Dilmurod Quronov adabiyot nazariyasi
Yüklə 8,8 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
а\а\а6\ ча,
сЬатаэ!, ЬоэИда 1епгнп ¡г1азИда азоэ уо‘д».1 То‘д‘п, и1аг эИипюд ortidanoq «Тада1 «зуиеЬгн кепд Ш- зИигиэЬ кегакПдт11а’ккЛаЬ до'утод гагиг»Пдт1 11 а т ау!а- с)Лаг. ЗИипда о'хзИаэЬ, Х/.У.ХаНгеу Иат э у ^ е ^ «adabiy азагс!а {аэуИапдап уодеа1аг эНзНаз!, уа’п1 регзопа]1агптд такоп ма га то п о‘гдапзЫагк1а, Ыг-Ып ЬНап а1тазЫпиу- Ио1а1 ма sharoitlarda кесРшусЫ 1пауой» sifat¡da ta’riflay- di. 11пда ко‘га, «эу^е! ер1к, dramat¡kva Пго-ер!к]апг!агп1пд иуизМйгиусЫ азоэЬ^г.2 Ko‘r¡nadiki, Ьи o‘rinda Иат эуи]е1 ап’апаму - уодеа1аг йяплн о‘1аг<х| tushunilmoqda. БИи Ы- 1ап Ыгда, оПт эа! quyiroqda « з у и ^ Ппк turda 11 а т аИать уаШ Ьо'ПвЫ т и т к 1 п»Ьд 1 п 1 qayd eíad¡. 0 ‘гЬек adabiyotshunoslig¡da Ьют зуи]е1п1 ап’апауу - уодеа1агйг1т1 о‘1агод ШэИигизИ иэШуог. Jumladan, ГЭиИоп- да ко‘га, эу^е! «asarda Ыкоуа д1Мпауо1дап уодеа», «аэаг тагтигнда авоэ Ьо‘1дап к1сЫк уок! кайа уодеа»3 demak- dir. и§*ог 1 а 1 ^ а п farql¡ гау1з1^а, эо‘пдд! y¡llarda уагай1дап о‘диу adabiyotlari тиаШПап Т.ВоЬоуеу E.Xudoyberdiyev ма ЬШплигоу э у ^е И bad¡¡ylikni Ье1дПоУсЫ xususiyaílardan Ьт о‘1агод 1а1дт qiladilar ма эЬиг^ап кеПЬ chiqib БуиейШк Ьагс11а 1и^ад1 adab¡y аэаг1агда хо8Мд1п1 ta’kidlaydilar. Вь год и!аг Иат эуи]е1 Иад^ад1 дагаэЫапт ko‘proq ер!к ма dramatik аэаМаг hamda voqeaband Ппка патипа1ап аэо- sida ifoda дИасШаг. Магкиг 1го1 syujet talqinida ап’апау|уПк Иапиг песЬюд'Пк кисЬП ЬоЧтаап, adabiyotshunosligimizda игл «кепд» ШэИитэМ Мат boshlanganidan dalolat beradi. Тегггнпо1од!к chalkashl¡klardan досЫэЬ maqsadida Ь\г о‘д т / кигаггнг davomida «эуьуеЬ ¡з1ЛоИ!п1 boshlanishda ЬегПдап ta’r¡fga тиуоАд, уа’т Ыг-Ыпда игу|у Ьод‘Пд Ью1- da kechadigan, регэопа^агтпд xatti-harakatlaridan 1агк1Ь ЬриусЫ уодеа1аг 1:шпт ma’nosida ШэИилаггиг. Ta’kidlab ’ Уэллек Р., Уоррен О. Теория литературы. - М.: Прогресс, 1978. - С.233 -2 3 4 . 2Хализев В.Е. Теория литературы. - М.: Высшая школа, 2002. - С.249. 3Иззат Султон. Адабиёт назарияси. - Тошкент: Ук;итувчи, 1986. - Б.179. 165 www.ziyouz.com kutubxonasi aytishimiz joizki, istilohni bunday tushunishimiz syujet bar- cha turdagi adabiy asarlarga xos degan fikrni inkor qilish emas. Zero, lirik asarda ham o‘y-fikrlar, his-kechinmalar rivoji borki, ular ham epik va dramatik asarlarda kuzatiladi- gan syujetdagi kabi o'zaro bir-biriga bog'liq holda kechadi. Faqat buni syujet bilan emas, lirik asar kompozitsiyasi bilan bog'lab tushuntirish maqsadga muvofiq boladi deb bila- miz. Negaki, lirik asarda kompozitsiya syujet o'rnini bosib, o ‘y - k e c h in m a !a r n i muayyan tartibda uyushtiradi. Ya’ni agar epik va dramatik asarlar kompozitsiyasining o'zagini syujet tashkil qilsa, strukturasi birmuncha sodda lirik asarda bu funksiya ham tolaligicha kompozitsiya zimmasiga tushadi. Mavjud darslik va qollanmalarda ko'pincha syujet- ga Maksim Gorkiy tomonidan berilgan ta’rif keltiriladiki, unga ko'ra, syujet «u yoki bu xarakterning, tipning tarixiy rivojlanishi, tashkil topib borishidir». Biroq, ma’lumki, bar- cha badiiy