Dərslik Azərbaycan Respublikasının Təhsil Nazirliyinin

______________Milli Kitabxana_____________ 

 185

əzəmətli” sözü və “sun” sifət  şəkilçisinin birləşməsindən  əmələ 

gəlmişdir, “ən böyük”, “ən ulu”, yaxud “ulu adam” mənası 

daşımışdır. Mannada əhalinin  əsas dili ən qədim türk dili 

olmuşdur. E.ə. II minillikdə Azərbaycanın  ərazisində yerli 

türkdilli etnoslar yaşamışlar. Bu etnoslar milli mədəniyyətin 

inkişafına güclü təsir göstərmişlər. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

---

______________Milli Kitabxana_____________ 

 186

 

QƏDİM İRAN MƏDƏNİYYƏTİ 

Mesopotamiyadan  şərqdəki vadilərdə  və dağlardakı 

yaylalarda iranlı (fars) tayfaları köçəri həyat sürürdülər. Bu 

ərazidə yaranmış  İran dövlətinin  əsasını  Əhəmənilər sülaləsi 

qoymuşdur. Farsların başçısı I Kambiz Midiyaya tabe idi. O, 

Midiya çarı Astiaqın (584-550) qızı Mandanaya evlənmişdi. 

Mandanadan olan Kir (e.ə. 558-530) inzibati və pul islahatı 

keçirdi. Vahid pul sistemi yaratdı. Ölkə 20 satraplığa bölündü. 

Satraplığa satrap başçılıq edirdi. Persepolla yanaşı, Babil, Suz, 

Ekbatan  şəhərləri də  İranın paytaxtı idi. İran-yunan 

müharibələrində (e.ə. 490-449) İran məğlub oldu.  

Əhəmənilər dövründə mixi yazı  əsasında qədim fars yazı 

növü icad edildi. Farslar şəmsi-qəməri (günəş-ay) təqvimi tərtib 

etmişlər. E.ə. zərdüştlük  Əhəmənilərin rəsmi dini oldu. I Dara 

Bisütun qayası üzərində  ən məşhur kitabə  həkk etdirmişdir. 

Pasarqad şəhərinin ətrafında böyük qülləli bina və onun ətrafında 

ibadət üçün binalar tikilmişdi. Farslar bu sahəni Təxti-Süleyman 

adlandırırdılar. Persepol xarabalıqlarına orta əsrlərdə  Təxti-

Cəmşid deyirdilər. 

Əhəmənilər imperiyası e.ə. IV əsrin sonunda zəiflədi, 

İsgəndər Persepol şəhərini tutdu, İranın sonuncu padşahı III Dara 

öldürüldü. İran Əhəmənilər imperiyasına son qoyuldu.  

Bir neçə  əsrdir ki, elmi və  bədii  ədəbiyyatda  İran və fars 

dövləti anlayışları yanlış olaraq sinonim kimi işlədilir. Bunun 

yanlış olmasının başlıca səbəbi  İranda tarixən məskunlaşan 

xalqların unudulması, nəzərdən qaçırılmasıdır. Nəticədə  təqribən 

3 min ildən çox bir müddət  ərzində  İran  ərazisində yaraşan 

mədəniyyət və digər mənəvi sərvətlər yanlış olaraq farsların adına 

çıxarılır. Avropa və rus tarixçi və  ədəbiyyatçılarının bir qismi 

hətta ifrata vararaq bütövlükdə İranı Persida adlandırmışlar. 

Bəzi tarixçilərin fikrincə, «İran» adı əslində coğrafi anlayış 

olmaqla geniş bir əraziyə (yaylaya) şamil edilir. Bu coğrafi 

anlayış  bəzən  İran dilləri qrupunu bildirən məfhum kimi də 

işlədilir.  İran dilləri qrupuna fars, puştu, tat, Mazandaran, tacik, 

Gilan, kürd və başqaları daxildir. 

---