Ə.Ə. NƏBĐyev, E.Ə. Moslemzadeh


ĐKĐNCĐ  FƏSĐL.  DĐNAMĐK  BĐOKĐMYA



Yüklə 3,91 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə16/32
tarix21.03.2017
ölçüsü3,91 Mb.
#12068
1   ...   12   13   14   15   16   17   18   19   ...   32

ĐKĐNCĐ  FƏSĐL.  DĐNAMĐK  BĐOKĐMYA 

2.MADDƏLƏR  MÜBADĐLƏSĐ  HAQQINDA  

MƏLUMAT 

 

Bütün  canlı  orqanizmlərdə  fasiləsiz  olaraq,  maddələr 

mübadiləsi  (metabolizm)  prosesi  baş  verir.  Canlı  orqanizmdə 

maddələr  mübadiləsini  öyrənən  hissəyə  dinamik  biokimya 

deyilir. Maddələr mübadiləsi canlıları cansızlardan ayıran əsas 

şərtdir.  Onun  dayanması  canlı  orqanizmin  məhv  olması  ilə 

nəticələnir.  Maddələr  mübadiləsi  zamanı  insanların  təbiətdən 

aldıqları  qida  orqanizmdə  mürəkkəb  biokimyəvi  çevrilmələrə 

məruz  qalaraq,  onların  yaşamasını  təmin  edir.  Maddələr 

mübadiləsi  prosesinin  köməyi  ilə  orqanizmin  son  məhsulları 

olan karbon qazı, sidik cövhəri, su, müxtəlif duzlar və qeyriləri 

ifrazat orqanları vasitəsilə orqanizmdən xaric olunur.  

Onu  da  qeyd  etmək  lazımdır  ki,  maddələr  mübadiləsi 

zamanı  bir  çox  müxtəlif  biokimyəvi  reaksiyalar–hidroliz, 

fosforoliz,  hidrogenləşmə,  hidrogensizləşmə,  dekarboksilləş-

mə, aminləşmə, aminsizləşmə, təkrar aminləşmə və s. proseslər 

baş  verir.  Bu  reaksiyalar  mərkəzi  sinir  sisteminin  nəzarəti  ilə 

fermentlərin, hormonların təsiri ilə baş verir.  

Canlı  orqanizmdə  maddələrin  əmələ  gəlməsi  ilə  yanaşı 

parçalanması  da  olur.  Qida  maddələrinin  mənimsənilməsi 

zamanı 

yeni  maddələrin  əmələ 



gəlməsinə  (sintezinə) 

assimilyasiya  və  ya  anabolizm  deyilir.  Bu  zaman  mürəkkəb 

maddələrin  nisbətən  bəsit  maddələrə  parçalanmasına  isə 

dissimilyasiya  və  ya  katabolizm  deyilir.  Bu  proseslərin 

gedişində  əmələ  gələn  aralıq  məhsullara  isə  metabolitlər 

deyilir. 

Dissimilyasiya  prosesində  qida  maddələrinin  tərkibini 

təşkil  edən  yüksəkmolekullu  üzvi  birləşmələrin  (zülallar, 

yağlar,  karbohidratlar  və  s.)  uyğun  fermentlərin  təsiri  ilə 

parçalanması nəticəsində nisbətən kiçikmolekullu (karbon qazı, 

ammonyak,  sirkə  turşusu  və  s.)  birləşmələr  əmələ  gəlir.  Bu 


 

207 


 

 

zaman əmələ gələn enerji ATF-də toplanaraq orqanizmin həyat 



fəaliyyəti  üçün  istifadə  olunur.  Assimilyasiya  zamanı  isə, 

məsələn,  insan  orqanizmində  nisbətən  sadə  maddələrdən 

fermentativ  yolla  mürəkkəb  maddələr  (qlikogen,  insulin  və  s.) 

əmələ gəlir. 