asarlarda ham xarakter rivojlanishda, o'sish va shakllanishda ko'rsatilmaydi. Xususan, hikoya janri- da xarakterlar tayyor holda beriladi, ular voqea davomi- da rivojlanmaydi, ya’ni syujet bu o‘rinda voqeaning ichki rivojini namoyon etadi, xolos (masalan, A.Qahhorning «Bemor», «Anor» hikoyalari). Demak, M.Gorkiy syujetga bergan ta’rif universal bololmaydi, u faqat ayrim tipdagi asarlarga (masalan, «Qutlug1 qon», «Kecha va kunduz») nisbatangina to‘g‘ri keladi. Modomiki biz «syujet» degan- da epik va dramatik asarlarga xos syujetni nazarda tu- tar ekanmiz, unda syujetning asardagi «bir-biriga bog'liq voqealar tizimi» yoki «konkret holat, bitta voqeaning ichki rivoji» sifatida tushunilgani to‘g‘riroq boladi. Ayni chog'da, syujet tizimi davomida personajlar xarakterining ochilishi, shakllanishi ham bor narsa. Faqat bunga syujetning badi iy asardagi funksiyalaridan biri sifatida qarash lozim, uni syujetning mohiyati sifatida tushunish xatodir. Syujetning badiiy asardagi funksiyalari haqida so‘z ket- ganda, avvalo, uning asarproblemasini badiiy tadqiq etish- 166 www.ziyouz.com kutubxonasi ga imkon beradigan hayot materialini uyushtirib berishini aytish kerak. Shunday ekan, syujet asarda mavzuni shakl- lantirgani holda, uning qanday bolishi muallifning ijodiy niyatiga bog'liq bolib qoladi. Masalan, A.Qodiriy « 0 ‘tkan kunlar» uchun tanlagan syujetda Otabekning Toshkent- dan, Kumushning Marg'ilondan boTishi - ijodiy niyat ijrosi uchun eng maqbul (optimal) variant. Negaki, romanning o‘zagi bo‘lmish «ishqiy-maishiy» syujet chizig‘i voqeala- rining Toshkent - Marg'ilon orasida kechishi yozuvchiga o‘zini o'ylatgan problemalartadqiqi uchun zarur voqealarni asarga olib kirish imkonini beradi. Jumladan, Otabekning dor ostiga borishi, Toshkent isyoni, qipchoq qirg'ini kabi voqealar asarga hech bir zo‘rakiliksiz, o'quvchi xayolini band etgan Otabek-Kumush liniyasiga uzviy boglangan holda olib kiriladi va, muhimi, ular adibga o'zini o'ylatgan shaxs erki, millat erki, millat taqdiri muammolarini atrofli- cha badiiy tadqiq qilish, bu boradagi fikrlarini ifodalash im konini yaratadi. Ko'rinadiki, syujetning badiiy asardagi eng muhim funksiyasi badiiy konsepsiyani shakllantirish va ifo- dalashga xizmatqilishida namoyon bo‘larekan. Ikkinchi to- mondan, o'sha konsepsiyani o'quvchi syujet voqealariga, undagi turfa evrilishlarga qiziqqan, hamdard o'laroq qahra- monlartaqdiriga kuyungan holda qabul qildi. Ya’ni adib o‘zi badiiy obrazlar yordamida anglagan haqiqatlarni «huzur- lantirib ta’lim berish» aqidasiga muvofiq ifodaladi. Demak, syujet o'quvchini o‘ziga jalb etuvchi jozib kuch ham ekanki, buni uning yana bir muhim badiiy-estetik funksiyasi o'laroq tushunish lozim. Adabiyotshunoslikda «syujet» bilan bir qatorda «fabu la» istilohi ham borki, ularni qo'llashda turlichalik bartaraf etilmagan. Avvalo, o‘z vaqtida Aristotel «fabula» (yunon- cha «mif» so'zining lotincha tarjimasi «fablio»dan) istilohi- ni «syujet» ma’nosida qo'llagan. To XIX asr oxiriga qadar bu ikki istiloh mutlaq sinonim sifatida ishlatilgan bo'lsa, XX asr boshlaridan