Л
h a q q i n d a
d a n ı ş m a q l a z i m d i r .
Psixi proseslərin (qavrayış, hafızə, tofokkiir. hisslor vo s.) inki-şaf
səviyyəsi onlann daxil olduğu aparıcı foaliyyotin xarakterin* don, başqa sözlə,
onun motivlori vo vozifolorindon, foaliyyotin strukturundakı yerindən asılıdır.
Bu vo ya digor morholodo psixi inkişafın başlıca istiqamətlee uşağın homin
morholodo foaliyyotinin aparıcı (osas) tipi ilo miioy* yon olunur: uşağın mohz
aparıcı foaliyyot tipinin dəyişilməsi onun psixi inkişafının bir morholodon digor
mərhələyə kecdiyini göste*
C.ıdvəl 4
Yaş dövrləri
Aparıcı foaliyyotin tipi
Foaliyyot qruplari
cağalıq
Vasitəsiz cmosional iinsiyyot
I
körpəlik
əşyavi - manipulyativ foaliyyot
II
moktobəqədər yaş dövrü kiçik
məktəbli kiçik ycniyetmolik
böyük yeniyetmolik
rollu oyunlar tolim foaliyyoti
intim-şoxsi (iinsiyyot) foaliyyot todris-
peşo foaliyyoti
I II I
II
4 saylı cədvəldən göründüyü kimi. biitiin foaliyyot tiplorini iki böyük qrupa
ayinnaq olar. Şəkil 34-do iso foaliyyot tiplorinin qrupu vo onlann osas
xarakteristikası verilmişdir.
Golin, indi hor hansi bir uşağın doğulduğu gündən 14-15 yasa qodor psixi
inkişafını aparıcı foaliyyotin tipino göro xarakterizt edok. Əvvolcə, şokil 35-do
olduğu kimi, diiz bir xott çokib onu işa« rəlorlə yaş dövrlərinə bölok və hər
dövriin aparıcı foaliyyot tipini qeyd edək.
Bu zaman maraqh bir qanunauyğunluq alınaeaqdır. Həmin qa»
nunauyğunluq aşağıdakından ibarotdir:
1.
Hər yaş dövrünün özünəmoxsus aparıcı foaliyyot tipi var-l
dir.
2.
Aparıcı foaliyyot tiplorindon üçü I qrup, üçü iso II qrup lo-aliyyət
tipidir. Onlar uşağın psixi inkişafında bir-birlərinı dövrü su» rotdə əvəz edirlor.
Bununla olaqodar olaraq iki cohoti qeyd ctmffl
246
Şəkil 34. Foaliyyot tiplorinin qruplar üzrə xarakteristikası.
imdir: a) psixi inkişaf prosesindo aparıcı foaliyyot tiplori qrup mətinə görə
aşağıdakı ardıcıllıqla tozahiir edirlor:
b) golin indi do bu prosesin xarakterino diqqot yetirək: I qrup ırıcı foaliyyot
zamani uşaqlar insanlar arasındakı miinasibotlorin itivlorini vo nonnalarını
monimsəyirlor onlarda m о t i v a -- t o l o b a t sahosi inkişaf cdir;
11 qrup apanci foaliyyot zamani iso uşaqlar oşyalarla omoliyyat ■Bİorini
mənimsəyirlər - onlarda i n t c l l e k t u a l - i d r a k
0
s e s 1 о r i , o m o l i y y a t - t c x n i k a i m k a n l a -
inkişaf edir. Bu cohoti şəkil 36-dakı kimi ifado ctmok olar. Şəkil 34-don
göründüyü kimi, apanci foaliyyotin tipindon (qm-
ndan) asılı olaraq psixi inkişafın bir dövründo uşaqlarda motiva-и-tolobat
sahosi, başqa dövründə iso intellektual - idrak proscs-
1
mkişaf edir vo bu, dövrü surotdo tokrar olunur. Biz 35 - 36-ci illordo homin
prosesin ayn-ayn cohotlorini ifado ctmişik.
