Dünya xalqları öz nadir sənət incilərini
Yüklə 1,77 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
47 Onlar torpaq oldular, Sən mərmər heykəl oldun. İşilə,
mərdliyi ilə
ölməzliyə qovuşan
qəhrəmanın nəcib
əməllərini şair
belə qiymətləndirir. Özündən sonra ad qoyub gedən insanın adı unudulmadığı kimi, cismini də yaşatmaq üçün mərmərə, heykələ döndəririk, ürək kimi gözlərin də canlı şahidi edirik, gələcək nəsillərə çatdırmaq üçün yaşadırıq. İnsan elə bir varlıqdır ki, bu günündən sabahına ümidlə baxmasa yaşaya bilməz, yaratmaq hissi ölər. Ümid insan üçün həyatdır, yaşamaqdır. Ümidin qırılması qeyri-mümkündür. O gün insan ömrü sona yetər. İnsan ümidinə bağlanıb, ümidlə yaşayıb, sabaha ümidlə çıxıb, yaşayıb, yaşayır. Quşun qanadı, kor insanın əl ağacı qırıla bilər, amma insanın ümidləri qırıla bilməz. Ümiddir insanı yaşadan, insanı insan eyləyən. Ümidlər insana ilham gətirir. İlhamlı şair tufanla qarşılaşdırılır. Tufanı təbiətin ilham çağına bənzədir və tufanla ilhamın fərqində bir böyüklük görür. Tufan ilham çağında vurub dağıdır. Lakin insan ilham çağında qurub yaradır. Ümid yıxılana dayaqdır. Ümidsiz yaşamaq ölümdən də betərdir, şairin nəzərində. Ümidlə dost olanı, insan kimi yaşayanı, insani keyfiyyətlərin qorunub saxlanmasının vacibliyini unutmamağı insanın əsas vəzifəsi bilir: "İnsan qalmaqdırsa niyyətin-insan ol!"-deyən şair
48 "niyyətin hara, mənzilin ora" atalar misalının hikmətinə sığınaraq insan oğlunu yaxşı niyyətlər üstündə köklənməyə səsləyir. Real müşahidə, həyatilik F.
Sadığın yaradıcılığında əsasdır. O nə özündən əvvəlki, nə də özüylə bir zamanda yazıb-yaradan sənətkarlara nə üslubca, nə də yaradıcılıq baxımından bənzəmir. O, novator şairdir. Onun şerinin qəhrəmanı həyatdan gələn, romantikadan uzaq bir
qəhrəmandır. Lakin o, klassik sənətkarlarımızın yaradıcılığına dərindən bələddir. Onlar kimi şerin vəzifələrinii dərindən dərk edir. M.Arif yazırdı: "klassik şerimizin görkəmli
nümayəndələri həmişə
novator olmuşlar. Onlar öz dövrlərində ədəbiyyatımızın qarşısında duran vəzifələri yerinə yetirmək üçün yeni yollar, yeni bədii vasitələr axtarıb tapmışlar. Bu keyfiyyət klassik poeziyamızın həyata bağlılığını, öz poetik qidasını xalqdan aldığını, cəmiyyətin inkişafı ilə boy atıb irəlilədiyini göstərir". (M.Arif. Seçilmiş əsərləri. I cild, Bakı, Az. SSR, EA nəşriyyatı, 1967. səh.526) Nizami, Füzuli, Nəsimi, Vaqif, Vurğun, Sabir və digər böyük klassiklərimiz heç zaman bir-birini sənətdə təkrar etməmişlər. XX əsrin böyük Sabiri də bu ənənəni davam etdirmiş, oricinallığı qoruyub
saxlamışdır. Azərbaycan xalqının böyük
