«Doqquz Bitik» sırası

Alp,  alpan,  alban.
 
Tez-tez
 
rast
 
gəldiyimiz
 
«Alp
 
çəmənliyi»
, 
«Alp 
dağları»
, 
«alpinist»
 
ifadələrində
 
alp
 
sözünü
 
latın
 
dilindəki
 
Alpes
 
ilə
, 
bunu
 
da
 
latın
 
dilinə keçən keltcə «yüksəklik»
 
mənalı alp sözü ilə bağlayırlar.
269
 
Latın  dilində  «ağ»  anlamlı  album,  «ağbəniz»  anlamlı  albinos  sözləri  və 
bunlardan  törəyən  baĢqa  sözlər  də  vardır.
270
 Avropadakı  arnavutların  Al-
bania  ölkəadını,
 
ġotlandiyanın
 
qədimdə
 
Albania  adlanmasını,  britaniyalı-
lara
 
Albion
 
deyilməsini
 
və
 
hətta Alp dağlarını latıncadakı sözlərlə müəyyən 
gümanla izah etmək olursa da, qədim Ġtaliyada olan etrusk Alpan tanrısı,  
alban etnonimi, bu boyların Alba-lonqa (Uzun Alb) yeradı, german nibe-
lunqları
 
içində
 
Alberix
 
(alp
 
əri)
 
Ģəxsadı latın sözləri ilə açılmır. Bu son ad-
dakı forma qədim rus dilinə də olberi Ģəklində keçmiĢdi və bunu «alıb ər-
i»  (alp  ər)  Ģəklində  yozan  M.  Fasmer  qədim  rus  dilindəki  alpaut  «Ģanlı 
adam»,  Alıberskoe  tsarstvo  «uzaq  el»  (Alpər eli)  ifadələri kimi  türkcədən 
alınma saymıĢdır.
271
 Asur yazısında allabri boyunun Ġtti adlı baĢçısı vardı. 
Alp
 
sözünün
 
yad
 
dildə  yeni  çalar  qazanması  təbiidir.
 
Belə
 
ki,
 
Ġtaliya  və 
quzey Avropaya aparılan alp sözünün
 
qədim türkcədə
 
*alıb (bahadır) for-
masında iĢlənməsi, sonra alb//alp Ģəklinə düĢməsi asan bərpa olunur. 
F. Kluqe germanlarda mifik Alp (Alfen) obrazının Skandinaviyada 
yayğın  olduğunu  və  bunun  Ģəxs  adlarının  əvvəlində  iĢləndiyini  yazır.
272
 
Əlbəttə, germandilli boyların saqalarında olan alplar türk alpları deyil, 
artıq  yerli  mühitdə  xeyli  dəyiĢmiĢ  pəri  və  qulyabanı  obrazlarıdır,  lakin 
bu türkmənĢəli  söz  qədimdə  as  və  ya  saqa  türk boylarından alınmadır. 
                                                 
268
 Radlov kır sözünün «dağbeli», «sıradağ» mənalarını göstərir.  
269
 Шанский, 1963, 85;  LUG, 73. 
270
 Kluge, 12, 15-16. 
271
 Фасмер, I, 72-73; 
 
Özbək
 
elinin
 
KaĢqadərya
 
bölgəsində
 
Alpar-kiĢlok
 
vardır
 
(ОУ, 201). 
272
 Kluqe, 12. 

---

 
157 
Qırğız məsəlində deyilir: Ġlqerkinin alpı köp, Alpının da kalpı köp (Keç-
miĢdə çoxlu alp, alpın da çoxlu söz-söhbəti vardı).
 
 
Alp  sözündən  yaranan  alban/alpan  boyadı  qazax  və  azər  xalqının 
içində,
  
Alban,
  
Alpan, Alpı
  
adlı kəndlər
 
isə Qafqazda yayğın olmuĢ, Gür-
cüstanda  həmin  formalarla  yanaĢı  Alvan-kala  toponimi  də  iĢlənmiĢdir. 
Bu etnonimlə yaranan bir neçə dağadı vardır. Qədim
 
yazılarda
 
Alman kimi 
də oxunan Alban dağı Güney Azərbaycanda, Ku’Albani dağlıq bölgəsi və 
Albana
 
çayı
 
Quzey
 
Azərbaycanın Alban elində qeyd
 
olunmuĢdur. Altayda 
isə
 
Alban-baĢ dağı vardır. Beləliklə, qədim alıp~alp sözündən alban boy-
adının, ondan da Alban oroniminin yaranmasını etnooronim modelinə aid 
etmək lazım gəlir. Alban dağadlarının m.ö.
 
I minilliyin ilk yarısında asur-
urartu  yazılarında  xatırlanması  və  daha  əvvəllər  kassi  onomastikasında 
Burra-Alban
 
adının
 
olması bir daha göstərir ki, alban etnoniminin yaranma 
tarixi daha qədimdir.
273