Bir cohoti do dəqiqləşdirək: 34- 36-cı şəkillər şəxsiyyətin on-rnetik
inkişafında ancaq apanci foaliyyotin rolunu izah edir. Biz anda qcyd ctmişdik
ki, hor bir yaş dövründo bir foaliyyot apa-I о birilori iso köməkçi rol oynayir.
Bos, psixi inkişafda köırıok-
• ılıyyot tiplorinin ohomiyyoti nodon ibarotdir? Tutaq ki, uşaq (tobo daxil
olub. 1-ci sinifdo oxuyur. Lakin bu zaman uşaq az-
247
s — s
о , yəni subyekt-obyckt-subyekt münasibəti kimi xarakteri zə edə
bilərik.
Ünsiyyət insan psixikasının mühüm xaraktcristikasıdır. Müasl psixoloji
təsəvvürləro görə, psixika, şüur və şəxsiyyətin özü кож munikativ təbiətə
II qrup
Əşyalarla
əməliyyat
vasitolori.
əşyalarda bu vo ya digor cohoti
forqlondirmok imkani vcron cta-
lonlar monimsonilir.
I qnip
Insan foaliyyotinin monasi, insanlar
arasındakı
münasibətlərin
vozifələri, motivlori vo normalan
monimsonilir
malikdir. İnsanın psixi foaliyyoti başqa adamlar-la kommunikativ rabitələrdən
ibarotdir.
İnsanın ictimai mahiyyoti haqqinda marksist konsepsiyaya go« ro, fordlor
ancaq comiyyotdo, bir-birlori ilo real olaqo vo müna^ bətlərdə yaşayır, foaliyyot
gostorir, istehsal edirlor. İnsanın şoxs yot kimi biitiin miinasibotlori, о cümlədən
təbiətə münasibəti о başqa adamlara miinasibotlori ilo şərtlənir. Şoxsiyyəti
psixoloji о hotdon tohlil etmok üçün insam başqa adamlarla ictimai rabito ırf
münasibətlərdo öyrənmək lazimdir. Bu baximdan iinsiyyot ргоС sinin xiisusi
ohomiyyoti vardir.
Ünsiyyət insanlarm qarşılıqlı tosiri prosesidir.
K. Marks vo F. Engcls «Alman ideologiyası» osorindo insanlai arasinda
şəxsi, fordi miinasibotlorin obyektiv surotdo zoruri
old
ğunu qcyd cdərok
şəxsiyyətin inkişafı prosesini tohlil etmok iic" prinsipial ohomiyyoto malik olan
notico çıxarmışlar. Odur ki. «fofl din inkişafı onun bilavasito vo ya dolayısı ilo
iinsiyyotdo oldu" biitiin başqa fordlərin inkişafı ilo şortlonir... Bir sözlə, biz görü
ki, inkişaf baş verir, tok bir fordin tarixini onun soloflori vo ya asiri olan
fordlorin tarixindon^ heç do ayirmaq olmaz» (K.Mar Belo ki, tok bir fordin tarixi
onun soloflori vo ya müasiri о fordlorin tarixi ilo «müəyyən olunur».
Bu baximdan, hor şeydon ovvol, şəxsiyyotin inteqral cohotld rindon biri
kimi monlik şüurunun təşəkkül qanunauyğunluqları dıq» qoti xüsusilə colb edir.
İnsanın başqa adamlara vo başqa adamlani ona miinasibotlori monlik şüurunun
osasını təşkil edir. insanda oaj haqqinda təsəvvürlorin fonrıalaşması, onun
öziiniidorketmosi, özhoyatda öz yd rini qiymətləndinrıəsi bunların hamısı onun başqa adamlara
miinfll sibətilə bilavasito bağlıdır.
Özünü başqa adamlarla miiqayiso etmok. başqa adamlar vasitfl silo
qiymotləndinnək monlik şüıırunun formalaşmasınm baslıfli mexanizmidir. İnsan
ancaq iinsiyyot prosesindo özüno başqa adaıH ların gözü ilə baxmağı, özünü
başqa adamm yerindo tosovvür
m
250 »yi. onların davranış və rəftannı təhlil etməyi, onlarla birlikdo se-nməyi və
kədərlənməyi öyrənir. Bu о demokdir ki, iinsiyyot pro-sində başqa adamin
sevinci vo kodori onun öz sevinci vo kodori-, başqa sözlə, sərvətinə çcvrilir,
insan başqa adamlann hom so-I tocriibosino, hom do psixoloji tocriibosino
yiyolonir, monovi 'otdən zonginləşir, onun inkişafı üçün yeni şərait yaranir.
