E nuritdinov odam fiziologiyasi

Elektrokardiografiya-yurakda qo'zg'alish jarayonini tekshirish usuli 
Odam organizmining boshqa hujayra va to' qimalari kabi yurak mushaklari ishlab 
turgan vaqtda ham biotok ar (elektr hochw an) ^ pa^o bo'ladi. Yurakning qo'zg'algan 
va qo'zg'almagan qismlari о rtasida potensiallarining tafovuti (farqi) paydo bo'lganda 
elektr hodi as, butun tana bo'ylab tarqaladi. Yuqorida aytib o'tgan.mizdek qo zg a 

---

35 
uvchan to'qimalarning hammasi tinch turganda ular musbat elektr ^f^a efa boldi; 
qo'4'alish paydo bo'lganda qo'zg'a gan W™*™^ m™$0 bo'lib qoladi. Yurak ham bu 
qonunga bo ysunadi. Qo zg alish ^ payao bo'lganda, ya'ni manfiy elektr zaryadi hosjl 
bo'lganda qo zg a g^n joy o'rtasida potensiallar farqi hosil bo'ladi - Qo'zg'ahsh ' 
агауош tarqalgan sayin ko'proq joylar manfiy zaryadli bo'hb qoladi Shu bois у 
angidan yangi joylarda potensiallar farqi vujudga kelaveradi ^km qo zg impulsliri 
o'tib ketgan joylarda yana musbat ^/^^tuqtasidan 
Yurakda potensiallar farqini yurak maydonlarimng ikki ""Я^юа yozib olingan 
chiziq elektrokardiogramma (EKG) deb atalad, ai-rasm). Buni ilk bor 1887
yilda A.D.Uoller o'rgamb ^ЧЧ^^ 
elektrokardiogrammani yozib oladigan asbobnlb/h903b. ^1 уя bt ^ usulni kashf etgan. 
Elektrokardiografiya nazariyasim ishlab chiqishda ^ a bu i usulm klinika hayotida 
joriy etishda rus olimi A.F.Samoylovnmg ham xizmati juda 
yuragidagi biopotensiallarni yozib olish ^" clektrokardiografiyaninge xizmati juda 
katta. To ^ап!^ b oelek nk hodisalarni yozib olish uchun ishlauladigan torh 
g»Jvanomeltr Man ossillograf qanday prinsipda tuzilgan bo'lsa, elektrokardiograf 
ham shunday 
prinsipda tuzilgan. . 
. „ . nr..ya'oi;4hini 
Elektrokardiografa yurakning qisqarishmi emas, balki qo zg alishmi qayd qiladi. Buni 
yozib olish uchun potensiallar qo 1 - oyoq ardan ^va kArak qafasining ma'lum 
nuqtalaridan olinadi Ко pmcha ekktrodlar badanga uchta standart usul bo'yicha 
ulanadi: 
1-usul; 
- 
о 
ng 
qo 
b 
an 
chap 
qo'l; 2-usul - o'ng qo'l bilan chap oyoq va 3-usul - chap qo l_bilan chap oyoq. Zarurat 
bo'lganda elektrokardiogramma ko'krak qafaeming boshqa nuqtalaridan ham yozib 
olinadi. (21 va 22-rasmlar.) 
uam;eha hir Sog'lom odamlarning hammasida 
elektrokar^ogramrna hamis ha bir xilda bo'lib, beshta tishdan iborat va P, Q, R, S, Т 
harflan bilan ЬС'8'£± bo-taaiarning qo'zg'alishini, Q, R, S, Т ftjhhn «. 
qorinchalarning qo'zg'alishini aks cmdi. Uch katta ushlari- P, R, Т yuqonga ikki 
kichik tishlar pastga qaratilgan bo'ladi. R-tishi chap va o'ng bo'lmachalarda hosil 
bo'ladigan potensiallar majmuasini aks ettiradi, lining vaqti 0 1 s ga teng. PQ 
sigmenti qo'zg'alishning bo'lma-qorinchalai tugunidan o'tishiga mos keladi, uning 
vaqti 0,12 - 0,18 soniyaga teng. 
QRST kompleksi qo'zg'alishni qorinchalar miokardida hosil bo'lishi va tarqalinishini 
aks ettiradi, shu sababli u qorinchalar kompleksi deyiladi. Qorinchalar qo'zg'alishi 
qorinchalararo to'siqning dcpolarizatsiyasidan boshlanadi va shu bois Q tishi pastga 
qaratilgan bo'ladi. 
EKG - da R tishi eng baland bo'lib qo'zg'alishni qorinchalar asosida tarqalishini aks 
ettiradi, S tishi esa qo'zg'alishni butunlay qorinchalarda tarqalinishi va yurakda kelib 
chiqayotgan potensiallarning farqini aks ettiradi. QRS kompleksi bo'lmalarning 
repolarizatsiyasiga mos keladi uning vaqti 0,06-0,09 s ga teng. Т tishi miokard 
hujayralari 
membranasida 
potensialning 
tiklanishini, 
ya'ni 
miokardning 
repolyarizasiyasHii aks ettiradi. Miokardning turli tolalarida repolarizatsiyaning bir 
vaqtda o'tmasligi sababli Т tishi eng o'zgaruvchan bo'ladi. TP sigmenti yurakning 
tinch holati umumiy pauza va diastolaga mos keladi. 
QRST kompleksining umumiy vaqti (davomligi) 0,36 s ga teng. 
Yurakning bir ish siklida uning turli bo'limlarida depolarizatsiya v л repolarizatsiya 

---

36 
jarayonlari bir vaqtda o'tmaydi, shu sababli ular orasida potensiallar farqi o'zgarib 
turadi. EKGning ikki nuqtalarida eng kuchli potensiallarning farqini bog'lovchi 
shartli chiziq yurakning elektrik o'qi deb ataladi. 
22-rasm. Ikkinchi usuldagi odarn elektrokardiogrammasining tasviri P, Q, R, S, Г 
tishlar: chiziqlar orasidagi vaqt I mm ni tashktl etaclt (bu yeraa kattalashtirih 
ko'rsatilgan). 
, 
Jismoriiy mashqlar va sport bilan shug'ullanadigan kishilar clcktrokardiogrammasida 
tishlar yirikroq bo'ladi va bu уигак mushaklarming qisqarish kuchini ko'rsatadi. 
Aksmcha jismomy chiniqmagan kishilarda tishlar mayda bo'ladi. Bundan tashqan, 
уигак kasalliklarida ham elektrokardiogramma tishlarinmg hajmi, shakli va uiar 
orasidagi masofa kasallikning turiga va yurak mushaklarming qaysi qismi 
/ararlanganligiga qarab turlicha o'zgaradi. Agar bo'lmacha mushaklan zararlangan 
bo'lsa, R tish o'zgaradi, qorinchalar mushaklan zararlangan bo'lsa, QRST tishlar 
o'zgaradi. Shunga qarab kasalhk amqlanadi va shifokorlar tomonidan davolanadi.