Dərslik rəHBƏRLİk azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyinin 24 saylı

MƏHDUD XƏRÇƏNGÖNÜ HİPERKERATOZ
Çox vaxt xəstəlik 30 yaşdan yuxarı kişilərdə müşahidə olunur. Proses adi hallarda alt 
dodağın qırmızı haşiyəsində çox vaxt mərkəzdən yan tərəfdə lokalizasiya olur.
Klinikası. Zədələnmə ocağı kəskin məhdud şəklində,çox vaxt poliqonal görünüş-
də 0,2 x 0,5 sm-ə qədər ölçüdə olur. Elementin səthi bozumtul-ağ rəngdə nazik bərk 
oturmuş qabıqlarla örtülmüşdür. Zədələnmə ocağında nisbətən baıqlıqmüşahidə olunur. 
Ancaq zədələnmə ocağının üzərində bərk oturmrş qabıqların miqdarı artdıqda, əhatə 
olunduqları qırmızı haşiyənin səviyyəsindən azca yüksəkliyə qalxa bilərlər.
Histoloji müayinədə epitelin məhdud proliferasiyası toxumaların dərinliyində tapılır, 
tez-tez tikanlı hüceyrələrin diskompleksasiyası ilə müşahidə olunur. Onların üzərində 
güclü hiperkeratoz ayırd edilir.
Gedişi. Prosesin irəliləməsi ziyilli xərçəngönünə nisbətən daha yavaşdır, ancaq hiper-
keratozun bədxassəli transformasiyası xəstəliyin başlanğıcından 6 ay sonra mümkündür.
Patogenezi. Məhdud xərçəngönü hiperkeratozun patogenezində xarici faktorlardan 
insolyasiya və travmanın, əsasən, onların birlikdə təsirini qeyd etmək lazımdır. Xəstəlik 
əvvəllər olmuş sadə qovuqcuqlu dəmrovun yerində də əmələ gələ bilər.
Diaqnostikası. Məhdud hiperkeratozdan fərqli olaraq, leykoplakiyada ocağın üzərin-
də qabıqlar olmur. Qırmızı qurdeşənəyində iltihabi dəyişiklik və tez-tez atrofiya tapilir.
Klinik olaraq məhdud hiperkeratozun bədxassəliyi qabıqlanmanın güclənməsi və ele-
mentin əsasında bərkimənin meydana gəlməsi ilə özünü göstərir.
Müalicəsi. Cərrahi müdaxilə yolu ilə zədələnmə ocağı sağlam toxuma həddində gö-
türülür və sonra histomorfoloji müayinə etməklə aparılır.
MANQANOTTİNİN ABRAZİV PREKANKROZ XEYLİTİ
Manqanotti xeyliti (Cheilitis abrasiva praecancerose Manganotti) əsasən 60 yaşdan 
yuxarı kişilərdə alt dodaqda eroziv prosesin əmələ gəlməsi ilə özünü göstərir.
Klinikası. Oval və ya qeyri-düzgün konturlu eroziya əmələ gəlir. Onun üzəri dolğun 
qırmızı rəngdə hamar, sanki polirə olunmuş olur. Eroziyanın səthində qartmaq əmələ 
gəlir, qopardıldıqda qanaxma verə bilər. Eroziyanın ətrafında və əsasında toxumaların 
bərkiməsi müşahidə olunmur. Bir sıra xəstələrdə eroziya yüngülvari iltihabi əsasda yer-
ləşir. Belə fonlu iltihabın fərqi onun qısamüddətli olması ilə xarakterizə olunur. Əksər 
hallarda bir, bəzən iki, nadirən üç eroziya ola bilər. Bir qrup xəstələrdə eroziya əmələ 
gələrək, bəzən bir qədər böyüyür və uzun müddət qalır. Tez-tez eroziya spontan epitellə-
şir və sonra həmin və yaxud başqa yerdə tezliklə residivlər verir. 
Manqanotti xeylitinin gedişi xronikidir, xəstəliyin başlanğıcından 3 aydan 30 ilə qə-
dər bədxassəli transformasiya verə bilər.
Histoloji epitelinin defekti ayırd olur və toxuma bazofilləri, plazmositlər, histiositlər 
və limfositlərdən ibarət sıx diffuz infiltratla dolur. Eroziyanın kənarlarında epiteli proli-
ferasiya vəziyyətində olur və tikanlı hüceyrələrin tez-tez diskompleksasiyası, həmçinin 
atopiyası ilə müşahidə olunur.