Belo-||do do iinsiyyot prosesindo şəxsiyyət emosional cohotdon inkişaf lir. O,
hisslor modoniyyotino yiyolonir, onda özünə hörmət, ləya-И, qürur hissi
formalaşır, sosial təcrübəsi vo psixoloji təcrübəsi işlənib zonginloşdikco tolobat -
motivasiya sahosi yeni məz-n kosb edir.
Ünsiyyət dialcktik prosesdir. Insanin iinsiyyot tələbatında ho-
0 bir-birino oks olan iki meyl aydin nozoro çarpır.Şəxsiyyot, bir fdon,
başqalarına oxşamağa, onlar kimi horokot etmoyo, yol-
Işları vo dostları ilo qaynayıb qarışmağa, insan içində olmağa soy Jetorir, öz
hoyatmin monasim başqa adamin sevincindo, rahatli-Ida axtanr. Digor
torofdon bununla bahəm başqa bir meyl do Oşahidə olunur: insan öz
«Mon»ini sosial mühitdən ayırmağa, no başqalarına oxşamamağa başlayır.
О, bu osasda da fərdiyyət
1 inkişaf edir; şoxsiyyətlərarası münasibətlərdə özünəməxsus ivqe tutur,
insanlara seçici miinasibot bəsləyir.
Beloliklo do iinsiyyot prosesindo şəxsiyyətin inkişafının osas ylləri özünün
aydin ifadəsini tapır. Bu meyllor daxilən əkslik il etsə do, onlar vəhdotdo
formalaşır, şoxsiyyətin inkişafının -birilə dialektik əlaqədə olan iki mühüm
istiqamotini əks etdirir-
251
Ill HISSƏ
İDRAK PROSESLƏRİ VƏ ONLARIN TONZİMİ
IX F Ə S İ L HİSSİ-PERSEPTİV
PROSESLƏR
1. İdrakın formaları və səviyyələh
İdrak insandan xaricdo mövcud olan obyektiv alomin onun üzvlərinə,
beyninə təsirindən yaranan inikas prosesidir. В subyektlə obyektin qarşılıqlı
münasibəti ön plana kcçir. Məhz lə bir qarşılıqlı miinasibot olmasa idrak
prosesinin baş ven^ mümkiin deyildir. İdrakın bünövrəsini mohz belə
qarşılıqlı t təşkil edir və həmin qarşılıqlı tosir sayəsində inikas yaranir. İni passiv
vo aktiv olur.
Qcyri-üzvi təbiotdəki inikas osason passiv səciyyo daşıyır. kin qarşılıqlı
tosir burada da öziinü gostorir. Qayaya çırpılan lar parçalanıb tökülür, lakin
qayada da todricon ovulma prosesi verir. İki bilyard sari bir-birino doydikdo biri
о birisinin tosirini etdirir, lakin tosir edon özü do təsirə məruz qalır, noticodo hor
si öz horokot istiqamotini dəyişir.
Üzvi alomin meydana golmosi ilo inikas formalan doyişir. lo ki, burada
aktiv vo passiv inikasla yanaşı vasitosiz vo vasitoli kas formalan meydana çıxır.
Bu, miioyyon monada psixi in üçün zəmin, başlanğıc rolu oynayir.
İnikasın aktiv formasi mohz psixi inikas soviyyosindo no? саф1г. Belo ki,
hor hansi bir canh varliq öz mövcudluğunu hiss mok üçün miihitin tosirlorino
aktiv horokotlor formasmda ca vermolidir. Mosolon, ac heyvan yem axtarmah vo
ya ova cixn dir. Bu iso psixi inikas olmadan mümkün deyildir. Elo bu ma deyilir
ki, canh varlığın aktivliyi psixikanin mövcudluğu ilo şə nir. Axi, heyvamn qida
maddosi bilavasito onun yaninda ol onu axtarmah, tapmali olur, foalhq gostorir.
