170
x ə s t ə v ə y a s a ğ l a m d ı r ) ş ə r h e d i l i r
Ə l a m ə t l ə r i n m ı q
v ə k e y f i y y ə t i n ə g ö t ə
b ö l ü n m ə s i h ə m i n g ö s t ə r i c i l ə r ə ə s a s ə n f ə r q l ə n d i r i l i r . M i q d a r d ə y i ş k ə n l i y i n i n i k i
t ı p ı
f a s i l ə l i v ə
f a s i l ə s i z
( d i s k r e t )
v a r d ı r .
F a s ı
\ a r ı a n t l a r a r a s ı n d a k ə s k i n s ə r h ə d v ə k e ç i d o l m u r v ə p l ç ü l ə r i n d ə q i q l i y i n ə z ə r ə
a l ı n ı r .
V a n a n t l a r
a r a s ı n d a k ı
f ə r q
m i q d a r c a
t ə y i n
o l u n d u ğ u
h a l d a
d i s k r ç t
d ə y i ş k ə n l i k a l m ı r . M ə s ə l ə n , h ə r b ı r b a ş a n a d o n u z u n ç o ş k a l a n b ü t ö v r ə q ə m l ə ( ! ) .
1 0 . I I . 1 2 ) g ö s t ə r i l i r
ə s i z d ə y i ş k ə n l i k
z a m a
1
.
171
CİNSİYYƏT VƏ POPULYASİYANIN GENETİKASI
«Əzəldən belədir çünki kainat,
Əldən ələ keçir vəfasız həyat.
Cahan daimidir, ömür əmanət
Biz gəldi, gedərik, sən yaşa dünya.
Bir də görürsən ki, açılan solur,
Düşünən bir beyin bir torpaq olur.
Bir yandan boşalır,
bir yandan dolur,
Sirrini verməyir
sirdaşa
dünya.»
(Səməd Vurğun)
5.1. Cinsiyyətin genetikası
5.1.1.
Ümumi anlayış. Genetiklər sübut etmişlər ki, orqanizmlərin digər
əlamətləri kimi cinsiyyətin də irsi-genetik əsası vardır.
Cinsiyyət
orqanizmdə
cinsi hüceyrələrin (yumurta və spermatozoidlər) əmələ gəlməsi zəminində irsi
informasiyanın nəsildən nəsilə ötürülməsini və nəslin törəməsinin davamını
təmin edən müəyyən qrup əlamət və xassələrin məcmusundan ibarət olmaqla,
onun təyini fərdi inkişafin-ontogenezin müxtəlif mərhələlərində müəyyən edilir.
Cinsiyyətin maddi bazasını təşkil edən erkək və dişi fərdləri bir-birindən təfriq
etmək məqsədilə nəzərə alman əsas əlamətlər 1-ci və 2-ci dərəcəli əlamətlərə
bölünür:
Birinci dərəcəli əlamətlərə
erkək və dişi cinsiyyət hüceyrələrinin əmələ
gəlməsini və onların mayalanmasını təmin edən fizioloji və morfoloji xassələr və
əlamətlər (ali heyvanlarda sidik-cinsiyyət yollan və üzvləri) aid edilir.
İkinci
dərəcəli əlamətlərə
isə cinsi çoxalmada köməkçi rol oynayan, qametogenezi,
cinsi hüceyrələrin birləşməsini və mayalanmanı təmin tedən əlamət və xassələr
(məməlilərdə eksteriyerin, yelinin, toxumluqlann olması, quşlarda dişi və erkək
fərdlərin rənglərinin, baş və qarın nahiyəsinin, quyruq lələklərinin fərqlənməsi,
172
balıqlarda üzgəclərin xüsusi quruluşu və s.) aiddir. Südlük istiqamətli qaramal
xətt və cinslərinin südlülük xassəsini, eləcə də toyuqların yumurta
məhsuldarlığını tənzimləyən genlər hər iki cinsə mənsub olan fərdlərdə mövcud
olsa da, həmin genlər yalnız dişilərdə biruzə verir. Müxtəlif növlü fərdlərdə bəzi
əlamət və xassələr bəzən cinsiyyətdən asılı halda olur. Belə ki, qoyun və
keçilərin dominant homoziqot (HH) fərdlərinin törəmələri cinsiyyətdən asılı
olmayaraq buynuzlu, resessiv homoziqot (hh) fərdlərinki isə buynuzsuz olur.
