Dislaliya va uning bartaraf etish usullari

PEDAGOGS 
 international research journal
www.pedagoglar.uz
 

Volume-5, Issue-1, March-2022
 
403 
 Bu jarayonda qo’llaniladigan ish metod va usullarini analiz, sintez, 
taqqoslash, umumlashtirish, konkretlllashtirish kabi aqliy operasiyalardan 
foydalanish: 
 Bolalarning individual va psixik xususiyatlarini hisobga olgan holda nutq 
o’stirishga qaratilgan maxsus usullardan foydalanish va ularni hayotga 
moslashtirish: 
Hozirgi kunda nutq buzulishlari keng uchramoqda ulardan biri dislaliya. 
Dislaliya termini grekcha so’zdan olingan bo’lib, dis- buzilishi, lalia- nutq degan 
ma’noni anglatadi.
Dislaliya nutq buzilishlari orasida eng ko’p tarqalgan kamchilikdir. Ye.F.Rau 
ma’lumotiga ko’ra, tovushlar talaffuzidagi kamchiliklar maktabgacha yoshdagi 
bolalarda 15-20% ni, kichik maktab yoshdagi bolalarda 5-7% ni tashkil etar ekan. 
M.N. Aleksandrova ma’lumotiga ko’ra Rossiyada 5-6 yoshli bolalarda 
sirg’aluvchi tovushlar ( s, z ) 23%, shovqinli tovushlar ( sh, j ) 24%, afrikat tovush ( 
ch ) 13 % “r” tovushi 26 % , “L” tovushi 10%, jaranglilar 4,5 % “ Y “ tovushi 1,5 
%, til orqa tovushlari 1% ko’rsatkichlarda no’to’g’ri talaffuz etilishi ko’rsatiladi.
R. Bekker ma’lumotiga ko’ra, Germaniyada dislaliya hodisasi 5-6 yoshli bolalarning 
34 % uchrar ekan.
O’zbekistonda M. Ayupova ma’lumoti bo’yicha 5 yoshli bolalarda sirg’aluvchi ( s, 
z ) 32,1%, shovqinlilar ( sh, j ) 38,4 % “ r” tovushi talaffuzida 60,7 %, til orqa 
tovushlari 25 % , chuqur til orqa tovushlari ( q, g’) 7,1 %, “l” tovushi 5,4% tashkil 
etgan.
Nutqdagi talaffuz kamchiliklarini ilmiy tasnif birinchi urinishlar XIX asrning 
boshlarida boshlandi.”Dislaliya terminini Yevropada birinchi bo’lib Vilnyus 
universitetining shifokori professor I. Frank ilmiy muomalaga kiritgan.
Hozirgi vaqtda dislaliya nutq apparat inervatsiyasi saqlangan va eshitish normada 
bo’lganda tovushlar talaffuzidagi kamchilik deb talqin etiladi. Etiologik belgilariga 
ko’ra dislaliya ikki shaklga bo’linadi: mexanik ( organik) va funksional dislaliya. 

---