Yoni orqanizmlo yış şəraiti arasinda yeni olaqo formasi tapihr. Bu, psixi inikas
Çünki heyvan aclığını duymah, onu ödomok üçün yol vo vasi tapmali idi. Ac
heyvamn davranışına diqqot yetirin: o, mux
252 etlordo qaçır, axtanr, çoxlu enerji sorf edir. Ac heyvan no qaçır, noyi
axtanr, no üçün axtanr? Burada bir sira psixi hadi-tiyacın duyulması, toləbata
çcvrilməsi, toləbatın ödonil-i üçün axtarış, ovun tapılması, onun tutulması
üçün horokot |klin müəyyənloşdirilmosi vo sairo nozoro çarpır. Şəraiti qav-
bioloji cohotdon ohomiyyotli, biotik qıcıqlan abiotık qıcıq-' n forqlondirmok
heyvamn aktiv idrak foaliyyoti ilo olaqodar-lu qobildon olan aktivlik bitkilor
alomindo nozoro сафпиг. I • bir aktiv idrak foaliyyoti heyvamn hoyatını
tomin etmoyo yö-prtişdir. Demoli, idrak foaliyyotinin psixoloji mahiyyotini
başa ||пюк üçün biz ilk növbodə bir neçə sualla rastlaşırıq: песо olur
orqanizmin mövcudluq şəraitində bu vo ya digor dorocodo ayn ehtiyac
təlobata çevrilir? Tolobat песо meydana çıxır? Tolo-nr axtanşı песо toşkil
edir, onu песо istiqamətlondirir? Axtarış • hoyata keçir? Axtanş strategiyası
nədir? Demoli, idrak fəaliy-ya inikas sayəsində orqanizm öz ehtiyacını dork
cdir, уө-ft/unün mövcudluğu üçün zoruri şərait yaradir. Heyvanlann psi-
sında və ya davranışında nozərə çarpan struktur (ehtiyac, təlo-axtanş,
mosolonin holli, horokotlərin gəlocəklə olaqoləndiril-« vo s.) bu vo ya digor
dorocodo insanin da idrak foaliyyotinin kturu iiciin xasdir.
Huraya insana moxsus olan yeni idrak foaliyyoti növü insan i qoşulur. Noticodo
insanin idrak foaliyyoti orqanizmlo miihit nda miivazinot yaratmaqla: a)
insanin davranışını tonzim , b) insanin golocoyo munasibotini, golocokdo ola
bilənlərə yo-nosini tomin edir. Bunun sayosindo insan golocok foaliyyoti-
^anlaşdırmaq, golocəyi görmək imkanı oldo edir. Başqa söz-Insanm idrak
foaliyyoti hom do onun gələcoyi qabaqcadan gör-bacarığı vo imkanıdır. Belo
bir kcyfıyyət insana sosiallaşma Ictimai-tarixi tocriiboni monimsomo
sayosindo miiyossor ol-!ur. Demoli, idrak prosesləri öz mexanizmino vo
struktunma > hom hcyvanlarda, hom do insanlarda miioyyon iimumi cohot-
malik olsa da, imkanlarına, inkişaf xüsusiyyətlorinə vo soviy-ırinə göro bir-
birindon köklü surotdo forqlonir. Genetik cohotdon idrak foaliyyoti passiv
formadan aktivo, va-
I /
formadan vasitoliyə doğru inkişaf yolu keçir. Lakin
bunlar birindon obodi aynlmir, bu bozon do hotta fordin, sözün geniş ında,
voziyyətindən asıhdır. Lakin iimumi mexanizm hamı eynidir. (Bax: şokil
37).
253
Şəkil 37. İdrak fəaliyyotinin iimumi mexanizmi.
