Donni saqlash va dastlabki ishlash texnologiyasi

71-rasm. Arpa donining uzunasiga kesimi:
1-gul qobig'i; 2-m eva qobig'i; 3-u ru g‘ qobig'i; 4-aleyron qatlami;
5-endosperm; 6-murtak.
Arpa doni gul qobiqli va gul qobiqsiz bo‘ladi. Arpa doni (gul 
qobiqsiz) dondan tashqari sirtidan gul qobiq bilan qoplanib, u bilan 
mustahkam bitib ketib, donning ariqcha qismiga chuqur kirib borgan.
Bu esa arpa donini g jarayonini qiyinlashtiradi. Arpa doni 
quyidagi asosiy qismlardan tashkil topgan: gul qobig‘i - kletchatka 
(10-12,0 % ), meva p o ‘sti (3, 5-^1-, 0 
%);
urug‘ p o ‘sti (2,0-2,5 %); 
m ag‘iz (63-69 %) va murtak (2.5-3,0).
Gul qobiqsiz arpa doni m ag‘iz bilan birga o ‘smaydi, shuning 
uchun u tez ajralib ketadi.
Arpa donidan yorma ishlab chiqarish uchun uning urug‘ qobig‘i 
och sariq bo‘lgan turlaridan foydalaniladi. Arpa donining endosperm 
miqdori 63-69 % dan iborat, uning konsistensiyasi esa shishasimon, 
yarim shishasimon va unsimon bo ‘ladi.
Arpa donidan yuqori sifatli yorma olishda shishasimon donlardan 
perlovka yormasini olishda esa yarim shishasimon yoki unsimon 
donlardan foydalaniladi.
Arpa donidan yuqori sifatli yorma olish uchun uning texnologik 
xususiyatlari tahlil qilinadi: gul qobiqlari kam bo ‘lgan, m a’lum 
namlikdagi, bir xil yiriklikdagi, to ‘la pishgan, m ag‘zi esa m a’lum 
konsistensiyaga ega bo‘lgan donlar tanlab olinadi.
185

---

Yuqori sifatli arpa donidan yorma mahsulotlari va pivo sanoatida 
solod, past sifati arpa donidan esa omuxta-yem ishlab chiqariladi.
Suli doni. Bu suvni yaxshi ko'radigan. ko‘p issiqlik talab 
qiladigan o ‘simlik. Deyarli hamma yerda yetishtiriladi, bahorgi, 
tezpishar ekin. Suli doni tuxumsimon b o iib , uning uchlari uchli, 
m ag‘izi qayishqoqdir (72-rasm).
Gul q o b ig i m agizni mahkam qamrab olgan b o iib , u bilan 
birga o ‘smagan. Bu esa ishlov berish jarayonida gul qobiqni ajratish 
jarayonini yengillashtiradi.
Donlar shakli va gul qobiqlarining rangiga qarab tip va pod 
tiplarga boiinadi.
Yorma mahsulotlari ishlab chiqarishda I tipli (toiapishgan, yirik, 
silindr yoki nok shakldagi, serhosil o ‘rtacha hosildor botanik tipdagi) 
donlardan foydalaniladi. Suli doni usti parda bilan qoplangan, 
uzunchoq, 
ichki 
tomonida 
borozdka (chuqur) b o iib , usti 
butunlay tuk bilan qoplangan.
Yormabop sulining tuzilishi:
- m ag‘zining endospermi 
55,5-65 % ni tashkil qilib, u oq 
rangli g ‘ovak unsimon konsis- 
tensiyadan iborat;
- meva qobigining aleyron 
qatlami va urug‘ qobiqlari 9 % ni 
tashkil qiladi;