Məşhur Azərbaycan alimi Məhəmməd Naxçıvani İbn
Sina kimi
sağlamlığı insanın əqli və fiziki inkişafının əsası hesab edərək, ölkədə müalicə
evlərinin - Dar üş-şəfaların (şəfa evləri) olması haqqında ətraflı məlumat
vermişdi. Azərbaycanın yalnız cənub ərazisində 67 şəfa evi var idi. Ölkədə
daruxanalar (apteklər) da fəaliyyət göstərirdi.
Məhəmməd Naxçıvani uzun müddət dövlət katibi və ölkənin baş qazısı
kimi fəaliyyət göstərmişdi.
Hülakülər dövlətinin baş vəziri Fəzlullah Rəşidəddinin məşhur “Came
ət təvarix” (“Tarixlər toplusu”) əsərində dünya və Azərbaycan tarixinə diqqət
yetirilmişdir.
Coğrafiya sahəsində Zəkəriyyə Qəzvininin, Həmdullah Qəzvininin və
Əbdürrəşid Bakuvinin əsərlərini xüsusilə qeyd etmək lazımdır.
Dilçilik
sahəsində Hinduşah Naxçıvani və onun oğlu Məhəmməd Naxçıvani daha çox
tanınır.
Memarlıq və incəsənət.
Monqolların ikinci yürüşü dövründə dağıdılan
Gəncə şəhərinin bərpasına 1239-cu ildən başlandı. XIII - XIV əsrlərin
qovşağında Sultaniyyə və Mahmudabad şəhərləri salınmışdı.
Abşerondakı Mərdəkan dairəvi və dördkünc qalaları. Nardaran,
Ramana qalaları, Təbrizdə Elxani vəziri Tacəddin Əlişahm tikdirdiyi “Əlişah
məscidi” (sonralar “Ərk qalası” kimi tanınmışdır) Naxçıvandakı
Gülüstan
türbəsi, 1305 - 1313-cü illərdə Sultaniyyədə tikilmiş Olcaytu Xudabəndə
türbəsi, Bərdə türbəsi (1322), Qarabağlar kəndindəki memarlıq kompleksində
Qoşaminarəni birləşdirən Baştağ türbəsi XIII - XIV əsrlərin çox qiymətli
memarlıq abidələridir.
Bu dövrdə incəsənətin musiqi sahəsi sürətlə inkişaf edirdi.
Azərbaycanın musiqi sənətinin inkişafında dövrün tanınmış sənətkarı Səfiəddin
Urməvinin (1230 - 1294) misilsiz xidmətləri olmuşdur. S.Urməvi ifaçı
olmaqla
yanaşı, bir sıra musiqi alətləri də yaratmışdı. S.Urməvi ilk Azərbaycan bəstəkarı
hesab olunur. Azərbaycanın görkəmli musiqiçisi Əbdülqadir Marağayi (1353 -
1445) S.Urməvinin başladığı işi davam etdirmişdir. Doğma Azərbaycan
türkcəsində şerlər də yazan bu böyük bəstəkar və xanəndə musiqişünaslıqda ilk
dəfə 12 məqamdan törəmə 24 şöbənin əsasını yaratmışdır.
111
V
FƏSİL. AZƏRBAYCAN XV ƏSRDƏ
Dostları ilə paylaş: