Dilorom qosimova menejment nazariyasi

12-bob. MARKETINGNI BOSHQARISH
12.1. M arketing tu sh u n ch asi, turlari va strategiyasi
12.2. Bozor im k o n iy atlarin i o'rganish
12.3. Korxona bozori
12.1. M arketing tu sh u n ch asi, turlari va strategiyasi
M arketing 
- insonning ayirboshlash vositasida talab va ehti- 
yojni qondirishga qaratilgan faoliyatidir. M a rk e tin g tarkibiga bo- 
zorni o'rganish, iste ’m olchi b u yurtm asiga k o 'ra m ahsulotlar assor- 
tim entini rejalashtirish, bozorni egallash, reklam a, tovarlar va xiz- 
m atlarni ishlab chiqaruvchidan is te ’m olchiga yetkazib berish bilan 
bog'liq tadbirkorlik faoliyati kiradi. M a rk e tin g k o n stru k to r, m u- 
handis, iqtisodchi va boshqa m utaxassislarga bozor ehtiyojlari bi­
lan tan ish ish , is te ’m olchi ushbu m a h su lo tn in g qanday b o ‘lishini 
istashi, un g a qan cha haq to'lashi, u kim uchun zarurligi haqida 
m ulohaza yuritish im konini beradi.
B ozor s h a ro itid a k o rx o n a n i b o sh q a rish m a rk e tin g n i ishlab 
chiqarish siklining boshiga qo‘yadi, chunki xo‘jalik qarorlarini qabul 
qilish asosida ishlab chiqarish im koniyatlari em as, balki bozor ta- 
lablari, haridor ehtiyojlari yotadi. O xir n atijad a korxona k o ‘lami, 
korxonani bo shq arish n in g tashkiliy tarkibini, m en ejm en t tam oyil 
va usullarini, xizm at k o 'rsa tish yo'nalishlarini bozor belgilaydi.
B ozor m u no sab atlari sh aroitid a korxona bozor k on yu kturasi, 
bo'lajak sheriklar im koniyatlari, narxlar o‘zgarishi haqida axborot 
olish asosida o 'z ishlab chiqarishini m oddiy-texnikaviy t a ’m inlash 
va kapital qurilishni tovarlar va xizm atlar bozoridan (bevosita ishlab 
chiqaruvchidan, ulgurji savdoda, shu jum ladan, yarm arka, kim oshdi 
savdosi, ham da m oddiy-ta’m inot va boshqa vositachi tashkilotlardan) 
re su rsla r sotib olish yo'li bilan am alga oshiradi. N atijada korxo- 
n an in g reja-iqtisod, texnika, texnologiya, ta ’m inot va so tu v bo'lim lari 
vazifalari o'zgaradi. C hunki, korxona m uhandis-texniklari resurs- 
lardan qay darajada foydalana olish im koniyatiga ega ekanliklarini 
bilishlari, bozor t a ’siridan holi bo'lishlari uchun korxonada bozor 
iqtisodiyoti, korxona ishlab chiqarish va m oliya siy osati m asala-
138

---

lari bo'yicha axborot m anbasi bo'lgan m axsus m ark e tin g xizm atini 
tashkil etish ehtiyoji vujudga keladi.
M ark etin g bo'lim i bozorni, ijtim oiy talab holati va o'zgarishi, 
k onyukturani o 'rg an ish natijasida korxonada ishlab chiqariladigan 
m ahsulot zarurligi, istiqboli m asalasini hal etadi.
K orxonani m a rk e tin g v o sita sid a b o sh q arish a n c h a m u sh k u l 
bo'lib, k a tta hajm da reja-hisob kitoblarini, kadrlarni qayta tayyor- 
lashni, m enejm ent vazifa va usullarini tubdan o'zg artirish n i talab 
qiladi. F aqat korxona, butun iqtisodiyot xo'jalik m exanizm ini tu b ­
dan qayta qurishi asosid ag in a m a rk e tin g ten d en siy asin i q o'llash
m um kin. Aks holda korxona tez o 'zg aru v ch an talabga m oslasha va 
ra q o b a t k u ra s h ig a b a rd o sh b e ra o lm a y d i. Bu k o rx o n a foyda 
ko'rm asligi va undan kelib chiquvchi boshqa oqibatlarga olib kela­
di. C hunki faqat iste ’m olchilar ehtiyojini hisobga olib, fan-texnika 
taraqqiyoti yutuqlaridan foydalana olgan korxonagina o 'z m ahsulotini 
sotishdan foyda olishi m um kin.
Bu m a ’noda am erikalik avtom obil m agnati G .Fordning fikrini 
t a ’kidlab o 'tish zaru r. U ndan qanday qilib m illioner bo'lganligini 
so 'raganlarid a quyidagicha javob bergan: «Juda oson. M en o 'z av- 
tom obillarim ni bozorda boshqalarga n isb atan arzonroq sotib, o 'z 
ishchilarim ga boshqalarga n isb atan k o 'p haq to'lagan m an* . B un­
day holda u sinishi k erak edi, lekin u raqobatchilarini bozordan 
siqib chiqarib bozorni egallagani uchun millioner bo'ldi.
T o v a r p u l m u n o s a b a tla r i ja m iy a tn i o 'z - o 'z in i b o s h q a ris h
m exanizm i bilan q u ro llantirgani u ch u n bebaho x u su siy a tg a ega. 
T artib g a solinuvchi bozor x o'jalik faoliyatini is te ’m olchiga qara- 
tish, tashkiliy tizimlar, m enejm ent tamoyili va usullarini qayta qurish, 
korxona m aqsad va vazifalarini o 'zgartirishni talab qiladi.
A m erikalik iqtisodchi F. Kotler o 'zin in g m ash h u r «M arketing 
bo'yicha boshqarish» qo'llanm asida m ark etin g tu rlarin in g tasnifini 
b erg an .