Qeyd  etmək  lazımdır  ki,  böyüməkdə  olan  orqanizmin 

dissimilyasiyaya nisbətən assimilyasiya prosesi üstünlük təşkil 

edir.  Yəni  orqanizmdə  istifadə  olunan  qida  maddələrinin 

parçalanmasına  nisbətən,  yeni  maddələrin  əmələ  gəlməsi 

üstünlük  təşkil  edir.  Ancaq  orta  yaşda  böyümə  davam 

etmədiyinə  görə  bu  proseslər  arasında  bərabərlik  əmələ  gəlir. 

Yaşlı  nəsildə  isə  parçalanma  prosesi,  yeni  maddələrin  əmələ 

gəlməsinə nisbətən çox olur. 

Qida  məhsullarının  tərkibini  təşkil  edən  zülallar, 

karbohidratlar,  yağlar  və  qeyriləri  həzm  orqanlarında  (ağız 

boşluğu,  mədə,  bağırsaqlar)  parçalanır.  Bu  zaman  zülallar  son 

məhsul olaraq aminturşularına, karbohidratlar monosaxaridlərə, 

yağlar və yağabənzər maddələr-qliserinə, yağ turşularına, fosfat 

turşusuna  azotlu  birləşmələrə  nuklein  turşuları  purin  və 

pirimidin  nukleotidlərinə  ayrılır.  Ayrılmış  sadə  birləşmələr 

həzm  orqanlarından  sorularaq  qana  keçir  və  qanla  bədənin 

bütün  orqan  və  toxumalarına  daxil  olur.  Sonra  orqanizmin 

özünəməxsus  zülalları,  nuklein  turşuları  və  başqa  üzvi  və 

qeyri-üzvi  maddələri  sintez  olunur.  Maddələr  mübadiləsinin 

intensiv  getməsiqida  məhsulunun  keyfiyyətindən,  insan 

orqanizminin  xüsusiyyətindən,  yaşından  və  sair  faktorlardan 

asılıdır.  

Beləliklə,  insan  orqanizminə  qəbul  olunan  qidanın 

parçalanmasından  həm  enerji,  həm  də  lazım  olan  zülallar, 

yağlar, vitaminlər, karbohidratlar və qeyriləri sintez olunur. 

Tənəffüs  prosesi.  Qida  maddələrinin  mənimsənilməsində 

və ya parçalanmasında tənəffüs mühüm rol oynayır. Fotosintez 

prosesindən  fərqli  olaraq  tənəffüs  prosesində  mürəkkəb 


 

208 


 

 

maddələrdən kiçikmolekullu bəsit maddələr  əmələ  gəlir.  Bunu 



sulukarbonların timsalında aşağıdakı kimi yazmaq olar: 

 

C



6

H

12



O

6

+6O



2

→6CO


2

+6H


2

O+686 kkal 

 

Tənəffüs prosesində ayrılmış enerji canlı orqanizmdə baş 



verən  maddələr  mübadiləsində,  boy  inkişafında  və  başqa 

məqsədlər  üçün  istifadə  olunur.  Tənəffüs  prosesinin  əsas 

mahiyyəti  orqanizmin  enerjiyə  olan  tələbatının  ödənilməsidir. 

Bu  zaman  ayrılan  kabon  qazının  miqdarının  istifadə  olunan 

oksigenin miqdarına olan nisbəti  CO

2

/O



2

 tənəffüs əmsalı (TƏ) 

deyilir.  Yuxarıdakı  reaksiyadan  aydın  olur  ki,  sulukarbonların 

tənəffüs  əmsalı  vahidə  bərabərdir.  Belə  ki,  heksozaların 

oksidləşməsi zamanı 6 molekul CO

2

 ayrılırsa, 6 molekul da O



2

 

sərf  olunur.  Məlum  olmuşdur  ki,  yağlar  oksidləşdikdə  onların 



tənəffüs  əmsalı  0,70-ə  bərabərdir.  Bu  o  deməkdir  ki,  ayrılan 

karbon  qazının  miqdarı  sərf  olunan  oksigendən  azdır.  Üzvi 

turşuların  oksidləşməsində  tənəffüs  əmsalı  müxtəlif  cür  olur. 