Şəkil 37-də üç cohət aydln nozoro çarpır: birincisi, ehtiyac,. lobat, məqsəd,
mosələnin qo^uluşu psixikada osas nüvodir. İkind si, mosolonin hollinin
planlaşdınlmasıdır. Bu bəzən davranış və (И aliyyətin bolodləşmo hissəsini
toşkil cdir. Yoni bu mosoloni neeJ holl etməyə bələdloşməkdir.
Üçüncü, mosolonin holli prosesindo onun yenidon yoxlarunT vo toshihi,
yaxud korreksiyası baş vcrir. Bu, песо deyərlər, işinf ra morholosi hesab edilir.
Psixikanin strukturu (ehtiyaclar sistemid tolobatlar sistemi, moqsod vo vəzifonin
meydana golmosi, planlaaJ dirma, icra morholosi vo oradakı toshihlor,
düzəlişlər) vo yeni iuM rokotloro, yaxud horokot strategiyasına kecid idrak
foalıyyotın»| yerini vo mövqeyini, hansi blokda yerloşdiyini aydınlaşdırmağa
xından kömək cdir.
Morkozi zonada və ya mərkozi blokda (ehtiyac, tolo moqsod) şəxsiyyotin
tolobat - motivasiya sahəsi ilə bağlı psixi disəlor ycrloşir. Yuxarı hissədə iso
idrak proscslorı sistcmi ycrlosıi Çünki qarşıya moqsod vo ya mosolo qoyanda,
demoli, onun sort id vo ya soraitini tohlil ctmok lazim golir. Yoni homin şorti
göre^
müşahidə etmoli, yadda saxlamalıyıq ki, mosoloni holl edo b
:
Buna goro
do homin sistemo duyru, diqqot, qavrayış, hafızo, to kiir daxildir.
Duyğu vo qavrayış bizo no üçün gərəkdir? Axı, bilmok lazi dir ki, hansi
şoraitdo horokot edirik. Bos, hafizo no üçündür? miş təcrübəni cisimlərin indiki
voziyyoti ilo tutuşdurmaq i Bos, tofokkiir no üçündür? Mosolo qoymaq vo onun
holli yoll tapmaq iiciin. Mohz buna göro do yuxan zonada - mosolo qoy
254
I! yollan planlaşdırılan sahodo duyğu, qavrayış, hafizo, diqqot, fokkiir kimi idrak
prosesləri yerləşir. Lakin mosoloni gormok, il holli yollarim müəyyənləşdinnək
vo planlaşdırmaq holo, ne-Idcyərlər, işin hamisi deyildir. Çünki bu morholodo
birdən qarşı-^bir sira gözlonilmoz maneo vo əngəllor çıxa bilor, nozordo tutu-
planda dəyişiklik etmok, onu yenidon nəzərdən keçirmək, ya-yeni davranış
strategiyası miioyyon etmok zoruroti meydana çı-I bilor. Burada iradi foaliyyot
lazim golir. Çünki qarşıya gözlənil-ш maneo vo ongollər çıxdıqda, tamamilo
yeni şəraitlo rastlaşdıq-|ovvəlki məqsədin saxlanılması, yeni hərəkət tərzi
seçmok, ona İl olmaq əzmi iradi cəhdsiz mümkiin deyildir. Demoli, məqsəd-
л
planlaşdırma ilo icra vo onun yoxlanılması, toshihi arasinda ira-f ycrləşir. Bu,
artiq yeni lay vo ya aşağı zonadır. Deyilənlərdən in olur ki, bu bölgü şərtidir və
psixi hadisolor mahiyyot etibari-vahid bir tam kimi foaliyyot gostorir, onlan
siini surotdo bir-bi-ten ayırmaq əsla mümkün deyildir. Belo bir tamhq, vohdot
id-ik proseslorinin foaliyyotindo daha aydin surotdo nozoro çarpır. ..ми do
bunlar istər filogenezdo, istorso do ontogenetik inkişafda '^bibirini sortlondirir,
sanki biri vo ya bir neçəsi digorlori iiciin övrə, /от m rolunu oynayir, digorlori
iso onlann funksiyalanna ton bitkinlik verir. Elo bu cohotdon idrakin miioyyon
pillolori vo
l
soviyyolori olduğu diqqoti colb edir. Bunlann h i s s i v о
0 n t i q i olmaqla osason iki soviyyosini ayird edirlor. İdrakın
1
soviyyolori onun v a s i t o s i z v o v a s i t o l i formala-I
da izah etmoyo imkan vcrir. Belo ki, hissi idrak osason vasito-
başqa sözlo, bilavasito inikasdır, montiqi soviyyo iso vasitoli as formasidir.