ictimai-siyasi hadisələrə, mübarizələrə çağıran sənət əsərləri 49 yaratmışdır. O, özündən əvvəlki sələflərdən dərs alaraq bnzərsiz
sənətkar kimi
yetişmişdir. Məmməd
Arif bir
ədəbiyyatşünas kimi
sənətkarlara qiymət verir. Onun, Sabir poeziyası haqqında dediklərini Fikrət Sadıq yaradıcılığında da görmək
olar: "o tapdanmış yollarla getməmişdir və gedə də bilməzdi. Füzuli qəzəli onun üçün əziz olsa da, Vaqif qoşması o qədər qiymətli olsa da, Sabir yalnız o yol ilə gedə bilməzdi. Sabir üzərinə tarix böyük bir vəzifə qoymuşdu. O Azərbaycanın əzilən, istismar olunan sadə, savadsız zəhmətkeş insanlarını dünyada
baş verən
böyük ictimai-siyasi hadisələrə, sosialist inqilabı uğrunda
mübarizələrə hazırlamalı idi. Bu böyük vəzifə ilə əlaqədar olaraq o, Nizami, Füzuli, Vaqifin şerlərindən çəkdiyi şirəni yeni bir səpgidə xalqa qaytarmalı, XX əsr üçün tamamilə yeni olan Sabir şerinin qüvvəsiylə kütlələrin şüuruna təsir etməli, onlarda vətəndaşlıq hissi oyatmalı idi." (M.Arif. Azərbaycan sovet şeri. "Azərbaycan" curnalı, №2, səh.193) Zamanın tələblərinə yüksək bədii səviyyədə cavab verə bilmək qabiliyyəti, Sabir ruhu, klasik ənənə F.Sadıq yaradıcılığında özünəməxsus gözəlliklərə malikdir. Onun vətən, torpaq, xalq, insan sevgisi, ana-bala ünsiyyəti və digər mövzularda yazdığı əsərlər oricinal F.Sadıq yaradıcılığına məxsusdur.
50 Pisi yaxşıdan ayıra bilməyən, gözü görə-görə ədalətsizliklərə göz
yuman, özünü çəkən,
özgəsini bəyənməyən, öz şəxsi mənafeyi naminə başqalarına atılan qara böhtanlardan, öz xeyri naminə söylənilən yalançı təriflərdən, yalandan qorxan şairin köksündə bir dünya var. O dünyadan qorxmamaq o dünyanın nəbzini tuta bilmək deməkdir. Fikrət Sadıq həmin dünyanın nəbzini tuta bilmədiyindən, bir əqidə sahibi olduğundan düzlük, saflıq, mərdanəlik kökündən boy atdığından "suyu da üfürüb içdiyindən" təmiz, saf qalıb. Gələcəkdə öz oğlunun, qızının, nəvəsinin… özündən sonra qoyub getdiyi nəslin gözündə
saf qalmaqdan ötrü keçirdiyi narahatçılığın yaratdığı qorxu hissini keçirir və bu qorxuda bu gün də haqlıdır. Ç ünki: Bir zaman yenilik olan, Çıraq ilə axtarılan, İndi dərdə çevrilən, Hər köhnə dərddən qorxuram. Sülhlə müharibə, Yaxşılıqla yamanlıq, Arasındakı tükcə sərhəddən qorxuram. Doğruya çəkilən çəpərdən, Yalana qoyulmayan sərhəddən qorxuram. 51 Mərdi
qova-qova namərd
eyləyən, Namərddən qorxuram. Bütün bu dediklərini şair görə-görə gəlib. O çətinliklərdən şərəflə çıxıb. Adına-sanına layiq olub F.Sadıq. Namərd gülləsindən qorxmaqda haqılıdır. Bu qoca dünya çox mərdləri öz ədalətsizlikləri içərisində əridib, haqdan,
düzlükdən üznü döndərib. F.Sadıq bu düzlüyü, mərdliyi öz simasında qoruyüb saxlamaq üçün ona bu yolda gözləyə biləcəkləri görüb, duyub, qorxub.