syujetning chuqur tadqiq etila bosh- 167 www.ziyouz.com kutubxonasi lanishi bilan ular farqlana boshladi. Xususan, rus forma! maktabi vakillari «fabula» deganda asarda tasvirlangan voqealarning hayotda yuz berish tartibini, «syujet» degan da esa ularning asarda joylashtirilish tartibini tushunadi- lar. Voqealarning hayotda yuz berish tartibi bilan ularning asarda joylashtirilish tartibini farqlash badiiy asar qurilishi- ni o‘rganishda muhim ahamiyat kasb etadiki, bunga amin bo'lish uchun yana « 0 ‘tkan kunlar»ga murojaat etamiz. Ma’lumki, adabiy asarlarda ko'pincha voqealarning ha yotda yuz berish tartibi o‘zgartiriladi. Albatta, bunda yo- zuvchi muayyan badiiy-estetik maqsadni ko'zlaydi. Agar voqealarning hayotda yuz berish tartibi nuqtayi nazaridan qaralsa, « 0 ‘tkan kunlar» romani Otabek bilan Kumush- ning tasodifiy uchrashuvi bilan boshlanishi lozim edi. Bi- roq A.Qodiriy bu tartibni o‘zgartirib, uni birinchi bo'lim oxirida, to‘y tasviridan keyin beradi. Bu bilan adib nima- ga erishadi? Romanning ilk sahifasidanoq Otabekning xatti-harakatlarini diqqat bilan kuzatgan, Rahmatjon va Homid bilan karvonsaroydagi suhbatda qutidorning qizi tilga olinishi bilan allanechuk bezovtalanganini sezgan, Hasanali bilan birga oshiq bekning uyqusida alahlashlari- ga guvoh bo‘lgan, qutidorning qiziga unashtirilganini eshit- ganda «qaysi qiziga» deya bezovtalanganini ko'rgan o'quvchi buning sababini, sababchisini bilishga intiladi, asarni yanada sinchiklab 0 ‘qiydi, unga butun vujudi bilan boglanib qoladi. Rivoyadagi «sirlilik» o'quvchi Kumush- ning xatti-harakatlarini, uning o‘ychanligi-yu ariq suvi bilan sirlashishlarini, qizlar majlisidagi bo‘zlashlarini kuzatganda yana bir baxya ortadi. Nihoyat, Kumushning «Siz o‘sha- mi?» degan hayrat to‘la so'zlarini eshitgach o'quvchi dili- dagi taxmini to‘g‘ri chiqqaniga amin boladi, qoniqish hosii qilib turgan payti adib ham o‘sha tasodifiy uchrashuvdan so‘z ochadi. Ko‘ramizki, yozuvchi voqealarning syujetdagi tartibini o'zgartirish bilan o‘quvchining ijodiy faolligini oshi- radi, uni qahramonlar ruhiyatiga yaqinlashtiradi, asarning 168 www.ziyouz.com kutubxonasi joziba$¡-yu ía’sir kuchini oshiradi. Endi tasavvur qiiingki, voqealar hayotda yuz berish tartibida berilgan bo‘lsin-da, asar ariq bo'yidagi tasodifiy uchrashuvdan boshlansin. Ta- biiyki, bu holda yuqorida sanalgan badiiy samaralaryo‘qqa chiqqan bo'lur edi. Ko'rib o‘ti!gan misoldan ayori boladiki, fabula voqealar- ning íabiiy oqimi bolsa, syujet ularning muayyan maqsad- ga muvofiq qayta tartiblangan, ya’ni badiiy qayta ishian- gan shaklidir. Mazkur holni istiiohda aniq ifodalash uchun ayrim manbalarda «syujet kompozitsiyasi» atamasining qo'llangani bejiz emas.1 Ya’rii bunda ham voqealarning hayotda yuz berish tartibi bilan ularning asarda joylashti- rish tartibi farqlangani holda, «fabula» atamasidan voz kechiladi. Muhimi, «syujet kompozitsiyasi» atamasi syu- jetni tor, ya’ni fabulaga zid o'laroq, asarda voqealarning joylashtirilish tartibi debgina tushunishdan saqlaydi. Zéro, bu tushuncha syujet voqealari bilan integrativ aloqadagi