Buna baxmayaraq heteroziqot fərdlərin erkək törəmələri (Hh) isə buynuzsuz
olur. Bu hadisə dominantlığın mahiyyətini və sinciyyətlə bağlı olan əlamətlərin
irsi olmasını bir daha təsdiqləyir və onun öyrənilməsinə mühüm zəmin yaradır.
Ali bitki və heyvan növlərinin xeyli fərdlərində, eləcə də bəzi ibtidailərdə erkək
və dişiləri bir-birindən fərqləndirən əlamət və xassələr
cinsi dimorflzm
adlanır
və təkamül prosesinin bütün pillələrində müşahidə olunmaqla, çox geniş
yayılmışdır. Heyvandarlıq və quşçuluqda arzu olunan erkək və dişi fərdlərin əldə
edilməsinin nəzəri və praktiki cəhətdən xüsusi əhəmiyyəti vardır. Çünki dişi
fərdlər süd, yumurta, erkəklər isə ət istehsalı üçün olduqca səmərəli və rentabelli
hesab olunur. Bunu nəzərə alaraq, heyvandarlığın və quşçuluğun istiqamətindən
asılı olaraq, bir halda dişi, digər halda isə erkək fərdlərin daha üstünlük təşkil
etməsinə önəm verilir. Həmin problemin həlli bioloji qanunauyğunluğa
əsaslanaraq cinsiyyətin formalaşması üçün əsaslı zəmin yaradır. Məsələn,
baramaçılıq təsərrüfatlarında erkək fərdlərə daha çox üstünlük verilir. Çünki
onların barama məhsuldarlığı dişilərə nisbətən 25-30% çox olur. Erkək və dişi
fərdlər genetik baxımdan bir-birindən xromosomlann müxtəlifliyi
ilə
fərqlənirlər. Müxtəlif növə mənsub olan heyvanların yeni doğulan fərdlərinin
50%-ni erkək, 50%-ni isə dişilər təşkil etməklə cinsiyyətin nisbəti 1:1 olur.
Cinsiyyətin əmələ gəlmə mexanizmi aşağıdakı kimi olur:
P...
XX
XY
dişi
erkək
Nisbət 1:1
Heyvanların nəslində cinsiyyətin nisbəti əksər hallarda 1:1 formasında
olmasına baxmayaraq, bəzən bu nisbət pozulur. Normal nisbət 50% erkək, 50%
isə dişi fərdlər olarsa, onda müxtəlif növ heyvanlarda cinsiyyətin artıb azalması
(meyil etməsi) aşağıdakı nisbətdə olur (T.M.Turabov, 1997):
Növlər
Erkək
Dişi
173
Qaramal
50
50%
İt
56
44%
Donuz
52
48%
Dovşan
52
48%
Qoyun
49
51%
Toyuq
49
51%
Ördək
50
50%
5.1.2. Cinsiyyətin determinasiyasının təyin olunma tipləri
Təkamül prosesi zamanı müxtəlif cinsli orqanizmlərdə cinsiyyətin
mexanizmi -
determinasiya
formalaşmağa başlayır. Cinsiyyətin determinasiyası
prosesi çoxalmanın müxtəlif mərhələlərində baş veməklə, onun təyin
olunmasının üç əsas tipi -
epiqam, proqam
və
sinqam
- mövcuddur.
Epiqam determiansiya
- ontogenez zamanı ayn-ayn fərdlərdə müşahidə
olunmaqla müəyyən dərəcədə ətraf mühit amillərindən asılı olur. Bu hal Bonellia
viridis adlı dəniz qurdlarında daha ətraflı öyrənilib. Onların çox kiçik (bir neçə
mm) erkək fərdləri onlardan xeyli iri dişiciklərin cinsiyyət orqanında
məskunlaşaraq mayalanma funksiyasını yerinə yetirir, sonra onların xortumuna
toplanır, vaxtında isə dişiləri mayalayır, dişilər isə dənizin dibində yaşayır.
Proqan determinasiya
- valideyn fərdlərdə qametogenez zamanı gələcək
dişi orqanizmlərin cinsiyyətinin müəyyən olunmasına əsaslanır. Mənənə (bitki
zərərvericisi), bəzi ilkin həlqəlilər və rotatorilərdə cinsiyyətin təyini yumurta
hüceyrəsinin yetişmə prosesi zamanı aparılır. Onlarda oogenez zamanı
sitoplazma yumurta hüceyrələri arasında qeyri-bərabər bölündüyündən onlann
bəziləri iri, digərləri isə çox xırda olur, mayalanma nəticəsində iri yumurtalardan
dişi, xırdalardan isə erkək fərdlər formalaşır.
Sinqam determinasiya
- dişi fərdlərin cinsiyyətinin qametlərin formalaş
ması zamanı təyin olunmasından ibarət olub, bütün növ heyvanlar üçün
xarakterik tip sayılır. Proqam və sinqam determiansiya tipləri zamanı fərdin
cinsiyyəti müəyyən cinsiyyət xromosomlarından asılı olur.
Orqanizmin fərd i inkişafı - ontogenezi
zamanı cinsiyyətin diffcrcnsiasiyası
prosesi - birincili və ikincili cinsi (bədən quruluşu, çəki, tükün rəngi, süd vəzi,
cinsiyyət üzvləri və s.) və daxili əlamətlərin (metabololizm, hormonal,
sitogenetik və s.) formalaşması baş verir. Məsələn, bütün növ kənd təsərrüfatı
heyvanlarının erkək fərdləri dişilərə nisbətən daha inkişaf etmiş bədən
quruluşuna malik olur. Ontogenez zamanı əlamətlərin dəyişilməsi əsasən
orqanizmin homeostazının (daxili mühitinin) təsiri nəticəsində baş verir. Ev
heyvanlarında bu proses
hermafroditizm (interseksualhq)
adlanmaqla onun
müxtəlif formaları mövcuddur.
Hermofroditizm-
əks cinsə mənsub olan
əlamətlərə malik olmaqla blastositlərin inkişaf mərhələsində meyoz prosesinin
pozulması nəticəsində baş verir. Məməlilərin dişi fərdlərində xromosomlann
174
diploid yığımında X X - xromosomlarla işarə olunan cinsiyyət xromosomlan
ayırd edilir. Erkək fərdlərin kariotipində isə
X
və
Y
xromosomlan olur. Quşlann
dişi fərdlərində iki müxtəlif (AT), erkək fərdlərdə isə eyni
(XX)
xromasomlar
mövcuddur. Meyoz zamanı məməlilərin dişi fərdlərində yalnız bir tip
X -
xromosomlu qamet əmələ gəldiyi üçün onlar
homoqamet
adlanır. Erkək
fərdlərdə isə iki müxtəlif tip
(X
və
Y)
xromosom əmələ gəldiyi üçün onlar
heteroqamet
adlanır.
Spermatogenez
prosesi
zamanı
erkək
fərdlərin
toxumluqlannda yalnız XY tipli cinsiyyət hüceyrələri hazırlanır. Məməlilərin
cinsiyyətinin təyin edilməsi yumurta hüceyrəsinin hansı spermatozoidlə
mayalanmasından asılıdır.
Yumurta hüceyrəsi X - xromosomlu spermatozoidlə
mayalandıqda dişi fərd, Y - xromosomlu spermatozoidlə mayalandıqda isə
erkək fə rd əmələ gəlir.
Heyvanlarda bəzi cinsiyyət əlamətlərinin inkişaf prosesi
pozulur və cinsiyyət anomaliyalan baş verir. İnterseksuallığın iri buynuzlu
heyvanlarda ən çox müşahidə edilən forması
frim artinizm (dölsüzlük)
hesab
olunur. Bu cür buzovların dişi fərdlərində erkək fərdlərə məxsus olan eksteryer
əlamətləri
müşahidə
edilir.
Kənd
təsərrüfatı
heyvanlarının
cinsiyyət
xromosomlannda lokalizasiya olunan genlər tərəfindən törənən müxtəlif
anomaliya formaları müəyyən olunub. Bu zaman bir qayda olaraq məməlilərdə
heteroziqot - dişi, quşlarda isə erkək fərdlər anomaliyaya məruz qalır.
Cinsiyyətin tənzimlənməsinin əsas məqsədi yüksək ət, süd, yun, yumurta
məhsuldarldığı olan fərdlərə daha çox üstünlük verilməsindən ibarətdir. Belə ki,
südçülük təsərrüfatlarında ən çox düyələrin, ətçilik istiqamətli təsərrüfatlarda isə
erkək danaların yetişdirilməsi daha məqsədəuyğun sayılır. Ümumiyyətlə, cinsiy
yətin cinsi xromosomlarla tənzimlənməsinin 4 tipi vardır:
1.
XY-tipində
dişi fərdlər (homoqametlər) XX cinsi xromosoma malik
olduğundan eyni tipli qametlər (X), erkəklər (heteroqametlər) isə müxtəlif tip
(XY) qametlər əmələ gəlir. Bu tip bütün məməlilərdə, həşəratlarda və iki eyni
örtülütoxumlu bitkilərdə mövcuddur.
2.
X O - tipində
dişi fərdlər XX, erkəklər isə yalnız X-xromosomuna malik
olmaqla, əsasən bəzi həşərat (taxtabiti) və bitkilərdə müşahidə edilir.
3.
ZÇ-tipində
heteroqametlər yalnız Ç, homoqametlər isə ZZ xromosomuna
malik olmaqla quşlarda, kəpənəklərdə, bəzi balıq növlərində və çiyələk növündə
baş verir.
4. ZO-tipində heteroqametlər Z xromosomuna, homoqametlər isə qoşa ZZ-
xromosomuna malik olmaqla, yalnız Saxalin adasındakı diri bala doğan
kəpənəklərdə (Lacerta viripara) müşahidə olunur. Ümumiyyətlə, 1-ci və 2-ci
tiplər sinqam tipli cinsiyyətin təyininə aiddir və spermatozoidlərin genotipindən
asılıdır, 3 -cü və 4-cü tiplər isə proqama məxsusdur və oositlərin genotipindən
asılıdır (cədvəl 15).
Cədvəl 15.
175
Cinsiyyətin təyin olunma tipləri (R.Quliyev, K.Əliyeva, 2002)
Heteroqamet
Qametlər
Ziqot
Orqanizmlər
Tip
cinsiyyət
Erkək
lərin
Dişilərin
Erkək
lərin
D işilə
rin
XY
Erkək cinsi
X v ə O
X
X Y
X X
İnsan, məməlilər,
drozofil, melandrium,
quruotu və b.
XO
Erkək cinsi
X və O
X
XO
XX
Taxtabiti, Protenor,
çəyirtkələr,
Diozcorea və b.
ZÇ
Dişi cinsi
Z
Z və Ç
zz
zç
Quşlar, amfibilər,
reptililər, kəpənəklər,
çiyələk və b.
zo
Dişi cinsi
Z
Z və O
zz
zo
Lacerta vizipara və b.
5.1 .3. Cinsiyyətlə ilişikli əlamətlərin irsi 'У'-
Somatik hüceyrələrdən fərqli olaraq cinsiyyət hüceyrələrinin xromosomlan
bir neçə əlamətin inkişafına nəzarət etmək xassəsinə malik olan xüsusi genə
malikdir. Bu isə əlamətlərin cinsiyyətlə ilişikli nəslə keçməsinə mühüm zəmin
yaradır. Genetikanın banilərindən biri Ç.T.Morqan ilk dəfə olaraq gözünün
rənginə görə bir-birindən fərqlənən drozofıl milçəkləri üzərində cinsiyyətlə
ilişikli əlamətlərin irsiliyinin qanunauyğunluqlarını kəşf etməklə sübut etmişdir
ki, drozofıldə qırmızı rəng əlamətini idarə edən Ç - dominant və ç - resessiv
genidir. Alim gözünün rəngi qırmızı olan dişi drozofilləri ağ rəngə malik erkək
drozofılləri ilə çarpazlaşdırdıqda I - nəsil heteroziqot z ç fərdlərin hamısının
gözü qırmızı rəngdə olmuşdur. Birinci nəslin erkək və dişi fərdlərin öz
aralarında çarpazlaşdınlması (Fı x Fı) nəticəsində isə drozofilin 3-hissəsinin
gözü qırmızı, 1-hissəsininki isə ağ rəngdə olmuşdur (3:1). Bu zaman alman dişi
fərdlərin hamısı qırmızı gözlü (Ç Ç və Ç Ç) olmuşdur. Beləliklə, heteroziqot
fərdlərdə resessiv əlamətin olması, cinsiyyətlə ilişikli əlamətlərin olmasını bir
daha təsdiqləyir. Cinsiyyətlə ilişikli əlamətlərin irsiliyi toyuqlar üzərində daha
geniş və ətraflı öyrənilmişdir. Rod-ayland cinsli xoruzu dominant B-geni
daşıyan susseks cinsli toyuqlarla çarpazlaşdırdıqda rəng (piqmentləşmə) əlaməti
toyuqlardan yeni nəsil xoruzlarına (beçələrə), valideyn xoruzlardan isə törəmə
fərələrə keçir (beçələrin hamısı gümüşü, bütün fərələr isə qızılı zolaqlı rəngdə
olur). Göründüyü kimi, əlamətlərin cinsiyyət xromosomlan ilə nəslə verilməsi
cinsiyyətlə ilişikli olaraq X və Y xromosomlarla həyata keçirilir.
Cinsiyyətlə ilişikli irsən keçən əlamətlər yalnız cinsiyyət xromosomlannda
yerləşən genlər vasitəsilə həyata keçirilir və onlann daimi nəzarəti altında olur.
Məhz buna görə də həmin proses
cinsiyyətlə ilişikli olaraq əlamətlərin irsən
keçməsi adlanır.
Genetiklərin son qənaəti belədir ki, cinsiyyətin əlamətləri
ilişikli olaraq anadan nəslin erkək, atadan isə dişi fərdlərinə keçir. Bu
176
qanunauyğunluq həm insanlara, həm də bütün növ heyvanlara aid olmaqla atanın
irsi əlaməti qız, ananınkı isə oğul övladlara verilir. Bu proses genetika elmində
«kross-kris»
hadisəsi adlanır və canlı aləmdə mütəmadi olaraq baş verir. Hazırda
dünyanın heyvandarlıq mütəxəssisləri və alimlərinin qarşısında duran ən
prioritet problemlərdən biri də cinsiyyətin tənzimlənməsinin geniş və ətraflı
öyrənilməsidir. Çünki heyvandarlıq və quşçuluqda arzu olunan fərdlərin
alınmasına nail olunması hələ də müəyyən çətinliklər törədir. Lakin son
zamanlar dünyanın inkişaf etmiş ölkələrində alimlər bu problemin həlli
sahəsində müəyyən elmi nailiyyətlər əldə etmişlər və ontogenezin ilk
mərhələlərində cinsiyyəti müəyyən etmək mümkün olmuşdur. Quşçuluq
sənayesində ət istehsal etmək məqsədilə yalnız beçələrdən istifadə olunduğuna
görə onlann erkən müəyyən edilməsinin həm iqtisadi, həm də elmi-praktiki
cəhətdən olduqca böyük əhəmiyyəti vardır. Bunu nəzərə alaraq quşçuluq
sənayesində, xüsusilə broyler təsərrüfatlarında rəng əlamətinə görə cinsiyyətin
tənzimlənməsi sahəsində müfəssəl elmi axtarışlar aparılmışdır. Belə ki, qızılı
zolaqlı xoruzlar gümüşü rəngli toyuqlarla çarpazlaşdınldıqda inkubasiya zamanı
yumurtadan çıxan fərələr sarı, beçələr isə ağ-göyümtül rəngdə olmuşdur. Məhz
bu əlamətə görə broyler sənayesində hazırda beçələri fərələrdən fərqləndirərək
onlardan ətlik məqsədi ilə geniş istifadə edilir. İngilis alimi Pennet cinsiyyətlə
ilişikli əlamətlərin irsən keçməsi qanunauyğunluğuna istinad etməklə yeni toyuq
cinsi yaratmışdır. Həmin cinsin fərələri bir sutkalıq yaşında qara, beçələri isə
ağımtıl rəngli olmuşdur.
Cinsiyyətin tənzimlənməsi və arzu olunan erkək və dişi fərdlərin əldə olun
ması müasir sənaye heyvandarlığının inkişafi üçün çox böyük əhəmiyyətə
malikdir. Çünki yüksək süd, ət, yun, yumurta məhsulunun alınması üçün
cinsiyyətin tənzimlənməsi çox vacib məsələ sayılır. Südlük məqsədilə dişi
buzovların, ətlik üçün isə erkək danaların alınması daha məqsədəuyğundur. Bu
baxımdan yüksək damazlıq keyfiyyətinə malik olan törədici buğalardan və
inəklərdən erkək fərdlərin alınmasına daha böyük tələbat vardır.
İri buynuzlu heyvanlarda erkək və dişi cinsiyyət xromosomlan submetasen-
trik tipə aid olmaqla, sentromer xromosomlan iki qeyri-bərabər çiyinlərə ayır
dığına görə onlar X-hərfini xatırladır. Autosomlar isə (58 ədəd) akrosentrik tipə
malik olmaqla onlann mütləq uzunluğu 5,91-1,62, X-romosomun ölçüsü 6,17,
U-xromosomun ölçüsü isə 2,22 mikrona bərabər olur. Zebu xromosomlannda da
analoji ölçülər müşahidə olunur (T.M.Turabov, 1997). X və U cinsiyyət
xromosomlan həm ayn-ayn fərdlərdə, həm də müxtəlif növə məxsus olan
heyvanlarda sayına, formasına və ölçülərinə görə xeyli fərqli olur (cədvəl 16).
