§ 18. Səfəvi hökmdarı I Şah Abbasın dövründə Azərbaycan dövlətinin
yenidən güclənməsi. I Şah Abbas və onun varislərinin daxili və xarici
siyasəti.
I Şah Abbasın islahatları
Azərbaycan dövlətinin yenidən güclənməsi Səfəvi hökmdarı I Şah
Abbasın adı ilə bağlıdır. Daxili çəkişmələr və xarici hücumların dövlətimizin
qüdrətini sarsıtdığı çox ağır şəraitdə cəsur və vətənpərvər Mürşüdqulu xan
Ustadı başda olmaqla türk qızılbaş əmirləri Abbas Mirzəni şahlıq taxtına
çıxartdılar. I Şah Abbas (1587 - 1629) dövlətimizin əvvəlki qüdrətini bərpa
etmək, qızılbaş əyanlarının özbaşınalığına son qoymaq və itirilmiş torpaqlan
geri qaytarmaq məqsədi ilə inzibati idarə sistemi, ordu quruculuğu və sosial -
iqtisadi sahələrdə islahatlar keçirdi. Şah qızılbaş əyanlarının özbaşınalığına son
qoymaq üçün silah gəzdirməyin yalnız qızılbaşlara məxsusluğu qaydasını ləğv
edərək digər xalqlara da silah saxlamaq hüququ verdi. Şah Abbas tayfa başçı
vəzifəsinin irsən ötürülməsi qaydasını da ləğv etdi. Bundan sonra çox böyük
səlahiyyət sahibi olan bu vəzifə yalnız şahın etimadını qazanan şəxslərə etibar
olunurdu. Şah mərkəzi hakimiyyətə tabe olmayan nüfuzlu qızılbaş əmirlərini
vəzifələrdən uzaqlaşdıraraq gənc əmirlərlə əvəz elədi. Bəzi qeyri - türk
əsilzadələri də vəzifəyə gətirdi. Kiçik yaşlarında saraya gətirilib
müsəlmanlaşdınlan gürcü, çərkəz və digər etnik kökdən olan qulamlann
nümayəndələrini də idarə işinə cəlb etdi. I Şah Abbas belə bir daxili siyasət
yeritməklə Səfəvi dövlətinin milli - etnik mahiyyətini dəyişmək məqsədindən
uzaq idi və onun ümumiyyətlə belə bir məqsədi olmamışdır. Əksinə Səfəvi
imperatorluğunun qeyri - türk əhali yaşayan bölgələrinə Azərbaycan türklərini
köçürürdü. Həmin vilayətlərdə qeyri - türk yerli sülalələri hakimiyyətdən
uzaqlaşdırıb yerinə türk əmirləri təyin edirdi. Mötəbər qaynaq olan 1628-ci il
siyahısında adı yazılan 76 əmirdən 54-ü türk, 15-i türk qızılbaşlığı qəbul etmiş
və türk dilindən başqa heç bir dili