---

393
Patologiyası. Manqanotti xeylitinin əmələ gəlməsində əsas rolu yaşla əlaqədar toxu-
maların trofik dəyişiklikləri, əsasən alt dodaqda olur, ikincili adentiya və ya ön aşağı 
dişləri dağılmış şəxslərdə müşahidə olunur. Bununla əlaqədar bəzi şəxslədə alt dodaq 
nahiyəsində trofikanın pozulması ilə əlaqədar bəzi qıcıqlara – insolyasiyaya, kəskin və 
xroniki travmaya və s. asanlıqla destruktiv cavab reaksiyaları meydana gəlir. Hipovita-
minoz A xəstəliyin patogenezində böyük əhəmiyyət kəsb edir.
Diaqnostikası. Manqanotti xeylitindən qırmızı qurdeşənəyinin eroziv-xoralı növü 
onunla fərqlənir ki, axırıncıda eroziyadan savayı, kəskin durğunlaşmış eritema, hiper-
keratoz qabıqlaşan atrofiya müşahidə olunur. Eroziv-xoralı qırmızı yastı dəmrovda xır-
da, ağımtıl-bozumtul rəngdə incə rəsmlər əmələ gətirən papulalar, pemfiqusda Nikolski 
simptomunun müsbətliyi, yaxmalarda akantolitik hüceyrələrin tapılması, nəinki qırmızı 
haşiyənin, eyni zamanda ağızın selikli qişasının da zədələnməsinin mümkünlüyü qeyd 
olunur. Herpetik eroziyada kənarlarının polisiklik olması və ətrafında şişkinliyin, eyni 
zamanda səpgilərin qısamüddətli mövcudluğu xarakterikdir.
Müalicəsi. Manqanotti xeyliti xəstəliyinin müalicəsi üçün hökmən qıcıqlandırıcı 
faktorların təsirinin zəifləndirilməsi və ya aradan götürülməsi, mədə-bağırsaq traktının 
xəstəliklərinin, meteoroloji və qlandulyar xeylitlərin müalicəsi, ağız boşluğunun sana-
siyası və protezləşdirilməsi vacibdir. Əgər sitoloji müayinədə Manqanotti xeylitinin bə-
dxassəliyi müəyyən olunmayıbsa,onda radikal cərrahi müdaxilədən əvvəl 2-3 ay müddə-
tində ümumi və yerli konservativ müalicə aparmaq lazımdır. A vitamini konsentratı (10 
damcıdan – gündə 3 dəfə), nikotinat ksantinol və ya nikotin turşusu, nerobol və s. pre-
paratlar, orqanizmin qocalmasının qarşısını alan və sifətin yumşaq toxumalarında qan 
dövranını yaxşılaşdıran müalicə metodları tətbiq olunur. Xaricə A vitamini konsentra-
tının applikasiyası, kortikosteroid məlhəmləri (əsasən fonlu iltihabi əlamətlər olduqda), 
dibiomisin məlhəmi, metilurasil tərkibli məlhəmlər, solkoseril və s. tətbiq olunur. Pro-
sesin gedişində bədxassəlilik qeyd olunduqda, zədələnmə ocağını cərrahi müdaxilə yolu 
ilə sağlam toxuma daxilində, sonrakı histoloji müayinə aparmaqla, götürmək lazımdır.