«Doqquz Bitik» sırası

kiĢi sözlərinin eyni funk-
siya daĢıdığını, yəni az-kiĢi, altay-kiĢi modelində olan qızıl-kissi ilə qızıl-but etnoniminin 
eyni olduğunu bilsəydi, bu qiymətli müĢahidəsini güman Ģəklində deyil, gerçək durumu 
əks etdirən qanunauyğunluq kimi verə bilərdi. 
22
 Bit-Kapani modeli göstərir ki, müasir Qafan adında olduğu kimi, qədim qaynaqlarda 
qeyd  olunan  Urmi  hövzəsindəki  Kapani,  Uqarit  ölkəsindəki  Qaban  toponimləri  qədim 
türk boyu qaban/qapan adını əks etdirir. 
23
 Ulluba/Uliba, Zirma, Ezama, Kuma/Kume, Arame,
 
Urume/Urme, Arme, SiraĢme, Bit-
Xirmami, Ariarmi,
 
Dimame,
 
Tarzanabi,
 
Tarxanabe,
 
Andiabe, Madape, Ellipi/Elipi, Subi, 
Suvbi, Sumbu, Kutebu(m), Lulume/Lullumu, Salanibu və s. (ТУ, 1970.). 

---

 
74 
boyadı olduğunu da nəzərə alıb -bi formantının mənĢəyinə iĢıq
 
tutan bəl-
gələrə  baxaq.  Azərbaycanda
 
YaĢma,
 
Qazma,
 
Qızılqazma,
 
Yalama,
 
Kaspi, 
Alpı  yeradları
 
və
 
Altayda
 
Kaspa
 
çayı
 
vardır. Deməli
, 
-ba/-pa/-pı  formant-
ları türk dilləri üçün yad deyil.  
Türkmən  dilində  sallaq  qulağa  salpı  deyildiyi  kimi,  taypı,  çolpı, 
sölpi  sözlərində  qalan  arxaik  -pı  Ģəkilçisi  qıĢlaq,  buzlaq,  qumlaq  kimi 
coğrafi  terminlərdə
 
iĢlənən
 
-laq
 
Ģəkilçisinin
 
funksiyasını
 
daĢımıĢdır.  Qə-
dim türkcə intensivlik, təkrarlıq bildirən dalbadal (dal-ba-dal),
 
qalmaqal 
(qal-ma-qal)
 
tipli
 
sözlərin
 
tərkibində
 
də  görünən  -ba  elementinin  coğrafi 
adlarda analoji yükü
 
vardır.  
Hollandiyalı
 
Yan
 
Streys
 
XVI
 
əsrin
 
ortalarında
 
ġamaxıdan
 
Ərdəbilə 
gedərkən  Araza  çatmamıĢ  yolda Kasili kəndində dincəldiyini  yazır.
24
 Bu
 
Kasili
 
adı
 
qədim  Kaspi  bölgəsində
 
yaĢayan  kas/as
 
boylarının  dilindəki 
arxaik  kas-pi  adının  yeni  kas-eli  deyimini  aydın  əks  etdirir.  Yəni  türk 
boyları  müxtəlif
 
dövrdə
 
və
 
ayrı-ayrı
 
dialektlərdə  boyadlarına  but,
 
-oq/-aq, 
kiĢi,  ar/ər,
 
eli,
 
-lı,
 
-lar  Ģəkilçi  və  ĢəkilçiləĢmiĢ  sözcüklər  qoĢduğu  kimi, 
müəyyən çağlarda yayğın olan -ba/-be, -bi/-pi Ģəkilçilərindən
 
də eyni qay-
dada  istifadə  etmiĢlər.
25
 Naxçıvan
 
bölgəsindəki
 
Ustupu,
 
Ustupi  Ģəklində 
yazılan kəndadı əgər
 
qədim «üst-oba» modeli ilə yaranmamıĢsa, onda -pi 
morfemli  toponimdir.  Ksenofontun  Anadoluda  verdiyi  Teleboy  çayadı 
tele boyu ilə  bağlı olduğu  kimi,  Ptolemeyin  də Albaniyada qeyd  etdiyi 
Teleba və Telebi(s) toponimləri tele-bi (tele boyu)  etnonimini əks etdirir.
 
Q.
 
Qeybullayev  bu  Ģəkilçi  ilə  iĢlənən  tatabi,  syanbi,  barabi,  turabi  türk
 
etnonimlərinin adını çəkir.
26
  
Coğrafi adların yaranmasında iĢtirak edən izoqloslar sırasında -ca, 
-calı,  -Ģen  Ģəkilçiləri  də  vardır.
27
 Türk
 
dillərində
 
etnonimlərə