21
km) bir rabitə dayanacaqları olan
yamlar
təşkil olundu. Hər bir yama əmir
təyin edilərək onların ixtiyarına lazımi sayda işçi (çapar, qasid və xidmətçi),
minik heyvanları (at və s.) və qoşqu vasitələri verildi. Rabitə (poçt) islahatının
ən mühüm cəhəti onda idi ki, bundan sonra əhali üzərindən yam (yüklərin
əhalinin hesabına daşınması) və poçt mükəlləfiyyəti götürüldü və yam xidməti
dövlətin vəsaiti hesabına həyata keçirilirdi. Dövlət məmurları və elçilər yol
xərcini rəiyyətdən deyil, xəzinədən almalı idilər. İslahatla yol - gömrük xidməti
də yenidən təşkil olundu. Gömrük rüsumlarının miqdarı və gömrükxanalarm
dəqiq yerləri müəyyən olundu. Yolların qorunması və təhlükəsizliyi
məsələlərinin həlli gömrük rüsumu yığan məmurlara tapşırıldı.
Qazan xan ticarətin inkişafını təmin etmək üçün ölkədə
vahid pul, sabit
çəki və ölçü sistemi
yaratdı. Pul dövriyyəsində olan dirhəmin gümüş dəyəri
3,072 qramdan azaldılaraq 2,304 qram saf gümüşə bərabər tutuldu. Daha böyük
pul vahidi olan dinar isə dirhəmin 6 mislinə (13,827 qr. saf gümüş) bərabər oldu.
Saxta pul kəsilməsinin qarşısını almaq üçün pulun üzərində 3 gizli hərf
işarəsi qeyd olunurdu.
Qazan xanın islahatları Hülakülərin nəzarət etdiyi Azərbaycanda və
digər ərazilərdə uzun müddət davam edən böhrandan xilas olmaq üçün atılan
çox mühüm tədbirlər sistemi kimi qiymətləndirilməlidir. Bu tədbirlər əhalinin,
xüsusilə rəiyyətin vəziyyətinin nisbətən yaxşılaşmasına, ölkəmizin iqtisadi
həyatının müəyyən qədər dirçəlməsinə gətirib çıxartdı. İslahatlar məmurların bir
sıra qanunsuz hərəkətlərinin qarşısının alınmasında mühüm rol oynadı.
Xəzinənin mədaxili artdı. Dövlətin maliyyə vəziyyəti nisbətən yaxşılaşdı.
Dövlət gəlirləri 17 milyon dinardan artaraq 21 milyon dinara yüksəldi.
Qazan xanın ölümündən sonra (1304) yeni iqtisadi xətti onun baş vəziri
Rəşidəddin
davam etdirirdi. 1318-ci ildə islahatın əsas ideoloqu olan baş vəzir
F.Rəşidəddinin hərbi - köçəri əyanlar tərəfindən yalançı “dövlətə xəyanət”
ittihamı ilə öldürülməsindən sonra islahatın əleyhinə olan qüvvələr dövlət
siyasətini dəyişdirməyə nail oldular. Onlar Qazan xandan əvvəlki soyğunçuluq
siyasətinə qayıdaraq əməkçi zümrələrə divan tutmağa başladılar. Bunun
nəticəsində də Hülakü dövləti özünün sonuncu tənəzzül mərhələsinə daxil oldu
və 1357-ci ildə Qızıl Ordanun zərbələrinə davam gətirməyərək çökdü.
Dostları ilə paylaş: 
