Ekonometrika fanining maqsadi, metodi va vazifalari

Ekonometrik modellashtirish bosqichlari.

Modelni matematik tahlil qilish. Bu bosqichning maqsadi modelning umumiy

xossalarini aniqlashdan iborat. Bu erda tadqiqotning sof matematik usullari

qo’llaniladi. Modelning analitik tadqiqotida echimning mavjudligi, yagonaligi,

echimga qaysi o’zgaruvchilar (noma’lumlar) kirishi mumkinligi, ular orasidagi

munosabatlar, bu o’zgaruvchilar qaysi doirada va qanday dastlabki shartlarga boѓliq

ravishda o’zgarishi, ularning o’zgarishining yo’nalishlari va shu kabi masalalar

oydinlashtiriladi. Modelning analitik tadqiqoti empirik (sonli) tadqiqotiga nisbatan

shunisi bilan afzalki, bunda olinayotgan xulosalar model tashqi va ichki

parametrlarining har xil tayinli qiymatlarida o’z kuchini saqlaydi.

Shunga qaramay, murakkab iqtisodiy ob’ektlarning modellari juda katta

qiyinchilik bilan analitik tadqiqotlarga keltiriladi. Analitik usullar bilan modelning

umumiy xossalarini aniqlashning ilojisi bo’lmaydigan hamda modelni soddalashtirish

Matematik modelni qurish. Bu bosqich iqtisodiy muammoni

formallashtirish, uni tayinli matematik boѓlanishlar va munosabatlar

(funktsiyalar, tenglamalar, tengsizliklar va h.k.) ko’rinishida ifodalash

bosqichidir. Odatda avval matematik modelning asosiy qurilmasi (turi)

aniqlanadi, so’ngra bu qurilmaning tarkibiy qismlari (o’zgaruvchilar va

parametrlarning konkret ro’yxati, boѓlanishlar shakli) aniqlashtiriladi.

maqsadga muvofiq bo’lmagan natijalarga olib keladigan hollarda tadqiqotning sonli

usullariga o’tiladi.

Sonli echish. Bu bosqich masalani sonli echish uchun algoritmlarni ishlab

chiqish, EHMlarda dasturlar tuzish va bevosita hisoblashlar o’tkazishni o’z ichiga

oladi. Bu bosqichdagi qiyinchiliklar, birinchi navbatda, iqtisodiy masalalarning katta

hajmi, juda katta axborot massivlarini qayta ishlash zaruriyatidan kelib chiqadi.

Sonli usullar bilan o’tkaziladigan tadqiqot analitik tadqiqot natijalarini jiddiy

to’ldirishi mumkin, ko’pgina modellar uchun esa u amalga oshiriladigan birdan-bir

tadqiqot bo’ladi. Sonli usullar bilan echish mumkin bo’lgan iqtisodiy masalalar sinfi

analitik tadqiqot qilish mumkin bo’lgan masalalar sinfidan ancha kengroq.

Sonli natijalar tahlili va ularning tatbiqi. Tsiklning bu yakunlovchi

bosqichida modellashtirish natijalarining to’ѓriligi va to’laligi, ularning amalda

qo’llanish darajasi haqida muammo ko’tariladi.

Tekshirishning matematik usullari modellarning noto’ѓri tuzilishini aniqlashi

va shu bilan to’g’ri bo’lishi mumkin bo’lgan modellar sinfini toraytiradi. Model

vositasida olinadigan nazariy xulosalar va sonli natijalarning formal bo’lmagan

tahlili, ularni mavjud bilimlar va haqiqatdagi faktlar bilan solishtirish iqtisodiy

masala qo’yilishining, qurilgan matematik modelning, uni axborot bilan va

matematik ta’minlashning kamchiliklarini payqashga imkon beradi.

Dastlabki ma’lumotlarni tayyorlash. Modellashtirish axborot tizimiga

qat’iy talablar qo’yadi. Shu bilan birga axborot olishning haqiqiy imkoniyatlari

amalda qo’llash uchun mo’ljallangan modellarning tanlanishini chegaralab

qo’yadi. Bunda nafaqat (aniq muddatlarda) axborot tayyorlashning amaldagi

imkoniyati, balki tegishli axborot massivlarini tayyorlashning sarf-xarajatlari ham

e’tiborga olinadi. Bu sarf-xarajatlar qo’shimcha axborotdan foydalanish

samarasidan oshishi kerak emas.

2.