yondosh voqealarni ham tola o‘z ichiga oladi. Shu o‘rin- da B.Tomashevskiyning: «Asar fabulasini aytib berayotib darhol anglaymizki, rivoya uzluksizligiga putur yetkaz- magan holda nimani tushirib qoldirsa bo‘ladi-yu nimani voqealar orasidagi sababiy aloqalarni buzmagan holda tushirib bolmaydi»2, - deganini eslash joiz. Darhaqiqat, shunday. Syujet kompozitsiyasi esa o‘sha tushirib qoldir sa boladigan voqealarni ham butunlikka biriktirgan holda muayyan mazmunni ifodalashga xizmat qildiradi. Dey- lik, « 0 ‘tkan kunlar»dagi Otabekning bo‘zaxonaga borishi yoki Mingo'rikka saylga chiqishi fabula nuqtayi nazaridan muhim emas - tushirib qoldirilishi mumkin. Biroq syujet kompozitsiyasi nuqtayi nazaridan ular muhim, chunki ikkisi ham Otabekning hijrondagi ruhiy holatini: biri «umidli dun- 1 Введение в литературоведение / под. ред. Г.И.Поспелова. - М.: Высшая школа, 1 9 8 8 .-0 .1 9 9 . 2 Томашевский Б.В. Теория литературы. Поэтика. - М.: Аспект Пресс, 1996.- С . 183. 169 www.ziyouz.com kutubxonasi yo» deya o'zini ovuígan, ikkinchisi esa «biri kam dunyo» deya o‘kingan onlarini - ikkisi birlikda esa uning shu ikki o‘t orasida o‘rtanib yashagani ikki yillik umrini umumlashtirib ifodalaydi. Adabiy asar syujeti personajlarning «harakat»laridan tarkib topadi. Ma’lumki, «harakat» so‘zi keng ma’noda vaqt birligi davomida kechuvchi har qanday jarayonni anglata- di. So'zning biz ishlaíayotgan maxsus ma’nosi ham mohi- yatan shunga yaqin: «harakat» istilohi ostida personajlar ning makon va zamonda kechuvchi xatti-harakatlari ham, ruhiyaíidagi o‘y-fikrlar, his-kechinmalar rivoji ham tushuni- ladi. Demak, «harakabning o‘zi ikki turli ekan. Shundan kelib chiqib ushbu harakat tiplaridan qaysi biri yetakchilik qilishiga qarab syujetning ikki turi ajratiladi: a) «tashqi harakat» dinamikasiga asoslangan syujetlar; b) «ichki harakat» dinamikasiga asoslangan syujetlar. Tashqi harakat dinamikasiga asoslangan syujetlarda personajlarning muayyan maqsad yolidagi xatti-harakat- lari, kurash va to‘qnashuvlari, hayotidagi burilishlar tasvir- lanadi, shu asosda ularning taqdirlarida, ijtimoiy mavqeyi- da muayyan o'zgarishlar yuz beradi. Sodda qilib aytsak, bu xil syujetli asarlarda voqea tolaqonli tasvirlanadi, u o‘z holicha ham badiiy-estetik qimmat kasb etadi. Kelib chiqi- shi jihatidan syujetning bu turi qadimiyroq, xalq og‘zaki ijodidagi sehrii ertaklar, rivoyatlar, dostonlar, shuningdek, mumtoz she’riyatimizdagi dostonlarning ham shu xil syu- jetga egaligi buning yorqin dalilidir. Zamonaviy o'zbek nasrida ham syujetning bu tipi kengroq tarqalgan: « 0 ‘tkan kunlar», «Mehrobdan chayon», «Kecha va kunduz», «Qutlug‘ qon», «Sarob» - bularning barida tashqi harakat dinamikasi yetakchilik qiladi. Ayni paytda, bu asarlarda «ichki harakat» dinamikasi ham kuzatiladi, biroq u mavqe va salmoq jihatidan syujet tipini belgilashga ojizlik qiladi. Syujetning ikkinchi tipiga asoslangan asarlar adabiyo- timizda ancha keyin, 80-yillardan maydonga kela boshla- 170 www.ziyouz.com kutubxonasi di. Hozircha syujetning mazkur navi nasrning kichik shakl- larida, shuningdek, bir