«Doqquz Bitik» sırası

alıĢqan,  örkən,  yelkən
 
sözlərində
 
olduğu  kimi,
 
-qan
 
(-ğan,-kən,-gən)
 
Ģəkilçisi kurqan,
 
yarğan tipli coğrafi terminlərin yaranmasında da iĢtirak 
edir.
 
Bu Ģəkilçi saqa türklərindən qopub irandilli boylarla qarıĢan partların 
dilində  (pəhləvi)  Hindūkān  (Hindistan),  Ģahīqān  (saray)  kimi  sözlərdə 
məkan bildirən çalarını
 
saxlasa
 
da,
 
-īqān//-īkān forması ilə toplu isimlər və 
-(a)qān/-(a)kān  forması  ilə  isimlərə  qoĢulub  mənsubiyət  çaları  da  yarat-
mıĢdır.  Məsələn,
 
bu  Ģəkilçi  M.  KaĢğarinin
  «
olar
 
iki
 
tavar  satıĢqan  alıĢ-
qanlar
 
ol»  (onların  ikisi  davar
 
alverçisidir)
 
cümləsində
 
verdiyi
 
«alverçi»
 
(alıĢqan-satıĢqan)
 
sözündə  olduğu  kimi,  part  dilində  də  bazar  sözünə 
qoĢulub «alverçi» (vāzārqān) anlamı yarada bilir.
119
 
Ərəb
 
istilasından sonra bəzi toponimlərin tərkibindəki bu
 
Ģəkilçidə -
qan 
> 
-can dəyiĢməsi baĢ vermiĢdir.
 
Belə ki,
 
Fərqanədə keçmiĢ Andiqan// 
Andukan
 
bölgəadı
 
sonralar
 
Andican//Əndican
 
Ģəklini
 
aldığı
 
kimi,
 
Qurqan
 > 
Curcan, Balasağan 
>
Balasacan tipli onlarla yeradı eyni dəyiĢikliyə uğra-
mıĢdır. Ərzincan, Dilican, Zəncan, Əndican kimi sonu -can Ģəkilçili topo-
nimlər  Anadolu,  Güney  Qafqaz,  Ġran  və  Orta  Asiya  bölgələrində  geniĢ 
yayılmıĢdır.
120
 Bu baxımdan, Azərbaycan adındakı -can sonluğunun aydın 
etimologiyası var, onun qədim türk dilində coğrafi termin və etnotoponim 
                                                                                                                        
sondakı  bayqan  (becan)  hissəsinin  yozumu  praformaya  söykənmədiyi  üçün  inandırıcı 
deyil, ona görə də xoronimin semantikası əlaqəsiz söz yığımı ilə verilmiĢdir. 
117
 R. Qurban «Azəri, Atropaten, Azərbaycan sözləri haqqında» adlı çox dəyərli və gerçək 
yozumlu
 
məqaləsində
 
boyadını
 
«azər» deyil, «az əri» Ģəklində bərpa edir
 
(Гурбан,
 
1968). 
Lakin məqalənin Atropaten və Azərbaycan adlarından bəhs edən ikinci hissəsi ilə tanıĢ 
ola bilmədim, görünür, onun çapına senzura icazə verməmiĢdir.  
118
 M. Seyidov və R. Qurbandan fərqli olaraq, bay sözünü qədim boy (bod) sözünün va-
riantı kimi etnonimlərə qoĢulan «bi» formantı ilə izah etmiĢdik (Azər xalqı, 2000, 17). 
119
 МК  I, 519;   ОИЯ, 1981, 70. 
120
 Ġbn Xordadbeh  və  baĢqa  yazarlar  Anadolu  və Güney  Azərbaycanda Arracan,  Bazan-
can,  Basuracan,  Burcan,  Bustacan,  Mallacan,  Dibancan,  Kuzucan,  Tercan  və  sair  bu 
kimi adlar qeyd etmiĢlər. Hay qaynağı (V əsr) Araz yaxasında Arospican adını çəkir. 

---

 
112 
yaradan
 
*-qan  Ģəkilçisi
 
olması
 
Ģübhə  doğurmur.
 
Beləliklə,
 
hər  iki  adın 
türkmənĢəli -qan Ģəkilçisini ayıranda
 
xoronimin aĢağıdakı hissələri
 
qalır:
 
   
a)  azərbi, azrəbi, azarbi, azərba, azərbay, adərbi