Academic Research in Educational Sciences
Volume 3 | Issue 5 | 2022
ISSN: 2181-1385
Cite-Factor: 0,89 | SIS: 1,12
DOI: 10.24412/2181-1385-2022-5-426-435
SJIF: 5,7 | UIF: 6,1
427
May, 2022
https://t.me/ares_uz Multidisciplinary Scientific Journal
O„zbek tilshunosligida so„z ma‟nosining o„zgarishi, ma‟noning ko„chishi,
polisemantik so„zlarning ba‟zi ma‟nolari orasidagi bog„lanish uzilib,
ayrimlarining
maxsuslanishi orqali yangi so„zning hosil bo„lishi semantik yoki leksik-semantik yo„l
bilan yasash deb yuritiladi.
Ma‟lumki, tilda so„zlarning ma‟nolari har xil usullar bilan ko„chishi mumkin.
Chunonchi, so„z semantikasidagi o„zgarish, asosan, metafora,
metonimiya,
sinekdoxa, vazifadoshlik kabi semantik transformatsiya asosida ro„y beradi.
Tilshunoslarning yakdillik bilan bildirgan fikrlariga qaraganda,
semantik usul bilan
termin hosil qilishda asosiy rolni metafor o„ynaydi. Chunki umumadabiy yoki jonli
tildagi so„zlarning biror xususiyatini, masalan, shaklan o„xshashligini, rang-tusidagi
bir xillikni asos qilib olish yo„li bilan yangi-yangi terminlar vujudga keladi.
O„zbek tili iqtisodiy terminlarining semantik yoxud semantik-sintaktik usul
bilan yasalishi sof o„zbekcha yoki o„zbek tilida avvaldan ishlatilib kelingan arabcha
va fors-tojikcha so„zlarni yangi, iqtisodiy ma‟noda qo„llashdan iboratdir.
O„zbek tilida nashr etilgan
iqtisodga oid darsliklar, o„quv qo„llanmalar,
terminologik hamda izohli lug„atlar va boshqa manbalardan to„plangan misollarni
tahlil qilib chiqib, o„zbek tili leksikasining qator qatlamlaridan olingan leksik birliklar
iqtisodiy terminlarga aylanganligining guvohi bo„lamiz. Bu o„rinda
mazkur
so„zlarning ma‟nosi o„zgargan yoki ko„chma ma‟noda qo„llangan.
O„zbek iqtisodiy terminlarning ma‟lum qismini tashkil qiluvchi bunday
birikma terminlar boshqa sohalarda bo„lganidek, tushunchalarni mantiqan to„g„ri,
mazmunan va grammatik jihatdan to„g„ri ifodalashda
birikmaning semantik
transformatsiyaga uchragan ikkinchi qismining ahamiyati kattadir.
Shu narsa ayon bo„ldiki, iqtisodiyot terminologiyasida butun nomini
anglatuvchi
terminlarga qaraganda, uning qismlarini anglatuvchi terminlar kamroq
ekan.
Ma‟lumki,
muayyan
terminologik
tizim
yoxud
umumiste‟moldagi ma‟nosi ko„chirilgan
leksemalar boshqa
sohaning “mulki”ga aylanar ekan yakka holatda ham, ma‟lum