkiri sülaləsi hökmdarları pul kəsirdilər və  hətta parflara 

tabe deyildilər. Eramızın II əsrində bu son Elam sülaləsinin də 

hakimiyyətinə son qoyuldu. 

Elam mədəniyyətinin izləri e.ə. VI minilliyə aid arxeoloji 

laylardan üzə  çıxarılmışdı. Sonrakı minilliklərdə Elam 

mədəniyyətinin təsiri geniş yayılmışdı. Bu təsiri nəinki  İran 

yaylasında və  İkiçayarasında, həm də  Cənubi Qafqazda və  hətta 

Hindistanda müşahidə etmək mümkündür. Sinfi cəmiyyətə keçid 

zamanı Elamda piktorafik (şəkli) yazı sistemi icad edilmişdi. Buna 

oxşar işarələr Hindistanda da tapılmışdı. Bu işarələrin sayı 

təxminən 500-ə çatırdı. Piktoqrafik yazı sisteminin inkişafı Elam 

xətti yazı formasının meydana gəlməsinə  səbəb olmuşdu. Xətti 

yazı piktoqrafik işarələrin sxematik (cizgi) görkəmini əks etdirir. 

Xətti yazı 80 və ola bilsin ki, daha çox işarəyə malik imiş. E.ə. III 

minilliyin ikinci yarısında elamlar Şumer-Akkad mixi yazı 

sistemini mənimsəmişdilər. Mixi yazı  işarələri elam dilinin 

xüsusiyyətinə tam da olmasa uyğunlaşdırılmışdı. Mixi yazı elam 

dilinin fonetikasını, səs xüsusiyyətlərini aydın verə bilmirdi. Mixi 

işarələri ilə  tərtib olunmuş ilk elamdilli yazı "Naram-Suen ilə 

müqavilənin" mətnindən ibarətdir. Elam mixi işarələrinin sayı 

200-ə çatırdı. Bunlardan 174-ü hecalı  işarələrdən, 25-i isə söz 

bildirən işarələrindən (loqoram) ibarət olmuşdu. Son Elam 

dövründə mixi işarələrin sayı azaldılmış, yazı sadələşdirilmiş  və 

123 mixi işarə saxlanılmışdı. Elamlılar öz kitabə  və  təsərrüfat 

sənədlərini nəinki elam dilində, həm də akkad dilində  tərtib 

edirdilər. Mixi yazının işlədilməsi baxımından Elam İkiçayarası 

mədəniyyəti dairəsinə daxil idi. 

Elam mədəniyyətini yaradan əhalinin etnik tərkibi tam 

məlum deyil. Əhalinin əsas hissəsini elamlılar təşkil edirdi. Lakin 

bu ərazi təmiz elamdilli əhalidən ibarət olmamışdı. Erkən dövrdə 

---