«Doqquz Bitik» sırası



Yüklə 6,86 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə36/149
tarix31.12.2021
ölçüsü6,86 Mb.
#29802
1   ...   32   33   34   35   36   37   38   39   ...   149
«Doqquz Bitik» s-ras-

Tamirtan kimi qul adı ayrıca 
tədqiq olunası bölgəsəl sözlərdir. Bir ailədaxili mülkə aid Uqarit sənədində 
Aqay, BurakanTutu kimi türk adları çəkilir. 
Bəzən

müqayisə  olunan  bölgəsəl  sözün  (adın)  baĢqa  dildə  verilən 
tərcüməsi  çox  gərəkli  olur.
9
 
Məsələn,  mifik  qəhrəmana  çevrilmiĢ  sumer 
çarı BilqameĢ adının epiteti «hər Ģeyi görən, bilən» anlamında verilir ki, 
bu da həmin adda bilgə və meĢ sözlərini ayırmağa imkan yaradır. Həmin 
sözlər isə
 
AlpamıĢ,
 
ElalmıĢ,
 
Bilgə-xaqan
 
kimi türk alpları
 
və xaqanı adında 
geniĢ iĢlənir.
 
Adın ilk bilgə
 
sözü türk toplumunda
 
ən Ģərəfli titul
 
sayılmıĢ

bəzi
 
xaqanlar
 
hakimiyətə
 
gələndən
 
sonra bu titulu  daĢımıĢlar

Eyni durumu 
BilqameĢ də yaĢamıĢdır, ona bu adı taxta çıxandan sonra
 
vermiĢlər.
 
Adın
 
ikinci
 
hissəsini
 
qutların
 
elbəyi
 
ElulumeĢ
 
adında da görmək olur. Sumer
 

 
hurri
 
dilində 
D
Bil.ga.meĢ,  het  dilində 
D
GIġ.GIM.MEġ

akad  dilində 
D
GiĢ 
                                                 
8
 (Шифман, 1982,
 
114,
 
125);  
9
 Tutaq ki, Musasir bölgəsinin adı «ilan çıxan» Ģəklində izah olunur, bu halda həmin 
bölgədə  Ġlanlı,  Ġlandağ  kimi  toponimlərin  əskidən  iĢləndiyini  düĢünmək  olar.
 
Yaxud, 
Kərkük Ģəhərinin əski adı mixi yazıda Arrapxe və
 
Arapha Ģəklində oxunur. Asurlar bu 
Ģəhəri  asurca
 
«tanrılar
 
Ģəhəri»
 
anlamında
 
Al-Ġlani
 
Ģəklində
 
də  verirlər

Bu  halda,
 
*Ar-
Apha
 
adında «ər apa» modeli görünür ki, bu da asur variantına yaxın anlam daĢıyır. 


 
68 
GilgameĢ  Ģəklində  yazılan  bu  adın  ilkin  Ģəklini  Bilqamıs  kimi  bərpa  et-
mək olur.
 10
 
 
Elamda m.ö. XXIV əsrdə Baraxsi çarı da AbalqamaĢ (Balqa-
maĢ) titulu daĢıyırdı.  
Bölgəsəl  sözlərin  hansı  dildə  yaranması  sözün  qramatik  quruluĢu 
və morfemlərin sıralanmasında aydın görünür. Barınaq yeri, yaĢayıĢ məs-
kəni azər dilində «-ər, -gə» Ģəkilçilərinin
 
«tüĢ-» feilinə, sumer dilində isə 
«aĢağı tərəf, oturmaq» anlamlı tuĢ sözünün «yer» anlamlı ki sözünə qoĢu-
lması ilə yaranır:  
«düĢərgə» -  tüĢ-ər-gə (türk dilində), ki-tuĢ (sumer dilində) 
Mixi  yazının düzgün oxunuĢu da əsas Ģərtdir.  Belə ki, m.ö.  III
 
mi-
nilə
 
aid
 
Ebla
 
qaynağında
 
Ġdakul
 
kultu
 
ilə
 
bağlı
 
yazıda
 
Bi-ir-2
ki  
ifadəsini heç
 
bir
 
məna
 
verməyən
 
«bir
 
ikinci
 
kəz»
 
Ģəklində
 
oxuyurlar

halbuki  mixi
 
yazı
 
qanununa
 
görə
 
fonetik
 
oxunuĢu tamamlayan
 
ki-dən qabaq 2 sayı yazılıb
 

 
bu ifadə yalnız türk dillərində geniĢ yayılmıĢ qeyri-müəyyən say bildirən 
«bir-iki»
 
deyimi Ģəklində oxuna bilir.
11
 Buradakı Ġdakul kult adı da diqqəti 
çəkir,
 
çünki
 
sumer
 
yazısında 
UDUG
  iĢarəsi  «yaxĢı»
 
anlamını  bildirirsə, 
qədim  türk  dili  ıduq  sözündə  «müqəddəs,  qütsal»  anlamını  saxlamıĢdır, 
türk dilində «yaxĢı» anlamı edgü sözü ilə, «sahib», «yiyə» anlamı idə

Yüklə 6,86 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   32   33   34   35   36   37   38   39   ...   149




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin