Dərslik mövcud proqram əsasında yazılaraq "Təsviri incəsənətin nəzəriyyəsi"nin

48
Təsviri incəsənətin nəzəriyyəsi 
Telman İbrahimov

---

49
Mövzu 7 
Təsviri sənətdə simmetriya və asimetriya
Müxtəlif formalara nisbətən rənglərin simmetriyası vasitəsilə 
təsvirdə 80-90% tarazlıq bərpa oluna bilir. Məsələn, ağac və 
yemiş. Bunlar başqa-başqa formalardır, ikisinin də rənglərini 
eyni (məs., sarı) etdikdə, hər ikisinin forması nöqtə kimi baxılır 
(böyük və ya kiçik). Böyük və kiçik fiqur olarsa bilirik ki, hər 
bir rəngin öz mücərrəd qavranılan çəkisi var (ağırlaşdırma ton, 
çalar vasitəsilə əks olunur), eyni rəngin fərqli tonu ilə tarazlığı 
əldə etmək olar. 
Təsvir olunan elementlərin ətrafı da (fon) böyük əhəmiyyət 
kəsb edir. Məsələn, ətrafı açıq elementin özü tünd, ətrafı tünd 
elementin isə özü açıq olduqda, birinci halda element daha xır-
da, ikinci halda isə daha iri görünür. Əslində isə onların ölçüləri 
bərabərdir.
← Rafael Santi. (1483-1520).
"Sikstin madonnası". 1513-1514. 
Drezden, Almaniya.

---

50
Təsviri incəsənətin nəzəriyyəsi 
Telman İbrahimov
M
iqyas anlayışı bilavasitə təsvir olunanla real 
aləmin ölçüləri arasında nisbəti əks etdirir. Aydındır ki, müşahidə 
zamanı ətraf aləmin ölçüləri baxış nöqtəsinin məsafəsindən asılı 
olaraq dəyişir. 
Təsvir məkanında miqyas effekti predmet və obyektlərin 
rəssama (tamaşaçıya) yaxınlaşdırılması və ya uzaqlaşdırılma-
sı nəticəsində əmələ gəlir. Sadə dillə desək, miqyas cisimləri, 
obyektləri yaxından və uzaqdan göstərərək onların qavranılması-
na kömək edən, onların bədii təsirini artıran bir vasitədir. Adətən 
təsviri sənətdə miqyasdan o məqsədlə istifadə olunmuşdur ki, 
təsvir olunan obyekti tələb olunan tərzdə qavranılması üçün 
daha da yaxınlaşdırsın və onun xırda detallarını daha dəqiqliklə 
nəzərə çatdırsın.
Miqyas təsviri sənətdə ilk növbədə məkan və onun dərinliyi 
ilə bağlıdır. Məkanın qurulmasında və müstəvi üzərində görünən 
obyekt və predmetlərin miqyası əsasən böyüməsi və kiçilməsi ta-
maşaçı ilə onların arasında olan məsafədən asılı olaraq dəyişir.
Rəssam məsafəni məkanda əks etdirərək, eyni vaxt təsvir olunan 
predmetlərin həcm-məkan xüsusiyyətlərini də əks etdirmək im-
kanını qazanır. 
Həcm-məkan xüsusiyyətləri necə yaradılır? Əvvəla, miqyasa 
əsasən cisimləri yaxınlaşdırdıqda o cisimlərin üst tərəfini, bir də 
yan tərəflərini təsvir edir, bununla da cisimləri həcmli göstərmək 
imkanı yaranır. İkincisi, miqyas təsviri sənətdə yalnız xətt və 
ya ölçülər vasitəsilə deyil, eyni zamanda rənglər vasitəsilə də 
müəyyən oluna bilər. 
Miqyas rəng vasitəsilə necə müəyyən olunur? Perspektivin 
qanunlarından bilirik ki, yaxında olan cisimlər adətən daha par-
laq və işıqlı olur. Ona görə ki, tamaşaçı ilə predmetin arasındakı 
hava qatının nazikləşməsi rənglərin parlaqlığını artır. Bu da öz 
növbəsində miqyas (böyük miqyas) illüziyasını yaradır.