Dərslik kimi təsdiq edilmişdir. Q. H. Bayramov 2008 Mənə tərcümənin əlifbasını öyrətmiş

combination) gedir. Plet (21) bu cür mətnlori parlamentdə suallar 
üçün  ayrılmış  vaxta  bənzədir,  çünki  bu  suallarla  deputatlar 
mövzudan  yayınıb  müxtəlif  suallar  verə  bilirlər.  Mətnin 
predmetinin  dəyişməsini  qeyri-verbal  elementlər  aydın  göstərir. 
Əgər  tərcümə  olunacaq  mətndə  bir  neçə  predmetdən  söhbət 
gedirsə, bu, tərcüməçi üçün problemlər yarada bilər, çünki hədəf 
dildəki  situasiya  məxəzindəkindən  fərqli  (məsələn,  məxəz  və 
hədəf reseptorlarımn fon bilikləri) ola bilər. Belə olduqda pred- 
met  kombinə  edilmiş  mətnlərin  hər  biri  üçün  aynlıqda 
müəyyənləşdirilməlidir. 
2. Mətnin  predmeti  müəyyən  bir  kultral  kontekstdə  reallaşa 
bilən,  güman  edilən  biliklər  və  onlann  tərcüməsi  haqqında 
məlumat verə bilər. Əgər bu kultral kontekst ümumbəşəri deyilsə, 
bu  o  demək  deyil  ki,  həmin  kontekst  tərcümədə  məxəz  dilin 
mədəniyyətini  özündə  tam  əks  etdirməlidir.  Bu,  hədəf  dilin 
mədəniyyətinə də uyğunlaşdırıla {yazar hədəf dilin mədəniyyətini 
təsvir etdiyi kimi) bilər. Bundan əlavə, kultral kontekst real yox, 
uydurma  da  ola  bilər;  belə  halda  realdan  tutmuş  qeyri-real  da, 
utopik də ola bilər. 
3. Mətnin  predmetinin  müəyyənləşdirilməsi  mətndə  təsvir 
olunan 
ekstralinqvistik 
reallıqlan 
məhdudlaşdırdığından 
tərcüməçiyə imkan verir ki, o özü üçün müəyyənləşdirsin: mətnin 
anlanılması  və  tərcüməsinə  lazım  olan  kifayət  qədər  biliyi  (o 
cümlədən  terminologiya  sahəsində)  var,  ya  yox,  yaxud  bu 
məqsədlə nələri bilməlidir. 
4. Məxəz  mətn  təhlilinin  ilkin  mərhələsində,  yəni  mütərci- 
min özünün bu işə qabiliyyətini yoxlamaq mərhələsində, mətnin 
predmeti  müəyyən  edilirsə,  predmetin  təhlili  tərcümənin 
mümkünlüyü barədə mühüm məlumat verə bilər. 
5. Mətnin predmeti təhlil olunduqdan sonra, sərlövhə, yaxud 
başlığın funksiyasına baxmaq olar. Sərlövhə və başlıqlar mətnin 
mövzusunu  müəyyən  etdikdə  {bizdə  olduğu  kimi),  yaxud  elmi 
mətnlərdə  olduğu  kimi,  sintaktik  standartlara  müvafiq  olaraq 
onlar hərfən tərcümə oluna bilər. 
214 

---

6. Mətnin predmeti müəyyən edilərkən apanlan təhlil çox vaxt 
müəyyən ekstralinqvistik amillər (məsələn, yazar, zaman, məkan, 
mətnin  funksiyası)  haqqında  məlumat  verə  bilir,  halbuki 
ekstratekstual  amilləri  müəyyən  edərkən  bu  məlumatlan  əldə 
etmək  mümkün  deyil.  Digər  tərəfdən,  ekstratekstual  amillərin 
təhlili zamanı mətnin predmeti haqqında əldə edilmiş bəklənti- lər 
intratekstual təhlil vasitəsilə təsdiqlənə və ya dəqiqləşdirilə bilər. 
Mətnin  predmeti  haqqında  məlumatı  necə  əldə  etməli? 
Yuxanda deyildiyi kimi, bir sıra mətn növlərinə xas olan standart 
xüsusiyyətlər  göstərir  ki,  mətnin  sərlövhəsi,  ya  başlığı,  ya  da 
başlıq  konteksti  {əsas  və  xırda  başlıqlar)  müəyyən  bir  tematik 
proqramı  təqdim  edir.  Məsələn,  dilçiliyə  həsr  olunmuş  bir 
məqalənin  sərlövhəsi:  Understanding  what  is  meant  of  what  is 
said:  a  study  in  conversationally  conveyed  requests  (söylənilə- 
nin nə demək olduğunu başa düşmək: söhbət vasitəsilə ötürülən 
xahişlərin tədqiqi). 
Məlumat  bu  şəkildə  tematik  başlıqla  verilmədikdə  mətnin 
predmeti çox vaxt qəzetlərdə olduğu kimi girişdə, birinci cümlə, 
yaxud abzasda verilə bilər. Buna mövzu ilə bağlı cümlə {to- pic 
sentence) deyilir. 
Məsələn; Başlıq: Mazda Fordu sıxışdırır. 
Yanmbaşlıq: Daha böyük pay üçün imkan yoxdur. 
Tokio  - Bazar  ertəsi  Mazda  şirkətindən  verilən xəbərə görə,