ƏHLİ SÜNNƏ VƏl cəmaat səLƏFİ saliHİN ƏQİDƏSİ

İSTİFADƏ OLUNAN ƏDƏBİYYAT

“Qurani Kərim” Ziya Bünyadov və Vasim Məmmədəliyevin tərcüməsi.

“Ərbəin ən-Nəvəviyyə - 40 Hedis” İmam Nevevi, Şerhi - Nazim Muhəmməd Sultan - Türk Dilində.

“Sahih Muslim” Tercüme Ve Şerhi – Ahmed Davudoğlu - Türk Dilində.

“Sahih Buhari” Rus Və Türk Dillərində.

“Zədul Mead” İbn Kayyim El-Cevziyye - Türk Dilində.

“Cənnət Əhli Və Əhvalı” Yaşar Süleymanlı.

“Cəhənnəm Əhli Və Əhvalı” Yaşar Süleymanlı.

“Ahirete İman Və Müsəlmanın Hayatındakı Etkisi” Abdullah Yolcu - Guraba Yayınları El Broşürleri – Türk Dilində.

“Cehennem Hayatı” İbni Receb - Türk dilində.

“Cennetdeki Hayat” İbn Kayyim El-Cevziyye - Türk Dilində.

“Cennet Huriləri” İbn Kayyim El-Cevziyye - Türk Dilində.

MÜNDƏRİCAT

Ön Söz 3

Cəhənnəmin Vəsfi 10

Cəhənnəmdən Allaha Sığınmaq 12

Dünya Atəşi Cəhənnəm Atəşində Qorxur 13

Cəhənnəmin Böyüklüyü 13

Cəhənnəmin Dərinliyi 13

Cəhənnəmin Vadiləri 14

Cəhənnəm Haradadır 16

Cəhənnəm Alovu 17

Cəhənnəmin Hərarəti Və Zülməti 17

Cəhənnəmin Soyuqluğu Və Hərarəti 18

Cəhənnəmin Divarları 19

Cəhənnəmin Uğultusu Və Qəzəbi 19

Cəhənnəmin Dərəcələri Və Çüxurları 20

Cəhənnəmin Suyu 21

Cəhənnəm Atəşi 22

Cəhənnəmliklərin Yeməyi Və İçməyi 23

Cəhənnəm Xəstəlikləri 24

Cəhənnəmliklərin Qoxusu 24

“Ona Hər Tərəfdən Ölüm Gələr” Ayəsinin Təfsiri 25

Cəhənnəmliklərin Geyimi 25

Cəhənnəmin Dumanı Və Qığılcımı 26

Cəhənnəmin Zəncirləri, Qandalları Və Dəmir Halqaları 26

Cəhənnəmliklərin Döşəyi 27

Cəhənnəmin Toppuzları 27

Cəhənnəmin Daşları 27

Cəhənnəmin İlanları Və Əqrəbləri 28

Cəhənnəmliklərin Yaşı 29

Cəhənnəm Əhlinin Allahdan Uzaq Olmaları 29

Cəhənnəm Əhlinə Verilən Cəza 29

Cəhənnəm Əhlinin Ağlaması 30

Cəhənnəm Əhlinin Atəşdən Çixmaq Istəyi 31

Cəhənnəm Zəbbaniləri 32

Cəhənnəm Əhlinin Əksəriyyəti Qadınlardır 33

Cəhənnəmdə Kafirin Halı 34

Cəhənnəmin Gəlişi Və Başın Çıxması 35

“Sizdən Elə Bir Kəs Olmaz Ki, Oraya Varid Olmasın” – Ayəsi Barədə 35

Cəhənnəmin Vəsfi 36

Cənnətin Vəsfi 38

Adəm - Əleyhissəlam - In Girib Çıxdığı Cənnət Hansıdır? 38

Adəm - Əleyhissəlam - In Girib Çıxdığı Cənnət Əbədiyyət Cənnətidir Deyənlərin Dəlilləri 39

Adəm - Əleyhissəlam - In Girib Çıxdığı Cənnət Əbədiyyət Cənnəti Deyildir Deyənlərin Dəlilləri 41

