Амин Бабайев, Вцгар Бабайев

4.2.9. Azərbaycanda Ekoloji Kənd Təsərrüfatı 
 
Ötən əsrin 60-cı illərindən güclənməkdə olan kənd təsərrüfatının intensivləş-
dirilməsi prosesi respublikamızda çox ağır ekoloji şəraitin yaranmasının  əsas 
səbəblərindən biridir. Digər sovet respublikalarında olduğu kimi Azərbaycanda da 
torpaqların  şorlaşması  və  hədsiz kipləşməsi, su və külək eroziyası, torpaqların, 
atmosferin, su mənbələrinin çirklənməsi, biomüxtəlifliyin azalması kimi neqativ 
hallar 80-ci illərdə öz kritik həddinə çatdı. Yaranmış  təhlükəli vəziyyət təbiət-
şünaslıq, torpaqşünaslıq, biologiya, ekologiya və digər sahələrin alimlərini narahat 
etməyə bilməzdi. Elmin bu sahələri üzrə alimlərin yaranmış  vəziyyətə yüksək 
həssaslığı və şüurlu münasibəti o illərdə başlıca məqsədi Azərbaycanın torpaq və 
digər təbii ehtiyatlarının keyfiyyəti və vəziyyətinin qiymətləndirilməsi olmuş elmi 
tədqiqatlarda öz əksini tapmışdı. Elmi tədqiqatların nəticələrinin nəşr olunması və 
alimlərin narahatçılığı keçən əsrdə 80-ci illərin sonunda və 90-cı illərin əvvəlində 
təmiz təbiət uğrunda «yaşıllar hərəkatı»nın birinci dalğasına gətirib çıxarmışdı və 
bu hərəkat ictimai-siyasi xarakter daşıyırdı. 
Sovet iqtisadiyyatının iflasa uğramasından sonra meydana çıxmış çətinliklər 
və Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin başlanması ilə bağlı yaranan problemlər bu 
hərəkatın əhəmiyyətini ikinci plana keçirdi. 
Ölkədə sönməkdə olan «yaşıllar hərəkatı»nın sonrakı dirçəlişi 1996-cı ilin 
sonundan başlayaraq həyata keçirilən aqrar islahatlarla bağlı oldu. Torpaq islahat-
ları  həyata keçirilən dövrdə respublikanın vahid torpaq fondundan (8,6 mln. ha) 
2,1 mln. ha fərdi mülkiyyətə (24,4%), 2,7 mln. ha (31,4%) bələdiyyə mülkiyyətinə 
verilmiş, 3,8 mln. ha isə yəni 44,2%-i dövlət mülkiyyətində saxlanılmışdır.  
İslahatların başlanması dövründən bu günədək respublikada pay torpaqları 
almış ailələrin sayı 873 min təşkil etmişdir (cəmi 3 mln. 340 min nəfər). Bir ailəyə 
düşən torpaq payının ölçüsü ayrı-ayrı rayonların torpaq fondundan asılı olaraq 
1,5-2,0 ha hüdudlarında tərəddüd edir.  
Yeni iqtisadi sistemə keçid və müxtəlif hüquqi əsasda torpaq istifadəçiliyinin 
formalaşması, xüsusilə  də  xırda və  pərakəndə torpaq istifadəçiliyi formalarının 
üstünlük təşkil etməsi sürətlə meydana çıxan problemlərlə (maliyyə mənbələrinin 
və şəxsi vəsaitlərin hədsiz az olması, maddi-texniki bazanın aşağı səviyyəsi, daxili 
və xarici bazarlara çıxış imkanlarının məhdudluğu, elektrik enerjisinin yüksək 
qiyməti və onun ötürülməsində baş verən məhdudiyyətlər, fermerlər üçün 
məsləhət-informasiya xidmətinin zəif təşkili, perspektiv sortların olmaması  və 
toxum fondunun qeyri-kafi vəziyyəti, yerli şəraitin tələblərinə cavab verən müasir 
texnologiyaların olmaması, köhnə suvarma sistemlərinin sıradan çıxması  və 

---

 
72
suvarma suyunun çatışmaması, kənd təsərrüfatının müxtəlif sahələrinə dünya 
standartlarına müvafiq xidmət göstərməli olan infrastrukturun olmaması  və s.) 
müşayiət olunurdu ki, bu «xoş» təsadüf də öz növbəsində respublikada ekoloji