Dərslik kimi təsdiq edilmişdir. Q. H. Bayramov 2008 Mənə tərcümənin əlifbasını öyrətmiş
Yüklə 1,63 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Reseptor haqqında nəyi bilmək lazımdır? Tərcümə mətninin
reseptoru haqqında mümkün olan bütün məlumatı əldə etdikdən sonra mütərcim onu məxəz mətnin reseptoruna xas olan xüsusiyyətlərlə (yaşı, cinsi, təhsili, ictimai vəziyyəti, coğrafi mənşəyi, sosial statusu, mesajı ötürənə münasibətdə rolu və s.) müqayisə etməlidir. Məsələn, jumallann birində narkotika ilə bağlı məqalə yeniyetmələr (13-19 yaşlılar) üçün nəzərdə tutulmuşdur. Məqalənin reseptorlanna müraciət edib, onlara narkotik maddələr qəbul etməyin təhlükəsi barədə xəbərdarlıq etməkdən ötrü müxbir yeniyetmələrin və narkotik maddələrdən istifadə edənlərin dilində 202 işlənən jarqon və slenqdən istifadə edir. Yeniyetmələr üçün bu məqalə tərcümə edilərkən mütərcim hədəf dildə də müvafiq vasitələrdən istifadə etməlidir. Ancaq bu məqalə yaşlılara məxsus bir jurnalda eyni ilə dərc olunursa, onda yaşlı oxucular ya mətni başa düşməyəcək, ya da onu ciddi qəbul etməyəcəklər. Reseptorun ünsiyyət zəminini {background)^ yəni onun ümumi biliyi, dünyagörüşü, mətndəki mövzu barədə bilikləri mətnin tərcüməyönümlü təhlili üçün böyük əhəmiyyətə malikdir. Reseptorun ünsiyyət zəminini qiymətləndirəndən sonra, mətnin yazan təkcə nələri yazmağı deyil, nələri yazmamağı da müəyyənləşdirir, nələrisə vurğulayır, nələrisə ötəri şəkildə verir. Oxucuya ötürüləcək biliyin qədəri reseptorun təkcə təhsilindən yox, həm də mövzuya bələd olmasından asılıdır. Belə halda vəziyyət məxəz və hədəf mətnlərin reseptorlanndan ötrü fərqli olur, çünki əksər hallarda bu iki qrup reseptor arasında böyük zaman fərqi olur. Məsələn, C. Çosserin XIV əsrdə ingilis oxucusuna görə yazdığı “Kentrberi hekayələri” XXI əsr Azərbaycan oxucusu üçün tərcümə olunduqda əsərin bu iki qrup oxucu üçün böyük fərqi olur. Müəllif mətni yazdıqda müəyyən məqsəd güddüyü kimi reseptorun da onu oxumaqda öz niyyəti var. Reseptorun niyyəti onun mətndən gözlədikləri ilə qanşdınimamalıdır. Mətndən gözlənilənlər reseptorun kommunikativ zəminini təşkil edir. Niyyəti həm də reseptorun reaksiyası, mətnə cavabı ilə də qarışdırmaq lazım deyil. Reseptor haqqında məlumat mesajı ötürənin niyyəti, zamanı, məkanı, mənşəyi, yaşı, mətnin funksiyası və onun intratekstual xüsusiyyətləri üzərinə müəyyən işıq sala bilər. Mesajı ötürənlə əlaqədar göstərildiyi kimi, uydurma reseptor “xarici” kommunikativ situasiyanın yox, “daxili” kommunikativ situasiyanın bir hissəsidir. Mətn zahirən hətta müxtəlif re- septorlara ünvanlana bilər. 203 Məsələn, nasist rejiminə qarşı müqavimət hərəkatının üzvü olduğu üçün həbs olunan alman yazıçısı Veysenbom arvadına bir neçə məktub yazır. Bu məktublar müharibədən sonra nəşr olunur, ilkin məqamda həmin məktublann ünvanlandığı dəqiq bir şəxs var. Sonralar həmin məktublar, onlara yazılmış cavablar, daha bir neçə şer və mahnılarla birlikdə çap olunmuşdur. Bu halda artıq reseptorlar daha genişdir və dəqiq deyil. Burada üçüncü reyx zamanı müqavimət hərəkatı iştirakçılannm ifadələri ilə maraqlanan hər bir kəs reseptordur. Məhəbbət məktub- lan ilə dolu olan bu kitabı bir gənc öz sevdiyi qıza hədiyyə edirsə, onda reseptor məsələsi daha da mürəkkəbləşir. Həmin kitabın digər dillərə tərcümələri hələ bir yana qalsın. Buna görə də, mütərcim təkcə məxəz mətn reseptorunun xüsusiyyətlərini, onun məxəz mətnə münasibətini deyil, həm də hədəf mətn reseptorunun xüsusiyyətlərini, onun mətnlə əlaqəsini təhlil etməlidir. Çünki onun mətndən nələr gözləməsi - biliyi, kommunikativ rolu hədəf mətnin üslubi cəhətdən təşkilinə yardım edir. Məxəz mətnin məxəz dil reseptoruna yönümü çox olduqca məxəz mətnin sənəd kimi tərcümə ehtimalı da artır. Bu o deməkdir ki, hədəf mətn məxəz mətn barəsində onun öz vəziyyətindən xəbər verir, ancaq onun vəzifəsinə oxşar vəzifə yerinə yetirmir. Ona görə də bir ölkə başçısının öz xalqına müraciəti tərcümədə eyni effekti doğura bilməz. Yüklə 1,63 Mb. Dostları ilə paylaş:
|