Adəm – Əlehissəlam – In Girib Çıxdığı Cənnət Əbədiyyət Cənnətidir Deyənlərin, Yer Üzündə Bir Cənnətdir Deyənlərə Cavabı 43

Cənnətdə Ev 44

Cənnət Nemətləri 44

Cənnət Haradadır 45

Cənnətin İyi 45

Cənnətin Açarları 46

Cənnətin Yolu Birdir 46

Möminlər İlə Rəbləri Arasında Alış-Veriş Cənnətdir 47

Cənnətin İsimləri 47

Qızıl Və Gümüşdən Iki Cənnət 50

Cənnətin Çayları 50

Cənnətin Bulaqları 51

Cənnətin Ağacları Və Meyvələri 51

Cənnətin Çiçəkləri 53

Cənnət Heyvanları 53

Cənnətdə Əkinçilik 54

Cənnətin Otaqları Və Dərəcələri 54

Cənnətdə Dərəcələrin Ən Yüksəyi 55

Cənnət Çadırları, Divanları, Taxtları 56

Cənnət Huriləri Və Qadınları 57

Hurilər Nədən Yaradılmışdır? 60

Cənnətdə Doğum 60

Cənnətdə Şəhidlərin Məqamı 60

Cənnətdə Qadının Son Əri İlə Olması 61

Cənnətə İlk Girən Zümrə 61

Cənnətə Girmələrinə Zəmanət Verilənlər 62

Cənnət Və Cəhənnəmin Ən Çox Sakinəri 63

Cənnətə Sorğu-Sualsız Girənlər 64

Cənnətin Torpağı 65

Cənnətin Nuru Və Bəyazlığı 65

Cənnət Əhlinin Libası Və Zinətləri 66

Cənnət Əhlinin Taxtları Və Yataqları 67

Cənnətin Bazarları 67

Cənnət Əhlinin Qabları 67

Cənnət Əhlinin Yemək Və İçməyi 68

Cənnətliklərin İlk Yeyəcəkləri 68

Cənnətin Dili 71

Cənnətdə Yer Qalacaq Cəhənnəmdə İsə Yox 71

Cənnət Əhlinin Çağırışı (Duası) 71

Cənnətliklər Öz Yerlərini Öncədən Tanıyırlar 72

Cənnət Əhlinin Xidmətçiləri 72

Cənnətin Qapıları 73

Cənnətin Dərəcələri 74

Cənnətə Girənlərin Vəsfi 75

Cənnət Əhlinə Allahın Rəhməti 75

Cənnət Əhlinin Bir-Birləri Ilə Görüşmələri Və Dünyanı Xatırlamaları 76

Cənnət Əhlinin Cəhənnəmliklərə Gülmələri: Cənnət əhli Cəhənnəm əhlinə müraciət edib 77

Cənnətə Kasıbların Daha Tez Daxil Olmaları 78

Cəhənnəmdən Cənnətə Daxil Olanlar 78

Cənnətliklər Yatmazlar 81

Cənnətin Vəsfi 81

İstifadə Olunan Ədəbiyyat 84

1 Xutbətul-Hacə adı ilə məşhur olan bu duanı, cümə və s. xütbələrdə Peyğəmbər - sallallahu aleyhi və səlləm - oxumuşdu. Səhabələrinə də bunu əmr etmiş və özü də onları öyətmişdir. Hədisin ilk hissəini bizə: – Əhməd 1/392-393,432, Əbu Davud 2188, Tirmizi 1105, Nəsəi 3/104-105, 6/69 və «Əməlul Yəum vəl Leyl» 488, İbn Məcə 1892, Darimi 2202, Tayalisi «Musnəd» 1557, AbdurRazzaq «Musənnəf» 10449, Bəzzar «Musnəd» - Kəşful Əstar 1/314, Əbu Yəla «Musnəd» 5233-5234,5257, Tahavi «Şərhul Müşkilil Asar» 1-3, Təbərani «Məcmuul Kəbir» 10/10079-10080, Həkim «Mustədrək» 2744, Beyhəqi «Sünnənul Kubra» 3/214-215, Bəğavi «Şərhus Sunnə» 2268 İbn Məsud - radıyallahu anhu – yolu ilə, Müslim «Şərhu Nəvəvi» 6/156-158, Əhməd 1/302,350, Nəsəi 6/89-90, İbn Məcə 1893 və Tahavi «Şərhul Müşkilil Asar» 4 İbn Abbas - radıyallahu anhu – yolu ilə, Tahavi «Şərhul Müşkilil Asar» 5, Beyhəqi «Sünnənul Kubra» 3/215 Nubeyt b. Şərit - radıyallahu anhu – yolu ilə, Əbu Yəla «Musnəd» 7221, Nəsəi «Sünnənul Kubra» bax: «Tuhfetul Əşraf» 6/472 № 9148 Əbu Musa əl-Əşari - radıyallahu anhu – yolu ilə.