qator dramatik asarlar (masalan, Sh.Boshbekovning «Taqdir eshigi», «Eshik qoqqan kim bo'ldi» pyesalari)da sinab ko'rildi. Xususan, A.A’zamning «Bu kunning davomi», «Asqartog1 tomonlarda» nomli qis- salarida voqealar o‘z holicha emas, personaj ruhiyatida- gi jarayonga turtki berishi jihatidan ahamiyat kasb etadi. Natijada asar davomida personajlar hayotida, taqdirida yoki ijtimoiy holatida emas, ko’proq ularning ruhiyatida burilishlar, o'zgarishlar sodir boladi, syujet shu burilish va o'zgarishlar silsilasidan tarkib topadi. Badiiy asarda tasvirlangan voqealar bir tizimga bog'la- nar ekan, ular orasida asosan ikki turli munosabat kuzati- ladi. Syujetdagi voqealarning o'zaro munosabatiga ko‘ra xronikali va konsentrik syujet turlari ajratiladi. Xronikali syujet voqealari orasida vaqt munosabati (A voqea yuz berganidan so'ng B voqea yuz berdi), konsentrik syujet voqealari orasida esa sabab-natija munosabati (A vo qea yuz bergani uchun B voqea yuz berdi) yetakchilik qiladi. Kelib chiqishiga ko'ra xronikali syujetlar qadimiy- roq sanaiadi. Xronikali syujet qahramon taqdirini davriy izchillikda, uning xarakterini rivojlanishda ko'rsata olishi jihatidan ustunlik qiladi. Shu bois ham katta epik asarlarda ko'proq xronikali syujet qo'llanadi. Syujetning mazkur turi epik ko'lamdorlikni ta’minlashga ham katta imkon yaratadi. Zero, bunda asosiy syujet bilan yondosh holda yordamchi syujet chiziqlarini ham yurgizish, juda katta hayot materi- alini qamrab olish imkoniyatlari mavjud. Xronikali syujetda asarning «badiiy vaqt»i istalgancha kengaytirilishi mumkin: unda «parallel vaqt»da kechayotgan voqealarni tasvirlash, retrospeksiya usulidan - zamonda ortga qaytish usulidan foydalanish imkoniyatlari ancha keng. Shuningdek, xroni kali syujetga qurilgan asarga syujetdan tashqari unsurlar, muallif mushohadalari, tafsilotlarni tabiiy ravishda kiritish, ularni badiiy matnga singdirib yuborish mumkin. Mazkur 171 www.ziyouz.com kutubxonasi xususiyatlarni, masalan, S.Ayniyning «Qullar», Oybekning «Navoiy», P.Qodirovning «Yulduzli íunlar» romanlarida ku- zatish mumkin bo'ladi. Konsentrik syujet voqealari bitía asosiy voqea tegrasi- da aylanishi bilan xarakterlanadi. Xronikali syujetdan farq qilaroq, bunda voqeaíar orasida sabab-natija munosabati yetakchilik qiladi. Sababi, konsentrik syujet konflikt asosi- da syujetning shiddat bilan rivojianishini, uning yechimga tomon intilishini taqozo qiladi. Syujetning bu turi badiiy asar qurilishining mukammal, asarning o'qishli va qiziqarli bo’lishiga imkon beradi. Ya’ni bu xil syujet o'quvchi diqqa- tini bitta nuqtada tutib turadi, o‘qish jarayonidagi faolligini oshiradi. Buning yorqin misoli sifatida detektiv asarlarni ko'rsatish mumkin. Detektiv asarlarning aksariyatida syu jet voqealari konkret hodisa atrofida aylanadi, o‘quvch¡ xayolini shu hodisaning sabablarini, qay tarzda yuz ber- ganini bilish istagi egallaydi, bu savollarga o'zicha javob izlaydi, o‘zi topgan javobning qay darajada to‘g‘riligini bil- moqchi boladi - bularning bari o‘quvchini asarga boglay- di-qo‘yadi. Konsentrik syujet