«Doqquz Bitik» sırası

Atrapatkan
  adından  fərqli  olaraq, 
Azərbaycan
  adı  türk  mənĢəli 
etnotoponimdir və «Azər boylarının yurdu» anlamı ilə daha geniĢ etnik 
coğrafiya bildirir. Siyasi-coğrafi anlamda isə ayrı-ayrı çağlarda Azərbay-
can adının müxtəlif sınırları olmuĢdur.
150
  S. Nəsirovun məlumatına görə, 
ərəblər  Azərbaycan  xalçasına  azərbiyyə  (azərbi)  deyirdilər,  müfəssir  Ġbn 
AĢur bu deyimin Quranda (ĞaĢiyə surəsi, 16-cı ayə) keçdiyini də yazmıĢdır. 
Azər  dilində  su  ilə  bağlı  iĢlənən  türkmənĢəli  söz 
və  formantların  əksəri  prototürk  dövründən  qalma 
olduğundan  onların  çoxu  ayrı-ayrı  türk  boylarının 
dilində saxlanmıĢdır. Axarsu adlarının öyrənilməsi 
etnik  tarix
 
üçün
 
gərəklidir
, 
çünki  bəzi  etnonimlər 
sularla bağlı yarandığı kimi, bəzi axarsu adları da 
etnonimdən törəyir. Bu qarĢılıqlı əlaqəni demoqrafik baxımdan izlədikcə 
türk
 
etnosunun  ilkin
 
yurdunu
 
və
 
sonrakı miqrasiya
 
yönlərini  müəyyən
 
et-
mək olur. Bu köçlərin haradan baĢlanıb, hansı yöndə getməsi isə eyni çay 
adlarının tarixi-müqayisəli təhlili ilə ortaya çıxır.
 
Məsələn, əgər əlimizdə 
son  üç  minil  ərzində  dalğa-dalğa  Qaradənizin  quzeyinə  köç  edən  türk 
boyları
 
haqqında
 
məlumat
 
olmasaydı
,
 
təkcə həmin bölgədə onlarla axarsu 
adının türkcə olması faktı kifayət edərdi ki, həmin köçlərin gerçəkliyini 
təsdiq edək. Mərkəzi Avropada 5200 axarsu adını təhlil edən tanınmıĢ rus 
                                                 
150
 «Hudûd əl-âləm» əsərində Xəzərin batısı azər boylarının yurdu sayılır: «Xəzərin do-
ğusu Quz və Xarəzmə açılan bir çöldür. Quzeyi Quza və xəzərlərin bir qisminə açılır. 
Batısı xəzərlərin və azərbaycanlıların qəsəbələrinə bitiĢir. Güneyində isə Gilan, Deylə-
man, Təbəristan və Gürqana bitiĢməkdədir» (ĠCGT, 1985, 57).