2 Hədisin Ikinci Hissəsini – Müslim «Şərhu Nəvəvi» 6/153-156, Əhməd 3/319,371, Nəsəi 3/188-189, Beyhəqi «Sünnənul Kubra» 3/214 Cabir b. Abdullah - radıyallahu anhu – yolu ilə. Bu ləfz Nəsainin ləfzidir. Hədisi Əhməd 3/371 və Müslim: «Sözlərin ən doğrusu» ləfzi yerinə: «Sözlərin ən xeyirlisi» ləfziylə rəvayət edilmişdir. İmam Əhmədin digər rəvayətlərində isə 3/319: «Sözlərin ən gözəli» şəkilindədir. Müslim: «Sonradan uydurulub dinə salınan hər bir əməl (iş) bidətdir» ləfzi yerinə: «Hər bir bidət bir zəlalətdir (sapıqlıqdır)» ləfziylə ravayət etmişdir. Hədisin sonunda olan: «Hər bir zəlalət isə oddadır» ləfzini zikr etməmişdir. Bu beş səhabədən başqa hədsi: Aişə - radıyallahu anhə –, Səhl b. Sad - radıyallahu anhu – mərfu olaraq. Hədis səhihdir. Muhəddis Muhəmməd Nəsrəddin əl-Albani – rahmətullahi aleyhi – hədisin bütün rəvayətlərini bir yerə toplayaraq «Xutbətul Həcə» isimli bir kitab yazmışdır. İstəyənlər bu kitaba baxa bilərlər. Ayrıca bax: əl-Albani «Muxtəsər Səhih Müslim» 409, «Mişkətul Məsabih» 3149,5860.

3 Əbu Davud.

4 Buxari, Müslim.

5 Buxari, Müslim.

6 Müslim 2807.

7 Müslim “İman” 306, (185).

8 Müslim “Munafiqun” 2807.

9 Buxari “Rikak” 51, 49, Müslim 2805.

10 Müslim 197.

11 Müslim 196.

12 Buxari 13/404, Tirmizi “Cənnət” 2530, 2533, Əhməd 3/339.

13 Buxari 6/11, Həkim 1/80, Əhməd 2/335, 5/321.

14 Tirmizi 2670, Əhməd 1/453, İbn Əbi Şeybə “Musənnəf” 11/471, Təhavi “Muşkil” 1/157.

15 Müslim 855.

16 Buxari «Cumə» 1/1.

17 İbn Kəsir 1/404, Mücmuaz Zəvaid 10/403, Əhməd 3/383.

18 İbn Məcə «Zuhd».

19 Daraqutni “əl-Əfrad”, İbn Kəsir 1/404.

20 Əbu Davud 4652.

21 Buxari 1212, Müsllim 901.

22 Əhməd 2/159, Əbu Davud 1194, Nəsəi 3/138.

23 Müslim 426.

24 Buxari, Müslim.

25 Buxari, Müslim 5110.

26 Muvatta 1/240, Tirmizi 1641, Nəsəi 4/108, İbn Məcə 1449, Musnəd 3/455,456, 6/386.

27 Tirmizi 3458.

28 Səhih Tirmizi 3/160, Həkim 1/501, əl-Albani «Səhihul Cəmi» 5/531.

29 Müslim 5081, Səhihul Cəmi 183.

30 “Səhihul Cəmi” 3693.

31 Buxari 7/83 «Rikak» 20.

32 Buxari, Müslim 5084.

33 Buxari, Müslim.

34 Tirmizi “Cənnət” 27, 2575, İbn Məcə “Zuhd” 39, 4340, Əbu Nuaym “Sifat əl-Cənnə” 1/95, Nəsəi 8/279. əl-Albani «Səhihul Cəmi» 6151.

35 Əbu Nuaym “Sifat əl-Cənnə” 1/97, İbn Kəsir “ən-Nihayə” 2/500.

36 Əbu Nuaym “Sifat əl-Cənnə” 70, İbn Kəsir “ən-Nihayə” 2/501.

37 Müslim 2184, 2842.

38 Buxari.

39 Müslim «Zuhd» 3/14.

40 “Səhihul Cəmi” 6870.

41 Əhməd.

42 İbn Əbi Dunyə.

43 İbn Əbi Dunyə.

44 İbn Əbi Hətim.

45 Tirmizi 3164.

46 İbn Hibban, Həkim, Təbəri.

47 Tirmizi 2384, İbn Məcə «Muqəddimə» 23, İmam Əhməd “Zuhd”.

48 Buxari «Ədəbul Mufrad» 557.

49 İbn Əbi Dunyə.

50 Əhməd 4/223.

51 Əbu Davud «Cihad» 3/9.

52 Əbu Nuaym, İbni Xyzeymə, İbn Əbi Dunyə.

53 İbn Əbi Dunyə, İbn Əbi Hətim.

54 İmam Əhməd, Hilal “Kitabu Sunnə”.

55 Tirmizi 2585.

56 Muvatta «Cəhənnəm» 1.

57 Buxari, Müslim 5077.

58 Tirmizi, İbn Məcə.

59 Buxari, Müslim.

60 Buxari, Müslim.

61 Buxari “Tibb” 28, Müslim «Səlam” 83, 2212, Tirmizi “Tibb” 25, 2074.

62 Müslim.

63 Tirmizi.

64 Tirmizi, İmam Əhməd.

65 İbn Əbi Dunyə.

66 Əhməd 2/94.

67 Əhməd.

68 Tirmizi “Cəhənnəm” 4, 2585.

69 Əhməd, Tirmizi, Həkim.

70 Müslim 3/1587.

71 Tirmizi 2584, Səhihul Cəmi 5126.

72 Buxari 5887.

73 Müslim 934.

74 İbn Əbi Dunyə.

75 Əhməd 3/29.

76 Əhməd 3/29.

77 Həkim.

78 Tirmizi 2565.

79 İbn Əbi Dunyə rəvayət etmiş bax: “Nihayə” 2/201.

80 Təbərani.

81 Buxari 4581, Müslim 183.

82 İbn Məcə.

83 Tirmizi.

84 Müslim.

85 İbn Hibban.

86 İbn Əbu Hatim.

87 Buxari 661,1386.

88 Buxari «Rikak» 51, Müslim 79, 2736.

89 Əhməd.

90 Müslim.

91 Müslim 2861, 5088, Tirmizi 2707.

92 Tirmizi 2583.

93 Müslim 2853, 5091.

94 Təbərani.

95 İmam Əhməd.

96 Əbu Davud.

97 Buxari «Ənbiya» 8.

98 Müslim 2184, 2842.

99 Tirmizi, Əhməd, əl-Albani “Səhih”.

100 Əhməd.

101 Əbu Davud 4744, Tirmizi 2560, 2563, Nəsəi 7/3, Əhməd 2/332, Həkim 1/26-27.

102 Buxari “Rikak” 11/320, Müslim 2822, Tirmizi «Cənnət» 4/21, Əhməd 3/254.

103 Müslim 2767.

104 Müslim «Tövbə» 3/50.

105 Buxari «Cənaiz» 86, Müslim 949.

106 Müslim 1891, Əbu Davud 2495.

107 Buxari, Müslim 2853.

108 Müslim, Səhihul Cəmi 7878.

109 Müslim 2242,2245.

110 Əbu Davud 3573.

111 Müslim 195.

112 Buxari 11/505, Müslim 2652.

113 Tifsir İbn Kəsir 1/85.

114 Hədis Movqufdur – sənədi Peyğəmbər - sallallahu aleyhi və səlləm – çatmır.

115 Bu haqda bax: İbn Kəsir 1/82, əs-Sələbi “Qıssatul Ənbiya” s.29.

116 Heysəmi «Məcmua Zəvaid» 10/415, Əbu Nuaym “Sifatul Cənnə” 1/126.

117 Daha geniş məlumat üçün İbn Qeyyim “Cənnətdəki həyat” kitabına bax.

118 Nəsəi “Məsəcid” 1.

119 Buxari “Salət” 65, 1/544, Müslim “Məsacid” 25, (533),

120 İbn Hibban 4/262, Əhməd 4/415.

121 Əhməd 4/413.

122 Buxari 6/13, 3250, Müslim 1883.

123 Buxari 13/465, Müslim 2824.

124 Müslim.

125 Əbu Nuaym “Sifatul Cənnəh” 1/169-170.

126 Zimmi – müsəlman olmayıb müqavilə ilə müsəlman ölkəsində yaşayan şəxs (Kitab əhli, kafir və s).

127 Buxari 8/30.

128 Heysəmi “Məcmuaz Zəvaid” 6/294, Təbərani “Əvsat”, Əhməd 5/46.

129 Buxari 6/269, 12/259, Tirmizi 1403, İbn Məcə 2687.

130 Buxari 6/21, H. 2805.

131 ən-Nihayə 2/367, Əhməd 1/242.

132 Əbu Nuaym “Sifatul Cənnəh” 2/38. Hədisdə Əbban var – bu kimsə İbn Əbi Ayyaşdır. Mətrukdur – tərk edilmişdir. Yəhyə b. Məin, Nəsəi bu kimsədən hədis rəvayəti tərk etmişlər. Şöbə onu yalançı saymışdır. Bax: Mizan əl-İtidal 1/10-15.

133 Buxari «Cənaiz» 3/109, Əhməd 5/242.

134 Heysəmi “Məcmuaz Zəvaid” 10/398, Təbərani “Kəbir”, Beyhəqi “əl-Bas vən Nuşur” 247.

135 İmam Əhməd «Musnəd» 1/435,465, Nəsai 10/95 h. 11109, Darimi 1/60, əl-Albani «Ziləlul Cənnə» 1/5 H. 17. Sələfi Salihin, Əhli Sünnə vəl Cəmaat haqqında geniş məlumata Nasir AbdulKərim əl-Əqlin «Məhfumu Əhli Sünnəti Vəl Cəmaat» adlı əsərinə baxa bilərsiniz.

136 Buxari 13/249, Tirmizi 2860.

137 Qurtubi 17/96.

138 Buxari 6/26, 7/304, 11/415.

139 Buxari “Təfsir” Rahmən 1,2, “Tövhid” 13/423, Müslim “İman” 180, (296), Tirmizi “Cənnət” 3, 2530.

140 Müslim 2839.

141 Tirmizi 2531.

142 Buxari 13/404, Tirmizi “Cənnət” 2530, 2533, Əhməd 3/339.

143 Müslim 400.

144 İbn Kəsir “Nihayə” 2/406.

145 İbn Kəsir “Nihayə” 2/406.

146 Tirmizi 2571.

147 İbni Mubarək “Zuhd” 230, Təbəri “Təfsir” 29/39, İbn Əbi Şeybə “Musənnəf” 13/141.

148 Buxari 11/319, Tirmizi 3292.

149 Müslim 2826, 5055.

150 Əhməd 3/71, əl-Albani «Səhihul Cəmi» 3923.

151 Əhməd 4/183, 3/71.

152 Buxari 6/233, 8/481, Müslim 2826.

153 Müslim 5056.

154 Müslim 5054.

155 Tirmizi “Cənnət” 1, 2527, 2645, 2525.

156 Təbərani, Nihayə 2/427.

157 əl-Albani «Səhih Silsilə» 3/407.

158 Tirmizi 2792.

159 Tirmizi 2665.

160 əl-Albani «Səhih Silsilə» 2/228.

161 Tirmizi 2543, 2666, Əbu Nuaym “Sıfət əl-Cənnəh” 429.

162 Buxari 7519, 13/487, 5/27.

163 Buxari 6556, Müslim 2831.

164 Müslim 5058.

165 Tirmizi «Cənnət» 3/4, Əhməd 1/156.

166 Əhməd.

167 Tirmizi “Cənnət” 4, 2534.

168 Əhməd 3/40.

169 Müslim 384.

170 Buxari 2/94. Azan bölümü.

171 Əhməd 3/83, Heysəmi “Məcmuaz Zəvaid” 1/332.

172 İbn Əbi Dunyə, Kənz əl-Ummal 7/698.

173 Buxari 3243, Müslim 2838.

174 Buxari 8/624, 6/318, Müslim 2838.

175 Tirmizi 2577, Əhməd 2/173, Həkim 1/80, Heysəmi “Məcmuaz Zəvaid” 2/255.

176 Buxari 7/133-134, Müslim 2432.

177 Buxari 3242, 3670, 5226, 7024, Müslim 2395, Tirmizi 3688, Əhməd 3/107, 179, 263, İbn Əbi Şeybə 12/27.

178 İbn Əbi Şeybə 13/124, Əbu Nuaym “Hilyə” 6/68.

179 Təfsir Mucahid 2/590, Təbəri 25/136, Qurtubi 16/153.

180 İbn Kəsir 1/66, Təbəri 1/176.

181 Təfsir Qurtubi 1/241.

182 Fayda: Bu ayə Cinlərin də cima etdiklərinə dəlildir. Qutubi 17/181.

183 Təfsir Mucahid 2/541.

184 Tirmizi 2654, Müslim 2834.

185 Müslim 2178.

186 Buxari 2796, Tirmizi 1651.

187 Əbu Nuaym “Sıfatul Cənnət” 3/280, H. 432, Təbərani “Mucəmus Sağir” 2/35, H. 734, əl-Albani “Səhihul Cəmiul Sağir” s.331, H. 1561, 1602.

188 Təbərani “Kəbir” 8/119, H. 7478, Heysəmi “Məcmuaz Zəvaid” 10/418.

189 Tirmizi 2/208, İbn Məcə 1/621, H. 2014, əl-Albani “Səhih” 1/284, H. 173.

190 Tirmizi 2562, İbn Məcə 4337, Əbu Nuaym “Sıfət əl-Cənnəh” 372.

191 Əbu Nuaym “Sıfət əl-Cənnəh” 2/215, Təbərani “Mucəm əs-Sağir” 2/12-13, Beyhəqi “əl-Bas vən Nuşur” 365, Məcmuaz Zəvaid 10/417, əl-Albani “Səhih” 1/641, H. 367.

192 Tirmizi “Cənnət” 2536, əl-Albani “Mişkət” 3/1567, H. 5636.

193 Təbərani “Mucəm Sağir” 1/91, Əbu Nuaym “Sıfət əl-Cənnəh” 393.

194 Təbərani, Nihayə 2/461, Əbu Nuaym “Sıfət əl-Cənnəh” 385.

195 Tirmizi 2563.

196 Əbu Nuaym “Sıfət əl-Cənnəh” 275, 2/124, Beyhəqi “əl-Bas vən Nuşur” 397.

197 Əbu Nuaym “Sıfət əl-Cənnəh” 362, Beyhəqi “əl-Bas vən Nuşur” 360, Təfsir Mücahid 1/71-72.

198 Tirmizi 2566.

199 Əbu Davud 2520.

200 Əbu Davud 2520.

201 Buxari «Cihad» 5,21, Müslim 1877.

202 Tirmizi 3/17, 1712, İbn Məcə 2/184, 2799, Əhməd 4/131.

203 əl-Alabni «Səhihul Cəmi» 6/14.

204 Əhməd 5/393, Tirmizi “Qiyamət” 13, 2439, İbn Məcə “Zuhd” 34, 4286, əl-Albani “Səhih”.

205 Müslim «Cənnət» 3/17.

206 Buxari 6/318, Müslim 2834.

207 Buxari 3327, Müslim 2834.

208 Buxari 6/187.

209 Buxari 6/179, Müslim 111.

210 Buxari «Rikak» 51, Müslim 79, 2736.

211 Müslim 2738, Əhməd 4/427.

212 Buxari 11/415, Müslim 2737, Əhməd 2/297.