Dunyosi va ularni muhofaza qilish

ATMOSFERA VA UNI MUHOFAZASI 
Atmosfera havosi ko’rinmas va elementlarga to’liq bo’lib, atrof muhitning abiotik omili 
sifatida ahamiyatga ega. Havo o’z ichiga 78 % azot, 21 % kislorod,
0,94 % argon, 0,03 % karbonat angidrid va boshqa gazlarni oladi. Karbonat angidrid gazi 
fotosintez jarayonini amalga oshirishda qatnashadi. Fotosintez karbonat angidrid, suv va quyosh 
nuri ta’sirida borib, uning mahsuloti glyukoza, kislorod va suv bug’idan iborat. Inson faoliyati 
karbonat angidrid gazini atmosferaga tashlanishini orttirib yubormoqda. Gaz, ko’mir va boshqa 
isitish neft mahsulotlari million yil oldin yashagan organizmlarning qoldiqlari bo’lib, ularning 
zahirasi kamayib bormoqda. Bu yoqilg’ilar ishlatilishi natijasida atmosferaga chiqsa, CO
2 
gazini 
miqdorini orttiradi va bu gaz bir qator muammolarni olib keladi. CO
2 
gazini miqdorini 
atmosferada oshishi avvalo, Yerda global isishga olib keladi. AQShdagi eng issiq iqlim 
Kaliforniyadagi O’lik vodiyda 1913 yil iyul oyida kuzatilgan. Yuqori harorat 57
0
C ni tashkil 
qilgan. Rekord darajadagi eng sovuq temperatura Antarktikada kuzatilib, - 89
0
C ni tashkil 
qilgan. 
 
Global isish 
1895- yildan 1995 - yilgacha Yerdagi o’rtacha kun harorat 100 yillik davr 
mobaynida 1
0
C ga ko’tarilgani aniqlandi. Hech kim buning sababi insonlar faoliyati natijasi, 
yoki Yerning tabiiy ob- havosi natijasi ekanligini aniq aytolmaydi. Global isish qanday
o’zgarishlarga sabab bo’lishi mumkin?
Bo’ron soni oshishi mumkin. Muz qutblarining erishi boshlandi, bular dengiz suvi 
sathini ko’taradi va qirg’oqbo’yi hududlarini suvga g’arq qiladi. Ob-havoning isishi tropik
kasalliklarni keltirib chiqarmoqda, misol uchun bezgak kasalligi ko’p tarqalishi
kuzatilmoqda. 
Ozon qatlamining yemirilishi 
Yer yuzining 20 km balandlik qismi atmosfera bo’lagi bo’lib, u Ozon qatlami sanaladi. 
Ozon qatlami quyoshdan zararli ultirabinafsha nurlarini ushlab qoladi. Chunki, ultirabinafsha 
nurlar tirik hujayralarni zararlaydi. 

---

Har yili bahor fasli davomida ozon qatlamining vaqti-vaqti bilan yupqalashib borishi
kuzatilmoqda. Ozon qatlamining yupqalashib borishi ozon qatlamining yemirilishi deyiladi.
Ifloslangan gazlar bu muammoning asosiy sababi bo’lib, ayniqsa CFC ( xlor ftor uglerod )
muzliklar va sovuq hududlarning sovitish tizimida ishlatiladi. CFC havoga chiqarilgandan
so’ng u toki ozon qatlamiga yetmaguncha atmosferada ko’tarilib boraveradi. CFC ozon
qatlamiga kimyoviy ta’sir etadi va ozon molekulalarini parchalaydi.