Məsələn, piroüzüm turşusunun oksidləşməsi zamanı 6-molekul 

karbon  qazı  ayrıldığı  halda  5-molekul  oksigen  sərf  olunur.  Bu 

zaman tənəffüs əmsalı 1,2-ə bərabər olur. 

 

2.1.Fotosintezin  biokimyası 

 

Qida  məhsullarının  tərkibini  təşkil  edən  əsas  maddələrlə 

tanış  olduqdan  sonra,  onların  əmələ  gəlməsini  və  çevrilməsi 

proseslərini  də  bilmək  lazımdır.  Ona  görə  ki,  insan  və  heyvan 

qidasının  əsasını  təşkil  edən  üzvi  maddələr  fotosintez  prosesi 

zamanı əmələ gəlirlər.  

Bütün  canlıların  həyatı  üçün  lazım  olan  oksigen  də 

fotosintez  prosesi  zamanı  əmələ  gəlir.  Bitki  mənşəli  qida 

məhsullarının 

keyfiyyəti 

və 

məhsuldarlığı 



fotosintez 

prosesindən  çox  asılıdır.  Fotosintez  prosesi  nəticəsində 

insanların qidaya, enerjiyə olan ehtiyacı ödənilir. Bundan başqa 


 

209 


 

 

bəzi  müəssisələrin  (kağız,  ağac  emalı  və  s.)  xammalla  təchiz 



edilməsində  fotosintez  prosesinin  rolu  böyükdür.  Belə  ki, 

fotosintez  zamanı  il  ərzində  bitkilər  50  milyard  tondan  artıq 

sellüloza istehsal edirlər.  

Bitki  orqanizmində  təsadüf  olunan  qida  maddələri: 

karbohidratlar,  zülallar,  fermentlər,  vitaminlər,  yağlar  və 

qeyriləri  fotosintez  prosesinin  məhsuludur.  Ona  görə  də 

fotosintez  prosesinin  öyrənilməsi  mühəndis-texnoloqlar  üçün 

vacibdir.  

Fotosintez  prosesi,  əsasən  biokimyaçılar,  biofiziklər  və 

fizioloqlar tərəfindən geniş öyrənilir. Biz isə yalnız fotosintezin 

biokimyəvi əsaları haqqında qısa məlumat verəcəyik. 

Fotosintezin mexanizminin öyrənilməsində Timiryazevin, 

Baxın,  Niqiporoviçin,  C.  Əliyevin,  R.Həsənovun  və  başqa-

larının böyük xidmətləri olmuşdur.  

Fotosintez çox mürəkkəb prosesdir. Belə ki, su və karbon 

qazından  mürəkkəb  maddələr  (sulukarbonlar,  zülallar,  yağlar 

və  s.)  sintez  olunur.  Fotosintez  günəş  enerjisinin  və  xlorofilin 

iştirakı  ilə  gedir.  Bitkilərə  günəş  enerjisi  şüa  şəklində  verilir. 

Bitkilərdə fotosintez prosesi əsasən bitkilərin yarpağında gedir.  

Xlorofil  mürəkkəb  maddə  olub:  xlorofil-a-dan  və 

xlorofil-b-dən ibarətdir. Kimyəvi tərkiblərində cüzi fərq vardır. 

 

Xlorofil-a C



55

H

72



O

6

N



4

Mg 


Xlorofil-b C

55

H



70

O

6



N

4

Mg 



 

Xlorofil  bitki  hüceyrələrinin  xloroplastlarında  olur. 

Xloroplastların 50%-i zülal, 35%-i yağlar, 7%-i isə xlorofil və 

başqa piqmentlərdən ibarətdir.  

Xloroplastların  tərkibində  başqa  piqmentlərdən  karotinə, 

likopinə C

40

H

56



, ksantofilə zeakantinə C

40

H



56

O

2



, violaksantinə 

C

40



H

56

O



4

 (vitaminlər bəhsinə bax.) və qeyrilərinə rast gəlinir. 

Onların rolu əsasən ondan ibarətdir ki, günəş şüasının elə 

spektrləri  vardır  ki,  göstərilən  piqmentlərlə  daha  yaxşı  udulur. 



 

210 


 

 

Xlorofil  kimyəvi  təbiətinə  görə  iki  hissədən:  hem  (4  pirrol 



nüvəsi  vəmaqneziumdan)  və  fitol  spirtinin  qalığından  təşkil 

olunmuşdur.  

Onu da qeyd etmək lazımdır ki, fotosintez prosesi zamanı 

günəş şüalarını başqa piqmentlərə nisbətən xlorofil-a daha çox 

udur.  Xlorofilin  kimyəvi  təbiətinin,  xassəsinin  öyrənilməsində 

Timiryazevin,  Tovetin,  Nenskinin,  Vudvardın  və  başqalarının 

böyük xidmətləri olmuşdur.  

Beləliklə,  fotosintez  prosesi  zamanı  CO

2

  və  H


2

O-dan 


xlorofilin  və  işıq  enerjisinin  təsiri  nəticəsində  mürəkkəb 

maddələr (karbohidratlar) sintez olunur. 

 

6CO


2

+6H


2

O→C


6

H

12



C

6

+6O



 

Bu  zaman  ayrılmış  oksigen  başqa  canlıların  yaşamasına 



sərf  edilir.  Reaksiyadan  göründüyü  kimi  heksoza  sintez 

olunarsa,  onun  hər  bir  molekulunun  sintezi  üçün  6  molekul 

CO

2

 və 6 molekul su tələb olunur. Bu reaksiya zamanı əvvəlcə 



suyun hidrolizi baş verir. Bu prosesə fotoliz deyilir. 

 

2H



2

O→4[H]+O


 

Fotoliz 



zamanı 

ayrılmış 

hidrogen 

CO

2



-nin 

reduksiyalaşmasına  sərf  olunur.  Ayrılmış  oksigen  başqa 

canlılar tərəfindən istifadə olunur. 

 

CO



2

+4[H]→CH


2

O+H


2

 



Beləliklə,  alınmış  bəsit  maddələr  mürəkkəbləşərək, 

sulukarbonların  ayrı-ayrı  nümayəndələrini  (trioza,  tetroza  və 

sairləri) əmələ gətirir.  

Fotosintez  prosesində  NADF-H

2

  ilə  yanaşı  ATF-də 



iştirak  edir.  Bunların  sintezində  günəş  enerjisi  ilə  yanaşı 

xlorofil  də  iştirak  edir.  Bu  prosesə  fotosintetik  fosforlaşma 



 

211 


 

 

deyilir.  Bu  da  tsiklik  fosforlaşmaya  və  qeyri-tsiklik 



fotofosforlaşmaya ayrılır. 

Tsiklik fotofosforlaşma işıq enerjisinin udulması ilə ATF 

əmələ gəlir. 

işıq                                                                    

            ADF+H

3

PO



4

                    ATF 

 

Qeyri-tsiklik  fotofosforlaşmada  işıq  enerjisinin  bir  qismi 



ATF-in, digər qismi isə NADF-ın reduksiyasına sərf olunur. 

 

                                            



işıq                       

2NADF+2H


2

O+2ADF+2H

3

PO

4              



2NADF·H

2

+2ATF+O



2  

 

Fotosintez  prosesi  zamanı  sulukarbonların  sintezi  və  ya 



assimilyasiyası  katobolizm  fosfoqliserin  turşusunun  əmələ 

gəlməsi ilə başlayır.  

Bu  zaman  ribuloza  difosfat  karbon  qazı  və  su  ilə 

birləşərək  2-molekul  fosfoqliseril  turşusu  alınır.  Reaksiyanın 

gedişində ribulozo-difosfatkarboksilaza fermenti iştirak edir. 

 

1)     CH



2

OP                       CH

2

OP                   



 

        C=O                            CHOH 

 

   H–C–OH + CO



+ H


2

O→COOH 


  

   H–C–OH                          CH

2

OP 


 

        CH

2

OP                        CHOH 



 

                                            COOH 

 

-fosfoqliserin turşusu ATF-lə reaksiyaya girərək 1-3 difosfoqli-



serin turşusuna çevrilir.  