nisbatan qisqa vaqt ichida kechgan voqealarni qamrashi, yondosh syujet chiziqlarini kiritish imkoniyatlarining kamligi bilan ham xarakterlanadi. Sanalgan xususiyatlar O.Yoqubovning «Muqaddas», «Bir felyeton qissasi», «Billur qandillar», «Ulug‘bek xazinasi» kabi asarlari misolida yaqqol kuzatiladi. Aytish kerakki, syujetlar yuqoridagicha ikki turga ajratil- sa-da, konkret asarda bu ikki turga xos xususiyatlar ko'proq aralash holda zuhur qiladi. Zero, xronikali syujet voqealari orasida sabab-natija (oldin yuz bergan voqea keyin yuz bergan voqeaga qisman sabab bolib keladi) munosabati, konsentrik syujet voqealari orasida esa vaqt munosaba ti (natija sababdan keyin keladi) kuzatilishi tabiiy. Demak, konkret asardagi syujet tipini belgilashda mazkur muno- sabatlarning qaysi biri yetakchi mavqega egaligi e’tiborga olinishi lozim. Ba’zan esa asarda har ikki tipdagi syujet 172 www.ziyouz.com kutubxonasi xususiyatlari uyg‘un holda namoyon bo'ladi va ayni shu uyg'unlik uning jozibasini ta’minlagan muhim omilga ayla- nadi. Xususan, A.Qodiriyning «O'tkan kunlar», Cho'lpon- ning «Kecha va kunduz» romanlarida shu xil uyg'unlik ko‘riladi. Ularda xronikalilik yetakchi bo‘lgani hoida, kon- sentrik syujet xususiyatlaridan ham maksimal foydalanil- ganki, bu o'rinda qorishiqlik har ikki tipga xos eng yaxshi j¡- hatlardan foydalanish asosida asarning badiiy mukammal bo'lishiga xizmat qiladi. Badiiy asar syujeti ekspozitsiya, tugun, voqea rivoji, kulminatsiya, yechim singari unsurlardan tarkib topadi. Ekspozitsiya syujetning boshlanish qismi bo'iib, o'quvchi- ni asar voqealari kechadigan joy, ularda ishtirok etuvchi personajlar, asar konflikti yetilgan shart-sharoitlar bilan tanishtiradi. Aytish kerakki, ekspozitsiya hajm e’tibori bilan turlicha bolishi va asarning turli oYinlarida kelishi, ba’zan umuraan tushirib qoldirilishi mumkin. Masalan, «Mehrob- dan chayon»da ekspozitsiya juda katta o‘rinni - xondan sovchilar kelgunga qadar bo'lgan epizodlarni o‘z ichiga olsa, «Qutlug' qon»da u juda qisqa va tugundan keyin beri- ladi, «Qo‘shchinorchiroqlari»da esa ekspozitsiya umuman tushirib qoldiriladi. Tugun asar voqealarining boshlanishiga turtki bo‘lgan voqea, asar konflikti qo'yilgan joydir. Ekspozitsiyadan farqli o'laroq, tugun syujetning zaruriy elementi sanaladi, ya’ni u syujetda har vaqt hozirdir. Faqat ayrim hollarda, xususan, ba’zi xronikali syujetlarda, shuningdek, «ichki harakat» di- namikasi asosidagi syujetlarda u yetarlicha bo'rtib ko‘zga tashlanmasligi mumkin. Tugun, odatda, asarning boshi- da, ekspozitsiyadan keyinoq beriladi. Ba’zan muayyan badiiy-estetik maqsadni ko'zda tutgan holda uning o'rni o'zgartirilishi ham (masalan, «O'tkan kunlar» romanida Otabek bilan Kumushning dafatan uchrashib qolishi - asarning tuguni, biroq bu voqea birinchí bo‘lim nihoyasi- da bayon qilinadi) mumkin. Shunisi ham borki, ba’zi katta 173 www.ziyouz.com kutubxonasi hajmli asarlar syujetida bir emas, bir nechta tugunga duch kelishimiz ham mumkin. Jumladan, « 0 ‘tkan kunlar»da. Birinchi qismdagi tugun bo‘lmish Yüklə 8,8 Mb. Dostları ilə paylaş:
|