177
Cədvəl 16.
Müxtəlif növ heyvanlann kariotipinin müqayisəli xarakteristikası
(T.M.Turabov, 1997)
H e y v a n n ö v ləri
Xromo-
so m la-
n n sa y ı
O c ü m lə d ə n
Akrosen-
tr ik
M e tasen -
trik
S u b m etas
e n trik
A krosen-
tr ik
M e ta-
se n -trik
SubnEta-
se n trik
İri
b u y n u z lu
q a ra m a l
6 0
55
0
0
0
0
x , u
Z e b u
6 0
58
0
0
U
0
X
A s iy a cam ışı
50
3 8
10
X ,U
0
0
A frik a cam ışı
4 8
4 2
8
x,u
0
0
Q a y ta q
6 0
58
0
0
0
0
X,U
Z u b r v ə b iz o n
6 0
58
0
0
u
0
X
A t
6 4
3 6
6
2 0
u
0
X
P e re je v a l atı
66
4 0
10
14
u
0
X
5.1.4. Ontogenezin genetik əsasları
Buludlar havada dağılır lay- lay,
Yenə öz yerində yuvarlanır Ay,
Fəqət, nə Cəlal var, nə də ki, Humay,
Nə ömrə acıyır, nə yaşa dünya.
(Səməd Vurğun)
Ontogenez
-
o r q a n i z m i n f ə r d i i n k i ş a f p r o s e s i n d ə n i b a r ə t o l u b , y u m u r t a
h ü c e y r ə s i n i n m a y a l a n m a s ı n d a n t ə b i i ö l ü m ə q ə d ə r o l a n d ö v r l ə r i ə h a t ə e d i r . F ə r d i
i n k i ş a f ı n ö y r ə n i l m ə s i p r o s e s i g e n e t i k a e l m i n i n ə n m ü r ə k k ə b ,
l a k i n o l d u q c a
m a r a q l ı b i r s a h ə s i d i r . B u t e r m i n b i o l o g i y a e l m i n ə i l k d ə f ə E . H e k k e l t ə r ə f i n d ə n
( 1 8 6 6 ) d a x i l e d i l m i ş d i r . N ə s i l l ə r a r a s ı n d a m ö v c u d o l a n m a d d i v ə f u n k s i o n a l
u y ğ u n l u q , b i r q a y d a o l a r a q , i r s i y y ə t l ə m ü ə y y ə n l ə ş d i r i l i r . İ r s i i n f o r m a s i y a l a r ı n
h a m ı s ı D N T m o l e k u l u n d a k o d l a ş ı r . O n t o g e n e z i n a y n - a y n f ə r d l ə r i n g e n o t i p i n d ə
p r o q r a m l a ş m a s ı n a b a x m a y a r a q , b u p r o q r a m m y a l n ı z k o n k r e t m ü h i t ş ə r a i t i n d ə b a ş
v e r i r . L a k i n f ə r d l ə r i n h ə r b i r ü z v ü n ü n v ə ü z v l ə r s i s t e m i n i n f o r m a , q u r u l u ş v ə
f u n k s i y a s ı n ı n t ə d r i c ə n t ə ş ə k k ü l f o r m a s ı n ı m o r f o g e n e z t ə m i n e d i r . M a y a l a n m ı ş
y u m u r t a h ü c e y r ə s i n d ə v a l i d e y n f ə r d l ə r i n i n h ə r i k i s i n i n ( a t a v ə a n a ) g e n l ə r i
b i r l ə ş ə r ə k , h ə m i n h ü c e y r ə d ə n ç o x s a y l ı b ö l ü n m ə p r o s e s i n ə t i c ə s i n d ə o l d u q c a
m ü r ə k k ə b q u r u l u ş a m a l i k o l a n ç o x h ü c e y r ə l i o r q a n i z m i n k i ş a f e d ə r ə k f o r m a l a ş ı r .
L a k i n m a y a l a n m ı ş v a h i d b i r h ü c e y r ə d ə n ö z ü n ü n q u r u l u ş u n a , f u n k s i y a s ı n a v ə
k i m y ə v i t ə r k i b i n ə v ə x a s s ə l ə r i n ə g ö r ə b i r - b i r i n d ə n k ə s k i n s u r ə t d ə f ə r q l ə n ə n
Dostları ilə paylaş: |