Dilmurod Quronov adabiyot nazariyasi

«Talanmagan, yiqilmagan yer yo‘q. Go'dak-
lar nayza boshida...»
Avvalo, epigraf qilib olingan so'zlar 
o‘z vaqtida ko'pchilikning hislarini junbishga keltirgan: 
xabar 1921-yil bahor-yoz mavsumida Onado‘!idagi yunon 
qo‘shinlarining xunrezliklari haqida. Aynan epigraf, she’r- 
ning yozilgan yili va so'nggi misrada yangragan «Madani- 
yat» istagiga qondimi?» degan alamli xitob she’r Onado'li 
voqealariga bag'ishlanganini anglatib turadi. Ikkinchi to- 
mondan, she’rda aks etgan voqelik o'xshashlik asosida
1 Каранг: Йулчиев 
к;. 
Поэтик олам сирлари. - Тошкент: Akademnashr, 2012.
- Б.96.
223
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

shoirning o'z yurtida kechib turgan voqea-hodisalarga 
ham aloqador. Garchi qolimizdagi ma’lumotiarga koYa, 
she’r ¡!k bor 1923-yilda, «Buioqlar» to'plamida chop qilin- 
gan bo‘lsa-da, undagi o'tkir publitsistik ruh yozilgan payti- 
yoq e’lon qilishni taqozo etayotganini koYish qiyin emas, 
Shunday bolsa, epigrafning asosiy vazifasi shoirning 
o‘xshashlik asosida o‘z yurti shoYishlari haqida aytganla- 
rini pardalab, sheYning shoYo matbuotida chop etilishiga 
imkon yaratishdan iborat. To'plamdagi vazifasiga kelsak, 
bunda epigraf o'quvchiga ikki yil avvaigi voqealarni es- 
iatish orqali sheYni, undagi his-kechinmalarni tushunishga 
zamin hoziriaydi.
Shunga o'xshash, A.Oripovning «Tunislik bola» sheYi- 
ga «Rimda Tunisdan ish axtarib kelgan bir o'spirin ustidan 
benzin quyib yoqib yubordilar» degan ma’lumot epigraf 
qilib olingan. Televideniye orqali koYsatilgan ushbu vo- 
qea dunyo ahli qatori shoirni ham larzaga solgan, sheY
- shu voqea tug'dirgan kechinmalar ifodasi. Yuz bermish 
dahshatli hodisa epigrafdagina eslaíiladi, qolgani esa 
sof munosabat: mazlumga achinish, zolimga, har qan- 
day koYinishdagi irqchilikka nafrat, G'arb tamaddunining 
«uchinchi dunyo»ga as! munosabatini fosh etish, olam-u 
odamning istiqboli tashvishi. Xullas, bir butun kechinma
- qalbning ekranda o'sha dahshatli hodisani koYib turgan 
onlardagi su rati, shu qadar ohorli, samimiy va shiddatli- 
ki, o'quvchi qalbini larzaga soladi. Epigraf tufayli asosiy 
matnni voqeaga oid tafsilotlardan tamom xoli qilishga im­
kon tuglldi, natijada bamisoli kuldan tozalanib, yalliglana 
boshlagan cho‘g‘ning o‘zi - iztirobda o'rtangan qalb qol- 
di. KoYamizki, epigraf nafaqat asarning yozilish sababini 
izohlash-u lirik qahramon kechinmalarini asoslashga, baiki 
sheYning publitsistik ruhini kuchaytirish, ta’sir kuchini oshi- 
rishga ham xizmat qiladi.
Sarlavha bilan epigraf, shuningdek, sheYdagi ilk va oxir- 
gi misra (jumla), qofiya va takrorlar matnning kuchli pozitsi-
224
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

yalari hisoblanadi. Sababi, matnning ayni shu nuqtalarida 
mazmun kuchaytirilgan, his-kechinma quyuqlashtirilgan 
holda ifoda etiladi. Dastlabki ikki unsur haqida yuqorida 
aytganlarimiz, bizningcha, ularda bu jihatni ko'rish uchun 
kifoya qiladi. Shuning uchun gapni ularga bevosita aloqa- 
dor 
ilk misra
masalasidan boshiayverish mumkin. Yuqori­
da aksariyat she’rlarning nomianmasligini aytdik, epigrafli 
she’rlar nisbati ham u qadar katîa emas. Shuni hisobga 
olib 
ilk misra
bilan 
oxirgi misra
eng avval ramka unsurlari 
sifatida tasniflanadi. Zéro, sarlavhasiz she’rlarda aynan ilk 
misra bilan oxirgi misra (agar yozilgan sana va joy qay- 
di bo'lmasa) matn chegarasi - ramkasini belgilaydi. Biroq 
ular haqida gap boshlanishi hamono, aslida, 
tematik kom-