Dinshunoslikka
Yüklə 4,86 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Cherkov (yunoncha so‘zdan olingan bo‘lib, o‘zbek tilida «Xudo
ga taalluqli» ma’nosini bildiradi) – Iso Masih haqidagi umumxris tian aqidalarini birlashtirgan xristian diniy uyushmasidir. Xristian ilohiyotida «cherkov» tushunchasiga nisbatan «Masihning sirli ta nasini tashkil qilgan qadimgi va hozirdagi xristian birlashmasi» sifa tida baho beriladi. Dinshunoslikda esa «cherkov – yakka yoki umu miy holatda xristianlikning barcha ta’limotlarini namoyon qiluvchi ja miyat» deb qaraladi. Xristianlik tarafdorlari ibodatlarni o‘tkazadigan «cherkov» mazmunmohiyati haqida so‘z yuritilganda, ba’zida «cherkov arxitekturasi» atamasi ham qo‘llaniladi. «Cherkov arxitekturasi» tushunchasi xristianlik cherkovi binolarining me’moriy tuzilishi ni nazarda tutadi. Xristianlik dini vujudga kelgan ikki ming yildan ortiq vaqt davomida cherkovlar ba’zida zamon ruhiga, ba’zida dinning o‘zgaruv chan e’tiqodi, amaliyoti va mahalliy urfodatlariga mos lashish natijasida o‘z shaklu shamoyilini o‘zgartirib «yashab kel moqda». Vizantiya buyuk cherkovlari, Rim monastirlari, gotika (uchli ko‘rinishdagi ark va ravoqlarni namoyon etuvchi arxitektura uslubi) uslubidagi soborlar va Uyg‘onish davri bazilikalari (qadim va o‘rta asrlar arxitekturasida ichki qismi qator ustunlar bilan bir necha qismga bo‘lingan bino) zamon va makon talabiga uyg‘un lashtirilib bunyod etilgan cherkov arxitekturasi namuna lari hisob lanadi. Bunday katta va zebziynatga burkatilgan binolar, qay si shahar va qishloqda bo‘lmasin, me’moriy nufuzga egaligi ular ning yetakchi xususiyatlaridan biriga aylandi. Qolaversa, bu kabi inshootlar dunyo bo‘ylab tarqalib ketgan nasroniy qavmlari orasi da sadoqat markazi sifatida shakllandi. Dastlab diniy ibodatlarni 216 bajarish maqsadida tashkil qilingan va faqat dindor kishi e’tibor markazida bo‘lgan binolar – arxitektura sohasi yuqori pog‘ona larga ko‘tarilishi, bunda binosozlik taraqqiyoti cherkov miso lida diniy me’moriy yuksaklikni namoyon etishi bilan dunyoviy kishilar e’tiborini ham torta boshladi. XX asrdan binosozlik so hasida po‘lat va beton kabi yangi qurilish materiallaridan foydala nishni boshlanishi cherkovlarning tashqi ko‘rinishida ham aks et di. Shu nuqtayi nazardan, cherkov me’morchiligi tarixi nasroniy dini vakillarining mamlakati, mintaqasi va etnik mansubligidan kelib chiqib turli davrlarga bo‘linadi. Bunda nasroniy jamoalarini boshqaboshqa hududlarda istiqomat qilishlari, har bir jamoa o‘z mintaqasi xususiyatlaridan kelib chiqib, cherkov binolarini qurish ga e’tibor qaratgani diniy ibodatlarni (liturgiya) bajarishda o‘zga rishlar yasaganini alohida ta’kidlash lozim. Aslida, xristianlik dini tarixini ilk bosqichlarida cherkov bino si oddiy ko‘rinishga ega bo‘lib, mahalliy sodda qurilish materi allari va tajriba asosida qurilgan. Xristianlik tarixini ilk uch as ri davomida, ya’ni, nasroniylik amaliyoti noqonuniy deb topilib, uning tarafdorlari hukmron tabaqa tomonidan quvg‘inga uchra gan davrda «barmoq bilan sanagulik» cherkovlar mavjud bo‘lgan. Boshida mazkur din vakillari sinagogalarda va xususiy uylar da yahudiylar bilan birga yashirincha ibodatlarni olib borgan lar. Keyinchalik yahudiy va nasroniylar orasi ajralgach, nasroniy lar «xonadon cherkovlar» nomi bilan tanilgan muayyan insonlar, ko‘p hollarda boy dindorlarning uylarida ibodatlarni davom et tirganlar. Bu haqida Bibliyaning qismlaridan biri sanalgan «Av liyo Pavelning Korinfliklarga maktubi» bobida (16:19) quyidagi cha ma’lumot beriladi: «Osiyo viloyatidagi nasroniy jamoatlari sizlarga salom yo‘llayaptilar. Akil bilan Priskilla va ularning uyi da yig‘iladigan jamoat siz larga Rabbimizdan ko‘p salomatlik ti laydilar». Milodiy IV asrda xristianlik dini davlat tarafidan e’tirof etilishi xususiy uylarda ibodat o‘tkazayotgan nasroniy jamoalari uchun ko‘plab dindoshlari yondirilgan va qatl etilgan joylarda ularni 217 hurmatlash maqsadida cherkovlar qurishga imkon tug‘dirdi. Shu tarzda, O‘rta yer dengizi atrofida tarqalgan e’tiqod binolarda o‘z aksini ko‘rsata boshladi. O‘z navbatida, xristian cherkovi arxitek turasi fuqarolik va imperial shakllar bilan uyg‘unlashib, bazilika, katta to‘rtburchakli uchrashuv zali, daxliz, mehrob, xor jamoasi burchagidan iborat murakkab inshootga aylandi. Yüklə 4,86 Mb. Dostları ilə paylaş:
|