Bu prosesdə fosfoqliseratgenaza fermenti iştirak edir. 



 

212 


 

 

2)  CH



2

OP                  CH

2

OP 


 

     CHOH    + ATF→CHOH   + ADF 

 

              COOH                   COOH        



 

Sonra  1-3  difosfoqliserin  turşusu  NADF-H

2

  reaksiyaya 



girərək  fosfoqliserin  aldehidinə  çevrilir.  Reaksiyanın  gedişi, 

triozafosfatdehidrogenaza  fermentinin  təsiri  ilə  sürətlənir. 

Göründüyü  kimi, fermentin aktiv qrupu NADF-dır.  

 

3)  CH



2

OP                                CH

2

OP 


 

              CHOH     + NADF · H

2

→   CHOH+NADF+H



3

PO



                                                                   O 

              COOP                                  C 

                                                                   H 

 

Əmələ  gəlmiş  fosfoqliserin  aldehidi  başqa  üzvi 



birləşmələrin  sintezində,  yəni  maddələr  mübadiləsində  iştirak 

edir.  Növbəti  reaksiyada  fosfoqliserin  aldehidi  triozafosfat-

izomeraza fermentinin təsiri ilə fosfodioksiasetona çevrilir. Bu 

zaman izomerləşmə prosesi baş verir. 

 

4)  CH


2

OP                                 CH

2

OP 


 

     CHOH              →                C=O 

             O 

     C                                          CH

2

OH 


                      H 

 

Bundan  başqa  fosfoqliserin  aldehidi,  fosfodiokriasetonla 



reaksiyaya  girərək  altıkarbonlu  birləşmə-fruktoza  1-6difosfata 

çevrilir.  



 

213 


 

 

Bu proses aldolaza fermentinin təsiri ilə gedir: 



 

5)  CH


2

OP           CH

2

OP               CH



2

OP 


 

     CHOH      +    C=O          →     C=O 

             O 

     C                     CH

2

OH       HO–C–H 



             H   

                                                            H–C–OH 

 

                                                   H–C–OH  



 

                                                        CH

2

OP 


Sonra  fruktoza  1-6  difosfat  heksodifosfataza  fermentinin 

təsiri  ilə  fruktoza  6-fosfata  çevrilir.  Fotosintez  prosesinin 

gedişində  çoxlu  sayda  üzvi  maddələr  sintez  olunur.  Sintez 

olunmuş  bu  maddələr  bütün  canlıların  həyat  fəaliyyəti,  daha 

doğrusu  yaşaması  üçün  olduqca  vacibdir.  Fotosintez  prosesi 

zamanı  əmələ  gəlmiş  karbohidratlar  başqa  üzvi  maddələrin, 

alifatik  və  aromatik  turşuların,  yağların,  vitaminlərin,  fenol 

maddələrinin, zülalların, fermentlərin və qeyrilərinin sintezində 

istifadə  olunur.  Karbohidratlar  orqanizmin  enerjiyə  olan 

ehtiyacının ödənilməsinə sərf olunan əsas qida maddəsidir.  

6)        CH

2

OP                                CH



2

OH 


 

           C=O                                     C=O 

 

  HO –C –H           + H



2

O →  HO–C–H       + H

3

PO

4



 

 

     H –C –OH                            H –C –OH  



 

     H –C –OH                            H –C –OH  

 

           CH



2

OP                                 CH

2

OP 


 

214 


 

 

Sonrakı  mərhələdə  transketloza  fermentinin  təsiri  ilə 



fruktoza  6-fosfat,  fosfoqliserin  aldehidi  ilə  reaksiyaya  girərək, 

eritroza-4 fosfata və ksiluloza-5 fosfata çevrilir: 