F.Sadıq saflığından irəli gəlir, kimin kiminsə kölgəsini qılıncladığını gördükdə heyrətə gəlmək. Bu qədər insanların bir-birinə nifrəti, kini "hardan su içir", boy atır. "Nədir səbəb?"- sualına cavab axtaran şair öz heyrət dünyasında "çabalayır", çıxa bilmir: …nədir. Bu qədər acıq, Kin, qəzəb, nifrət. Eşidib-eləyəndə ki, kimsə kimsənin kölgəsini belə qılınclayır. Bürüyür məni heyrət. F.Sadıq aləminə, xarakterinə bələd olan hər kəs bu heyrətə adi baxır. Ç ünki mənən saf, cismən, ruhən haqla bağlı
şəxsiyyətlərin, sənətkarların qələmindən çıxan bu misralarda 52 bəşəri duyğular, insanların bir-birisinə sevgisi arzulanır. Onun şerlərində Yunis İmrə ruhu var. O, bu ruhu zamanına
uyğun mövzuda
yazdığı misralarında yaşadır. Özünü kainatda-onun böyük, sonsuz, geniş qucağında "kövrək" samanca olmadığını bildirir. Yeri "əzab torpağı" adlandırır, dərdini kamançalarda çalınan musiqi sədalarında olduğunu söyləyir. Yaşadığı zəmanəylə ayaqlaşa bilməyən, möcüzəsi "söz" olan özünü də bir kəlmə söz bilən qəhrəman bu dünyada özünü qərib sanır. Yerdə, ətrafında yaşadığı insanlarla münasibətdə də qəribdir: Bir kimsəm yox çata dada. Yerdə hamı-Yerli adam… Mən qəribəm bu dünyada, Mən bu zamanca deyiləm. Dünya-kainat-insan F.Sadıq şerlərində bəzən poetik-fəlsəfi don geyinir. Dünyada yaşamaq üçün çox əzablarına dözmüşsə də, lap zəhirmar olsa da yaşamaq hissini, bu işıqlı dünyada ömrün "bal" da daddığını gizlətmir. Başına gələnləri alın yazısı bilir, yaşadığı acılı-şirinli dünyanın "qarışıb şerə çevril"diyini söyləyir. Atasını, anasını, bacılarını, yaxın dostlarını, yaxşı sirdaşlarını əlindən aldığı bu dünya şair üçün aldadıcıdır: İnsan dünyanı aldadır. Dünya insanı aldadır. Lap zəhirmar olsa belə,
53 Ömür yenə də bal dadır. ("Etiraf) F. Sadıq bu dünyanın hər üzünü görüb və belə qənaətə gəlib ki: bu dünya "kiminə təsəlli", kiminə "ümid", kiminə var-dövlət verib. Hamıya bir gözlə
baxmayan dünya
şairin güzgü
misralarında öz əksini görür. Bu dünya onun ümidlərinə qılınc da çəkib, ona səbir də verib, dərdlə də kökləyib, şirin duyğularla könlünü də alıb. Bu ikili dünyanın, təzadlarla dolu aləmin əməllərinin ağrısını çəkən insan qəlbi isə tərəzi gözlü dünyasından gileylidir. Fikrət Sadıq itirdiyi iki gözü, sevimli balası İlkinin yoxluğundan doğan kədərini, qüssəsini, dərdini, əzabını, nisgilini, ağrı-acısını verəndə də yaratdığı misralarda dünyanın ədalətsizliyindən gileylidir. Ç ünki bu dünya "zalım adam kimi olur fağırın qənimi". İlkini də ona görə bu dünyadan incik idi. Şairin özünün dediyi kimi: Mehri-məhəbbəti, qılığı yoxdur. İstidi, soyuqdu-ilığı yoxdur. Yanmış ümidlərin qılığı yoxdur, Torpağı oxşayır külə dünyanın. Niyyəti bilinməyən bu dünyanın "başı qarışıq, işi dolaşıq", sevinci qəmlə dolu, göz yaşı ilə qarışıqdır. Qurulandan, tikiləndən bu dünya "sarayının kərpici qəmdir". Ç ünki Fikrət Sadığa bu dünya olduğu kimi, İlkin kimi bir baladan, Fuad kimi sevimli nəvədən, dərd içində yaşamış
54 anadan, iyirmi il "xalq düşməni" kimi əzilib mənən qırılan atadan, ömrünün-gününün müdrik çağına düşən "keçid" dövrümüzdən məlumdur. Onun ciginə-biginə bələddir. F.Sadıq ömrünü, gəncliyini qürbətdə, yadlar içində keçirən
həmvətənlərinin dərdini
ümumiləşdirib bu misralarda. Onlar İlkini kimi ona əzizdir. Taxta sinəsi altında gəzdirdiyi ürəyinə sığmayan dünyanın harasında olursa-olsun bir istəyi var; vətən istəyi, bir həsrəti var; vətən həsrəti: Bunda nə hikmət var, görəsən nədən? Elə Vətən deyir qürbətə gedən. Hər qürbətə gedən qürbətdə qalsa,
Azalar torpağı, kiçilər Vətən! Ona görə də şair istəmir ki, gedən insanlar qürbətdən İlkin kimi qayıtsın. Ç ünki İlkin də o həsrətin odunda, közündə yanıb kül olub. Yadların içində yaşayanda, şimalın darısqal, qürbət
küncündə vurnuxanda da ürəyinin
hökmünə qulaq asmışdı. İnsan ürəyi çevrəyə, kainata sığmayanda özü-özündən də qaçır. Şair iki dünyamızın varlığına bəzən şübhəylə baxır. Bir-birinə bitişik bu dünyanın arasındakı "pərdə"yə qarşı çıxır. Bu dünya-haqq dünya! Deyənlər də var.
55 O dünya haqq dünya! Deyənlər də var. Əgər ikisi də haqq dünyadırsa, Bəs niyə arada gizli pərdə var. Bu müəmmalı, sirli, soraqlı görünüşüylə dünya çoxlarının rahatlığını əlindən alıb; nədir bu dünya? Nədir yaratdığından istəyi? F.Sadıq məkanı bildiyi Yerin təkliyini də şəxsi qayğısı kimi çəkir. Bu geniş kainat, ucu bucağı bilinməyən bu möhtəşəm qalaktikada ikinci bir insan məskəni axtarır, varlığına inanır. Yerdən göyə ümid dolu nəzərlərlə, arzularla baxan şair "var, hardasa var" deyə üstüörtülü şəkildə mütləqləşdirir. Bu boyda ulduz məzarlığında ola bilməz ki, bir "diri" olmasın. O dirini, o "hardasa" olanı, ondan həsrətlə, ümidlə xəbər gözləyənin bəzən istəklərini gizlədə bilməməsində də bir səbəb var. Onun lirik qəhrəmanı: "Ətim yeyən, qanım içən düşmən də yalqız olmasın" -deyə dünyasına bir doğma qardaş, sirdaş gəzir: Ağ dumanlar, qulaq asın. Qara lağımlar qulaq asın. Göyün zülmət pəncərələrindən, Gecə-gündüz, Düymə-düymə, İynə-nizə. Səsləyirəm sizi. Açın sirrinizi. 56 Mavi səma, bəsdir, dillən. Danışın ulduzlar! Baxmayın belə matdım-matdım Fağır-fağır. Var, hardasa, var. O "var"
inamında "əvvəl-axır" yanılmayacağını bilən lirik qəhrəman mütləq "o başdan" cavab eşidəcək. Başqa cür də ola bilməz. "Axı bu boyda kainatda yalqız qalmaq" özü də bu yaşda ağır dərddir. O, əzizi olan Yer kürəsinin bu yalqızlıq dərdini şəxsi dərdi kimi ifadə edir. Ona görə sanki qüssə çəkə-çəkə ömrün müdrik çağında əlinə "qələm götürüb bu duyğuları, hissləri ifadə edən insan Dünyaya baxışlarında onunla həmyaşıd, həmqəlbdir. Şair gözünün önündən keçirdiyi tramvayların, qatarların, maşınların-bütün nəqliyyatların içərisində bir nəqliyyat da görür. O nəqliyyat Yer kürəsidir. Tramvay "qəpiyə", qatar "manata" mənzil başına çatdırandırsa, ən böyük, ən baha nəqliyyat isə Yer kürəsidir ki, ömür bahasına "günəşin başına dolandırır bizi"- deyir şair. Ömür bahasına bu nəqliyyatın "sərnişini" olan insan- şair ətraf aləmin sirli pərdəsini yırtmaq istəyini, bu istəyə çatmaq yolunda acizliyini də etiraf edir. Dünyalar arası nə var görəsən, o hansı varlıqdır ki, insanın əzabından, göz yaşından həzz alır? Min sirri-mübhəmi bir Allah açar, 57 Mən
aciz bəndəyəm
aça bilmərəm. Dünyalararası yalnız ruh uçar, Mən hələ insanam uça bilmərəm. "Bir ruhu küskünə" şe'rinin əsas ideyası elə şairin özünün epiqraf kimi yazdığı bu misralarda ümumiləşib. Övlad sevgisi, ayrılıq dağı ruh küskünlüyü ilə dolu "Bir ruhu küskünə" şe'rində şəxsi kədər ictimai kədərlə birləşir. Şairə görə dünyaya azad gələn, yaşı bilinməyən, başı bəlalar çəkən incə qəlbli, bir kəlmə acı və ya sərt sözdən küsüb ağlayan, sonra susub içində əzab çəkən, əbədi olmayan, gəldi-gedər, dağ yüklü dərdləri çiynində gəzdirən, hərdən bulud kimi dolub, dünya, həyat, tale əzablarından Tanrısına belə ağ olan insan məsuliyyətini duymalıdır. Nəfsin əsiri, dünya nemətlərinə həris olmamalıdır: Aldatmasa nəfs onu, Danmaz haqqın yolunu. Bir insan olduğunu, Bilsə -savabdı insan. ("İnsan") Mürşüd Məmmədli şairin insan haqqında fikirlərini belə ümumiləşdirir:" F. Sadığın poetik qənaətinə və fəlsəfəsinə görə insan yalnız öz təbii mahiyyətindən və mənəvi borcundan irəli gələn öhdəlikləri yerinə yetirəndə daşıdığı adın zirvəsinə ucalır. Heyf ki, insanların heç də hamısı
58 daşıdığı adı və tanrının onlara göstərdiyi etimadı doğrultmurlar". Ç ünki Fikrət Sadıq Allahın ümidlərini "doğrultmay"an, insanlıq ləyaqətinə xələl gətirən
"canavar xislət"li insanlardan dünyanın xali olmadığını görüb təəssüf hissi keçirir və bildirir ki, insan hər şeydən üstün tutulmalı, insanlıq insanın meyarı olmalıdır. Əməlinə görə
insana qiymət
verməyi, nanəcibdən mərdi seçməyi bacarmağı, şərdən uzaq olmağı məsləhət bilir. Əks təqdirdə insanlığı uca tutmayan, insanlığı unudan adamı "Yerdə nahaq yer tutunca, yeydir yesə yer". İnsani
keyfiyyətlərdən uzaq
insanın yaşamasındansa yaşamamağını daha üstün tutan şair insanlar arasındakı yalanı mərdə rəva bilmir. "Mərdə yalan yaraşmaz"- deyən şair öz öyüdlərinin bəhrə vermədiyini, əsrlərdən bəri öyüd-nəsihət verilsə də şər sevən insanların dəyişmədiyini görüb narahat olur. İnsafı, mürvəti insan mənəviyyatının tacı bilir, hər ürəkdə insaf görəmməyən, insafın "dürr" kimi az tapıldığını duyan şair insan-insaf birliyində meyarları əsas götürür; "insan insaf balasıdır, insafsız qəlb solasıdır, insaflı ad qalasıdır, insafdan yey ad-san yoxdur" misraları hikmətli misralardır. Ç ünki: İnsaf saxlar ər kişini, İnsafla gör hər işini, Gör dünyanın gərdişini,
59 Ç ətin yoxsa, asan yoxdur. İnsanlar arasındakı insafı, mürvəti, eyni zamanda
dostluğu, səmimiyyəti yüksək qiymətləndirən şair dostluqda sədaqəti də daha üstün bilir. Şair dar günündə dostları sınağa çəkdiyini, dostu dostdan, yadı yaddan ayırdığını, əsl dostların unudulub, yamanların "dost" kimi özünü göstərmələrini görüb belə bir qənaətə gəlir ki: Dost var dosta fərəhlidir, Dost var, dosta gərəklidir. Dost var, düşmən ürəklidir, Marıtdayır altdan-altdan. F.Sadıq dostluğu, sədaqəti tərənnüm etməklə yanaşı, insan həyatında mühüm rol oynayan çörəyi, çörəyə dost münasibəti, kəsilən çörəyə sədaqəti, çörəklə ucalmanı da öz şerlərinin mövzusuna çevirir. Bir öynəlik çörək üçün çalışan, min bir
zəhmətə qatlaşan
insan unutmamalıdır ki, çörək ən əziz nemətdir, Qur"ana bərabərdir. Ç örəksiz dövlət ac məmləkət olar. "Çörəklə ucalar el-oban, yürdün-yuvan"-deyən şair bir şeyi də unutmamağı nəsihət edir ki, çörəklə düşməni belə sınağa çəkmək günahdır. Duz-çörək baş ucalığıdır. Evinə gələn qonağı duz-çörəklə qarşıla, süfrəndə bir tikə çörəyi əsirgəmə: Qatı düşməni də bax ha, Ç örəklə çəkmə sınağa.
60 Ç örək ver gələn qonağa, Duz-çörəkdir baş ucaldan. ("Ç örəklə ucalır") F.Sadıq öz lirikasında insan, dünya, kainat haqqında keçirdiyi həyəcanları, düşüncələri ən incə fikirlərlərlə, hisslərlə ifadə etməyi qarşısına bir yaradıcılıq vəzifəsi kimi qoyur, O, bu mövzuda yazdığı şerlərində mühakimə yürütmür, qəlbindən keçənləri mənalandırır. O, dünyanın dərdləri, əzabları, insan kimi yaşamaq üçün apardığı mübarizələr içində boğulur. Tövbə! Əl də vurmamışam Bir kəpənək qanadına. Bu fağırlıq ucbatından, Məni salıb qana dünya! ("Etiraf") Dünya insan haqqında düşüncələrini, poetik dillə insanlığı, ülfətin gücü ilə təmasda verir. İnsan-şairin lirik qəhrəmanı (çox zaman elə özü) dünyaya, onu əhatə edən ətraf aləmə bir qayğıyla yanaşır. Min bir qayğıyla əhatə olunan insan üçün vaxt təkrarolunmaz bir məfhumdur. Şair sevinc, kədər qarışıq vaxtı boş keçirməməyi ömrünün mənası bilir. İnsan ömrü də vaxtla qoşadır. Su kimi axıb gedən vaxtdan şair səmərəli istifadə etməyi məsləhət bilir. Vaxtında sevilib-sevilməyə, arzulara çatmağa can atan lirik qəhrəman "hər işi vaxtında gör"-deyir. Mənalı, gözəl keçən vaxtın getməsinə heyfslənmir:
61 Vaxt əriyib söz olur. Dilimizin ucunda. Vaxt axırsa qoy axsın, Gözəl əməl uğrunda. ("Vaxt)
Şairin yaradıcılığında gerçək hadisələr öz şəxsi düşüncələrinə uyğun olaraq poetikləşdirilir. Hegel yazırdı:"Həqiqi lirik şair öz daxili aləmində yaşayır, bütün şəraiti oz poetik fərdiyyətinə uyğun olaraq mənimsəyir və öz daxili aləmini xarici aləmlə, onun şərtləri, tale və konfiliktləri ilə necə ən müxtəlif təzahürlə qovuşdursa da, bu materialın təsvirində o həmişə ancaq öz hiss və mühakimələrinin müstəqil həyatiliyini ifadə etmiş olur":
Qaldır göyə, at yerə, Yernən süründür məni. Şaxtada dondur məni. Oda büründür məni. Ç ək məni, aşağı, yuxarı çək. Ç ək sola, sağa məni. Amma yoxsulluq ilə Ç əkmə sınağa məni. ("Ç əkmə sınağa məni") F.Sadıq şe'rlərində insan əməyini yüksək qiymətləndirir. Yaradan -quran əllər şair üçün daha qiymətlidir, qüdrətlidir. Şair şe'rə elə ideyalar, mövzular gətirir ki, insanı düşünməyə, 62 öz-özlüyündə özünün dediklərindəki həqiqəti götür-qoy eləməyə
məcbur edir. Kiminsə şərəfinə, hansısa şahın, hökmdarın, hansısa bir müqəddəs insanını adına qranit sütunlar yonulur, mərmər divarlar hörülür. Şərəfinə tikilən şəxsin adı da o divara nəxş edilir. Şairi bu düşündürmür. Onu düşündürən məsələ doğurdan da həqiqi mə'nada
düşündürcüdür. Ayağına
ağac qabığından çarıq geyib, o qranit sütunları yonanlar, mərmər divarları hörənlər var, bəs onların adı, zəhməti, əməyi? Şairin qəbul edə bilmədiyi budur: Bəs bu mərmər divarları, Hörə-hörə donan da var. Hanı onlar? Hanı ağac qabığından, Çarıq geyən dülgərlərin adları bəs. Bir divarda yüz müqəddəs, Nəxş olunub məhəbbətlə, Bir bənnanın adı belə Yazılmayıb. Axıdılan tərə hayıf! ("Qədim kilsə") F.Sadıq insanları təbii görmək istəyir. Onların yaratdıqları əsərləri də təbii çalarlarla dolu görmək arzusundadır. Sənətkardan da tələbi elə bil budur. Bu da ondan irəli gəlir ki, təbiilik onun qanındadır. O, hər şeydə bir təbiilik gəzir. Ona 63 görə də sənədli filmin çəkilişində, "sənədsiz" yağan yalançı yağış o filmə yamaq kimi görünür. Və o filmi çəkənin nəzərini yağacaq yağışa cəlb edir, təbii səhnələr yaratmağa çağırır: Sabah dağlarda Leysan olacaq. Leysanı çəkmək Asan olacaq. O leysanı çək. O yağışı çək. Yalançı yağış Nəyimə gərək. ("Sənədli filmdə yağış") Dünyada gərəksiz, yalqız, lazımsız olmaq nəinki insan üçün bir daş üçün də dözülməzdir. O gərəklik şairi narahat edir: Yaşayıb heç bir şeyə, Gərək olmamaq dərdi, Ölümdən də betərdi. ("Daşlar") Dağlardan düzlərə, dərələrə yuvarlanıb qalan daşlar bünövrə olmaq, ayaqlar altına döşənmək, "Yerin ən alt qatı"na düşüb təki yarımaq, gərək olmaq istəyir. Daşların könlündənmi keçir bu hisslər, yoxsa narahat, dünyanı nura bürümək eşqi ilə yaşayan, yaradan bir insanın? Yerin altında qalan Qaya olan. Dağlardan dərlərə, düzlərə |