Hissi idrakdan montiqi idraka keçid prosesi do i filogenezdo, hom do
ontogenetik inkişafda birdən-biro baş
■
BIT
. Burada yeni keyfiyyot forqinin
omolo golmosi ilo yanaşı, Ими cavizsə, arahq proseslor, ötürücü qayışlar
omolo golir. Bun-p da nozoro alsaq tam funksional sistem olan psixi inikasin:
hiss-
1
septiv, təsəvvürlər, nitqli vo ya mofhumi tofokkiir soviyyolori ird edilir.
1 V. İ. Lenin idrakin keçdiyi dialcktik yoldan bohs edorkon gös-rdi ki, «сапһ
seyrdon miicorrod təfəkkürə, oradan da praktiya-hoqiqoti, obyektiv rcallığı
dork etmoyin dialektik yolu belodir». |tt^da, ilk növbədə, hissi idrak ayird
edilir. Hissi nliaka osason irğu vo qavrayışlar daxildir. Bu iki idrak prosesi bir-
biri ilo elo llğalasmışdır ki, onlan yanlız şərti olaraq ayrılıqda nozordon kc-
255
çirmək olar. Hissi idrak həm heyvanlarda, həm də insanlarda dir. Əmək
foaliyyoti ve şüurun yaranması ilə idrakin yeni, mohz sana məxsus olan
səviyyosi - mücərrəd-nəzori tofokkiir səvi formalaşır.
İnsan idrakının aynlmaz hissəsi insanlarm ictimai praktikasıdır. İdrakın
düzgünlüyü mohz praktikada yoxlanılır. Bu eyni dorocodt hissi idraka da
aiddir.
Hissi idrak d u y ğ u d a n başlayır. Onun başlıca funksiyatı otraf
aləmdo, eloco do bədəndə has verən hadisolor barodo subydB to molumat
vermokdir. Biitiin idrak proseslorinin bünövrəsini duy ğular toşkil cdir. О,
orqanizmlo miihit arasinda ilkin olaqodir. Duy» ğular varlığın on sado, on bosit
xassolori barodo bilavasito molumil verir. İşığın, sosin, təzyiqin, istinin,
Məsolə hollının
planlaşüırılması
Mosok) hollinin toshihi
Fhliyac
soyuğun vo s. oks etdirilnuMİ duyğudur. Duyğular xarici alom haqqinda
biliklorimizin monboyi* dir.
Psixologiyada duyğu dedikdo on bosit idrak prosesi nozordo lu tulur, insan
onun kömoyi ilo varlığı oks ctdirir, başqa sözlo, varln ğın dork olunmasi
duyğulardan başlayır.
Duyğular homişo miioyyon emosional boyaya malik olur. M#» solən, yaşıl
rong insanı sakitloşdirir, qırmızı rong coşdurur vo ı> Yaxud, iki eyni hocmli
yeşiyin biri ağ, digori qara ronglonmişso, t| qaraya nisboton adama yüngül golir.
Duyğular- i n d i k i a n d a h i s s ü z v l o r i n ə te» s i r
e d o n c i s i m v o h a d i s o l o r i n а у r ı - а у f i
k c y f i y y o t v o x a s s o l o r i n i n b c y i n d o i n i к a s
I d l r .
Dııyğular hom xarici alom hadisolori, hom do orqanizmin daxft* lindo baş
veron proseslor barodo informasiya verir. Bunun sayottB do orqanizmin otraf
aləmə bəlodloşməsi mümkün olur. Bu monadl V. İ. Lenin göstorirdi ki, «biz
maddonin hor hansi formasi vo honjf kotin hor hansi formasi haqqinda
duyğulardan başqa ayn yolla h«i bir şey bile bilmorik». Bu cohot duyğunun hissi
idrakda rolunu
ayt
din surotdo nozoro çaфdırır. Duyğular vasitosilo biz cismin
hocmi formasi, rongi, temperaturu, sosi, qoxusu vo s. haqqinda molumaf ahnq.
Bununla da duyğular bizim otraf alom haqtında biliklorim** zin monboyini
təşkil edir. Çünki, V. İ. Leninin sözlərilə deyil^| «matcriya hiss iizvlorimizo tosir
cdərok, duyğu doğııııır». Bı/ıa> duyğularımız obyektiv alomin subyektiv
surotidir. Hom do duyfl» lar varlığı osason adekvat surotdo oks etdirir. Onlar
varlığın аущ
256 lyrı kcyfiyyot
vo
xassolori barodo zongin material toplayaraq daha
■urokkob idrak proseslorinin foaliyyoti, yoni xarici qiciqlanma
■ncrjisinin
şüur faktına çevrilməsi
üçün
zomin yaradir.
Molumdur ki, miiasir dövrdə kosmosun
vo
okeamn dorinliklo-
Bhin gcniş
miqyasda todqiqi ilo olaqodar olaraq insanin sensor (his-■) tocrid şəraitindo
psixoloji voziyyəti araşdırılır. Tocrübolərdon
iydın
olur ki, insan uzun miiddot
tam sensor tocrid şoraitindo qala
Blmoz.
Belo ki, homin şəraitdo qalan
adamlarda bir sutqadan son-ji şiiur pozğunluğu omolo golir, yoni onda
qarabasmalar, qarayaxa
Hcyalar özünü
gostorir. Demoli, insan daima
duyğulann vcrdiyi
fculumata
istinad edir, onlan beyindo təhlildon keçirir,
beloliklo
do
bfula miirokkob idrak foaliyyoti, yoni qiciqlandincilarin sintezi baş
Btrir, bu zomindo cisim
vo
hadisolorin tam suroti alinir. Bu iso id-Һк
proseslərində qavrayışın foaliyyoti ilo əlaqədardır.
jQ
2. Qavrayış vo onun osas xiisusiyyotlori
Hissi idrakin miihiim morholəsini toşkil edon qavrayış prosesi Bum
vo
hadisolori biitiin olamot
vo
xiisusiyyotlori ilo birlikdo, yo-■ bütövlükdo oks
etdirir. Mosolon, stolun iistiindoki kitabi qavra-Baq о demokdir ki, onun
rongini, formasmi, ölçüsünü, hocmini,
Bekanda
tutduğu ycri (yoni stolun
hansi hissosində, hansi əşyala-Bı ohatəsində olmasını) tamlıqda oks etdiririk.
Kitabin tam suroti klmir. Yoni qavrayış
da
indiki anda bilavasito hiss
üzvlərinə tosir
■on
cisim
vo
hadisolorin oyani surotloridir. Lakin bu, hissi
idrakin
Bboton
miirokkob morholosidir. Elo buna goro
do
qavrayış duy-
Bdan
forqlonir. Hor ikisi
iiciin
iimumi cohot odur ki, cisim
vo
ha-■so
bilavasito hiss iizvlorino tosir edir, hor ikisi real gerçokliyin
Bbyektiv
surotidir. Bunlar mexanizm etibarilo
do
bir-birino tama-
ш\ө
yaxındır. Bclo
ki, istər duyğu, istorso
do
qavrayış prosesindo ■ilizatorun duyğunun omolo
golmosi
iiciin
zoruri
olan
anatomik -
Bioloji
cihazin) foaliyyot hahna
golmosi zoruridir. Oks toqdirdo Ш xarici,
no do
daxili alomdon
golon
qıcıqlayıcılar oks etdirilo hil
ar
л
Analizator iic hissodon ibarotdir (xarici qıcığı qobul edon soth ■cseptor:
göz, qulaq
vo
s., morkəzəqaçan - afferent sinir, analiza-
ш\\п
beyin nahiyosi;
qıcıqlayıcıya cavab iso horoki efferent sinir-
Dostları ilə paylaş: |