Ekologik jarayonlarni modellashtirish

2-misol: Suyuqlikning biron - bir inshootdan o’tishini tekshiramiz. Bunday masalalar odatda suyuqlik sarfini o’lchaydigan qurilmalarni yasash-da yoki boshqa suv xo’jaligi qurilishi bilan bog’liq masalalarni yechishdan foydalaniladi.
Bu masalani yechish ekologik monitoring olib borishda lozim bo’ladi.
Faraz qilamizki, suyuqlik inshoot ustidan oqib o’tmoqda. U xolda inshootdan oqib o’tayotgan suyuqlik miqdori suv sarfi - Q; inshoot eniga - b; suyuqlik satxiga - N hamda oqim tezligiga - & - ga bog’liq bo’ladi, ya'ni:
Q=f(b;g;Ho)
Bu yerda
&²
Н0 = Н+&-;
2g


(4.3)
O’lchovlar nazariyasi asosida:
Q = cbxg -H^zz
bu yerda: S - o’lchovsiz koeffisient bo’lib, inshootning shakliga bog’liq.
o’lchovlar nazariyasi bo’yicha (4.3) tenglamaning xar ikkala tomoni bir xil o’lchov birligiga ega bo’lishi kerak.
Sarf bilan inshoot eni -b o’rtasidagi bog’liqlik, birinchi darajali ekanligidan foydalanib (x=1), (3.3) ifodani quyidagicha yozamiz:
Lt‘]=L1[t² F L
U holda daraja ko’rsatgichlarini tenglashtirib:
³=^1+y+zl
-1 = -2у
Tenglamalar sistemasini yechib, quyidagilarga ega bo’lamiz F=0.5;z=1.5;


( 4.4)
U xolda
Q= свд^';
C - koeffisientini quydagicha belgilaymiz:
C=m^2
bu yerda m - suv o’tkazgichning sarf koeffisienti.
U xolda (3.4) formulani quydagicha yozamiz:
Q = mb ^2g -H3\2 (4.5)
Oxirgi formulaga suv o’tkazgichlar, tarnovlardan o’tayotgan suyuqlik sarfini aniqlash formulasi deyladi. Bu formula tajribalar asosida tasdiqlangan.
Nazorat savollari

1. 
   o’xshashlik nazariyasining asosiy teoremalarini tushuntiring.
   
2. 
   P - teorema va uning amaliyotga tatbig’i.
   
3. 
   P - teorema asosida quyidagi kattaliklar orasidagi bog’lanishni toping:
   

5-§ HAR XIL MUHITLARDA JISMLARNING HARAKATI

1. 
   Har xil muhitlarda jismlarga ta'sir etuvchi kuchlar
   

Atrof - muhitga ta'sir etuvchi har qanday ifloslantiruvchi moddalar - chang zarralari, suyuqlik zarralari (aerozol), turli xil holatdagi gazlar ko’rinishida har xil muhitlarda harakatda bo’ladi.
Bu (suv, havo, tuproq) moddalarning miqdorini, atrof - muhitda taqsimlanishini aniqlash uchun ularni har xil muhitlar bilan ta'sirini baholash talab etiladi.
Ma'lum bir tezlik bilan, aniq o’lchamlarga ega bo’lgan jism harakatini tekshiramiz. Biron bir muhitda harakatlanayotgan jismga ta'sir etayotgan qarshilik kuchini aniqlaymiz.
Kuchning miqdori quyidagi kattaliklarga bog’liq: