Ekologiya va geografiya

Surxon davlat ko‘riqxonasi.
 
Surxon davlat ko‘riqxonasi sobiq O‘zSSR 
Ministrlar Sovetining 1989 yilning 8 sengyabrida «Muxrfazani kuchaytirish va 
kamyob xamda yo‘qolib borayotgan xayvonlar va o‘simliklar turlarini, archali 
o‘rmonlarni saklash» maksadida qabul qilingan buyrug‘i asosida tashkil topgan. 
Surxon davlat qo‘riqxonasi Surxondaryo viloyati SHerobod tumanining shimoli-
g‘arbida joylashgan ikki uchastka: Orol-Paygambar va Ko‘hitang tog‘ 
tizmalarining sharqiy qiyaliklaridan iborat. 
Umumiy maydoni 3092 ga ni tashkil etadi Orol- Paygambar uchastkasi 
quriqxona sifatida 1971 yilda vodiy-to‘qayli ekotizimini xamda TMXI va 
O‘zbekiston Respublikasi Qizil kitobiga kiritilgan Buxoro bug‘usini saqlash 
maqsadida tashkil qilingan edi. 

---

22 
 
 
O‘sha yillarda xam morxo‘rlar, Buxoro tog‘ qo‘yi, qushlardan: burgut, 
boltayutar va boshqalar, shuningdek, morxo‘r va qo‘yni ovlash tasvirlangan jahon 
ahamiyatiga molik Zarautkamar noyob arxeologik yodgorligi muhofaza etilgan. 
Orol-Paygambar oroli ziyoratgoh joy bo‘lib, bu erga yirik musulmon 
namoyandalarining biri dafn etilgan kabrtosh sag‘anasi ustida Zulkifl machiti 
kurilgan. 
Iqlimning o‘ziga xos xususiyatlari okean massasidan yiroqligi va murakkab 
orografiya bilan izoxlanadi. Qishda iqlim Sibir va Sharqiy Evropaning markaziy 
rayonlari quruq va sovuq havosi, Atlantikadan Qora va Kaspiy dengaziga o‘tadigan 
iliq va mutadil xavo ta’sirida shakllanadi. 
Ayni paytda Ko‘hitangda 749 turdagi yuksak o‘simliklar ro‘yxatga olingan, 
ular 269 turkum va 55 oilaga mansub. Ulardan 22 turi Uzbekiston 
Respublikasining Qizil kitobiga kiritilgan. 2006 yilda ko‘riqxona xududida 
quyidagilar aniqlandi: 28 turdagi suv o‘tlari, 35 turdagi qo‘ziqorinlar, 15-
lishayniklar, 
3-moxlilar, 
3-qirqkuloqlilar, 
1-yalangochurug‘lilar 
va 
578-
yopikurug‘lilar. Ko‘hitang o‘simliklar olami F.Hasanov (1987) tomonidan vertikal 
taqsimlanadi va to‘rtta mintaqa va beshinchisi qo‘shimcha o‘rmon qurilish 
materiallariga bo‘linadi. 
Qo‘riqxona faunasi murakkab yagona kompleksga ega bo‘lib, O‘rta Osiyo 
tog‘larining tabiiy sharoitiga moslashgan. Qo‘riqxona xududida to‘liq ma’lum 
bo‘lmagan quydagi xayvonlar turlari aniklangan: 
Hasharotlar -32 turda, Baliqlar-2 turda, Amfibiyalar- 2 turda, Reptiliyalar-26 
turda, Qushlar-102 turda, 
Sut
emizuvchilar -24 turda.
O‘zbekiston Respublikasi va TMXI Qizil Kitobiga kiritilgan noyob 
turlar:Reptiliyalar, Qorako‘zli kaltakesak, Qoraboshli boyga, Kulrang echkemar, 
Afg‘on litoriixi, O‘rta Osiyo kobrasi, Qushlardan Turkiston oq laylagi, Turkiston 
kora laylagi, boltayutar, oqboshli qumoy, qorakalxat, ilonxo‘r. Sutemizuvchilardan 
Oqqorinli oqquloq, Turkiston silovsini, Buramashoxli echki – morxo‘r, Buxoro 
kuyi.