7)  CH

2

OH 



                                  O                     O             CH

2

OH 



     C=O             C                     C 

                                           H                     H             C=O 

     HO –C –H       +   CHOH   → H–C–OH   +   

                                                                  HO–C–H  

        H –C –OH          CH

2

OP       H–C–OH               



                                                                     H–C–OH  

        H –C –OH                                  CH

2

OP 


                                                                          CH

2

OP 



     CH

2

OP 



Bu zaman əmələ gəlmiş tetrozalar və pentozalar bitkilər-

də  mürəkkəb  biokimyəvi  çevrilmələrə  məruz  qalırlar.  Onların 

bir  qismində  alifatik  üzvi  turşular  və  başqa    monosaxaridlər 

əmələ gəlirlər. Bundan sonra seduheptulozadifosfat sintez olu-

nur. Onun əmələ gəlməsi üçün eritroza-4 fosfat və fosfodioksi-

aseton iştirak edir. Reaksiyada transaldoza fermenti iştirak edir: 

             O                                         

8)  C                     CH

2

OP               CH



2

OH 


            H 

H–C–OH      +     C=O      →          C=O 

              

H–C–OH              CH

2

OH       HO–C–H  



                       

     CH


2

OP                                  H–C–OH  

 

                                                   H–C–OH 



  

                                                   H–C–OH  

 

                                                        CH



2

OP                     



 

215 


 

 

Növbəti  mərhələdə  seduheptuloza  1-7  difosfat  fosfataza 



fermentinin iştirakı ilə seduheptuloza-7-fosfata çevrilir:    

9)           CH

2

OP                              CH



2

OH 


 

              C=O                                  C=O 

 

      HO–C–H                          HO –C –H  



 

         H–C–OH    +  H

2

O    →  H –C –OH    + H



3

PO



 

         H–C–OH                          H –C –OH  

 

      HO–C–OH                          H –C –OH  



 

              CH

2

OP                              CH



2

OP 


Sonra  transketolaza  fermentinin  təsiri  nəticəsində 

seduheptuloza  7-fosfat,  fosfoqliserin  aldehidi  ilə  reaksiyaya 

girərək ksiluloza 5-fosfata və riboza-5 fosfata çevrilir: 

10)         CH

2

OH                                                                 O 



                                  O                                     C 

     C=O             C                     CH

2

OH                    H 



                                           H                                H–C–OH   

      HO–C–H       +    CHOH   →      C=O     +   

                                                                     H–C–OH  

         H–C–OH          CH

2

OP     HO–C–H               



                                                                     H–C–OH  

      HO–C–H                                 H–C–OH      

                                                                          CH

2

OP 



H–C–OH                                   CH

2

OP 



                                                              

     CH


2

OP 


 

Növbəti  mərhələdə  ribozafosfatizomeraza  fermentinin 

təsiri ilə riboza-5 fosfat, ribuloza-5 fosfata çevrilir: 


 

216 


 

 

            O                                         



    11)     C                              CH

2

OH 



            H 

H–C–OH          →         C=O 

              

H–C–OH                  H–C–OH  

                    

         H–C–OH                  H–C–OH 

    

     CH


2

OP                     CH

2

OP                                                                 



Sonra  ksiluloza-5  fosfatda  ribuloza-5  fosfatizomeraza 

fermentinin təsiri ilə ribuloza-5 fosfata çevrilir: 

12)         CH

2

OH                    CH



2

OH 


             

     C=O            →         C=O 

              

      HO–C–H                     H–C–OH  

                    

         H–C–OH                  H–C–OH 

    

     CH


2

OP                     CH

2

OP                                                                 



Sonuncu  mərhələdə  ribuloza-5  fosfat  fosforibulokinaza 

fermentinin  təsiri  ilə  ATF-in  iştirakı  ilə  fosforlaşaraq  ribuloza 

1-5 fosfata çevrilir: 

        13) CH

2

OH                          CH



2

OP 


             

     C=O                               C=O 

              

         H–C–OH    + ATF   →  H–C–OH + ADF 

                    

         H–C–OH                        H–C–OH 

    

     CH


2

OP                           CH

2

OP                                      



 

217 


 

 

Ribuloza  1-5  fosfat  yenidən  karbon  qazı  ilə  birləşərək 



tsikl  təkrar  olunur.  Beləliklə,  sulukarbonların  bu  cür 

assimilyasiyası  zamanı  çoxlu  monosaxaridlər  sintez  olunur. 

Qeyd  etmək  lazımdır  ki,  reaksiyaların  çətinliyinə  baxmayaraq 

bitkilərdə  bu  proses  cəmi  üç  dəqiqəyə  fermentlərin  təsiri  ilə 

yerinə  yetirilir.  Fotosintez  prosesində  saxaroza,  nişasta, 

sellüloza  və  qeyri  şəkərlər  də  sintez  olunur.  Bundan  başqa 

fotosintez zamanı bitkilərdə sulukarbonlarla yanaşı, başqa üzvi 

maddələr  də  sintez  olunur.  Məsələn,  bitkilərdə  olan  üzvi 

turşulardan  aminturşuları  sintez  olunur.  Piroüzüm  turşusundan 

alanin,  3-fosfoqliserin  turşusundan  isə  serin  sintez  olunur. 

Reaksiya sxematik olaraq aşağıdakı kimi gedir: 

        CH

3                                                              

CH



 

        C=O + NADF · H

2

 + NH


3

 →  CHNH


2

 + NADF + H

2



 



        COOH                                     COOH 

piroüzüm                                 alanin 

turşusu                                                        

 

        CH



2

OP                  CH

2

OH 


 

        CHOH                   C–OH     + NADF · H

2

 +NH


              

- H

3

PO



        COOH                   COOH 

3-fosfoqliserin turşusu     oksipiroüzüm   

   turşusu 

 

              CH



2

OH 


              

              CHNH

2

   + NADF + H



2

 



              COOH 

                serin 

 


 

218 


 

 

Beləliklə,  bitkilərdə  bu  yolla  başqa  aminturşular  lipidlər 



və s. maddələr sintez olunur. 

Xemosintez.  Təbiətdə  elə  mikroorqanizmlərə  təsadüf 

olunur  ki,  onlar  karbon  qazını  mənimsəyərək  üzvi  maddələr 

sintez  etmək  qabiliyyətinə  malikdir.  Bu  zaman  istifadə  olunan 

enerji  qeyri-üzvi  maddələrin  oksidləşməsi  nəticəsində  əmələ 

gəlir. 

Qeyri-üzvi 



maddələrin 

oksidləşməsindən 

ayrılan 

enerjinin  hesabına  kimyəvi  reaksiyalar  baş  verir  ki,  buna  da 

xemosintez prosesi deyilir. 

Xemosintez  ilk  dəfə  görkəmli  rus  mikrobioloqu 

S.N.Vinoqradski tərəfindən kəşf olunmuşdur. Alimin tədqiqatı 

nəticəsində məlum olmuşdur ki, üzvi maddələrin sintezi nəinki 

yaşıl bitkilərdə gedir, hətta xlorofilin iştirakı olmadan bir qrup 

mikroorqanizmlərin  təsiri  ilə  xemosintez  prosesi  zamanı  da 

əmələ gəlir: 

Xemosintez  prosesi  əsasən  kükürdlü  və  nitrifikasiyalı 

bakteriyaların  köməyi  ilə  baş  verir.  (Bu  barədə  daha  ətraflı 

texniki mikrobiologiya fənnində keçilir). 

Bir qrup mikroorqanizmlər vardır ki, onlar karbon qazını 

mənimsəyərək    üzvi  maddələr  sintez  edir.  Bunlara  avtotroflar 

deyilir.  Elə  mikroorqanizmlər  də  vardır  ki,  onlar  üzvi 

maddələrlə qidalanaraq, başqa maddələr əmələ gətirir. Bunlara 

heterotrof  bakteriyalar  deyilir.  Beləliklə,  fotosintez  və 

xemosintez  prosesləri  zamanı  təbiətdə  üzvi  maddələr 

(sulukarbonlar,  zülallar,  fermentlər,  yağlar,  vitaminlər  və 

qeyriləri) sintez olunur. 

 


Yüklə 3,91 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   12   13   14   15   16   17   18   19   ...   32




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin