Əl-Mİzan fi TƏFSİr-el quran içindekiler c: 4 : Al İmran Surəsi

"Yetimlərə mallarını verin... çünki bu, böyük bir günahdır." Bu cümlə, yetimlərə mallarının verilməsinə bağlı bir əmrdir. Bu cümlə, "Pis olanı... dəyişdirməyin." ifadəsi ilə başlayan və bu əmrin arxasından gələn iki cümləyə hazırlıq xüsusiyyətindədir və ya söz mövzusu iki cümlə bu cümlənin təfsiri kimidir. Tək ayənin sonunda iştirak edən səbəb cümləsinin [çünki bu, böyük bir günahdır] söz mövzusu iki cümlə ilə və ya son cümlə ilə əlaqəli olması, ilk cümlənin son iki cümlədə dilə gətirilən qadağana hazırlıq məqsədi daşıdığını təsdiq edər. Daha əvvəl söylədiyimiz kimi, yetimin malına istiqamətli zərərli qənaət qadağanının əsli, irəlidə ələ alınacaq miras hökmlərinə və bir sonrakı ayədə açıqlanacaq evlənməyə bağlı hökmlərə hazırlıq və keçiş etməkdir.

"Pis olanı təmiz olanla dəyişdirməyin..." Yəni sizə aid olan keyfiyyətsiz bir malı yetimlərin keyfiyyətli malı ilə dəyişdirməyin. Deyək ki, yetimlərin sizdə əmanət dayanan keyfiyyətli bir malları var. Bunu özünüzə saxlayırsınız və ona bərabər gələn bir keyfiyyətsiz malınızı onlara verirsiniz. Bu ifadənin mənas(n)ı, "Halal mal yeməyi haram mal yeməklə dəyişdirməyin" şəklində də ola bilər. Lakin ilk məna daha diqqətə çarpandır. Çünki aydın olduğuna görə hər iki cümlə, yəni "Pis olanı... dəyişdirməyin." və "Onların mallarını... yeməyin." cümlələri caiz olmayan bir xüsusi qənaət növünü açıqlayarkən "Yetimlərə mallarını verin" ifadəsi bu iki cümlənin açıqlanmasına hazırlıqdır. "Çünki bu, böyük bir günahdır." cümləsinə gəlincə, ayənin əslində keçən "hub" sözü günah mənasını verər. Bu söz, həm məsdər mənasında (günah işləmək), həm də adı məsdər (günah) mənasında istifadə edilər.

"Yetimlər haqqında ədaləti yerinə gətirə bilməyəcəyinizdən qorxsanız, o halda (yetim qızlarla deyil) könülünüzün rahatladığı (başqa) qadınlardan iki, üç və dörd evlənə bilərsiniz." Bilindiyi kimi Ərəblərin cahilləri arasında çox vaxt döyüşlər, vuruşmalar, basqınlar, hücumlar olardı. Buna görə onlarda ölüm hadisələrinə çox sıx rast gəlinərdi. Bunun nəticəs(n)i olaraq daha əvvəl işarə edildiyi kimi yetimlərinin sayı çox idi. Onların irəli gələnləri və güclüləri yetim qızları malları ilə birlikdə al/götürüb onlarla evlənərlər və mallarını öz mallarına qataraq yerlər idi. Onlar haqqında ədaləti güdməzdilər. Bəzən mallarını yedikdən sonra onları çölə təyin edərdilər və bunlar kimsəsiz yazıqlar halına gəlirlər idi. Nə dolanışıqlarını təmin edəcək malları olardı, nə də özləri ilə evlənib dolanışıqlarını təmin edəcək bir talibləri ol/tapılardı.

Qurani Kərim bu çirkin ənənəyə, bu tünd zülmə şiddətlə qarşı çıxdı, yetimlərə zülm etməyi və mallarını yeməyi israrla qadağan etdi. Uca Allah belə buyurur: "Şübhəsiz, haqsızlıqla yetimlərin mallarını yeyənlər ancaq, qarınlarını odla doldurarlar və yaxın bir zamanda alovlanmış atəşdə yanacaqlar." (Nisa, 10) "Yetimlərə mallarını verin. (Öz malınızdan) pis olanı (onların mallarından) təmiz olanla dəyişdirməyin və onların mallarını öz mallarınıza qataraq yeməyin; çünki bu, böyük bir günahdır." (Nisa, 2)

Bu israrlı qadağan edərin nəticəs(n)i olaraq Müsəlmanlar böyük bir qayğıya qapıldılar. Şiddətli bir qorxu duyğusu içində yetimlərin malları mövzusunda yaxşı bir imtahan verə bilməmə və onlara haqsızlıq etmə narahatlığı ilə qarovulları altındakı yetimləri evlərindən çıxardılar. Yanında yetim saxlayanlar da onun yemək və içkilərdən payını ayırdılar. Əgər yetimlərin yeməklərindən bir şey artsa, ona yanaşmırdılar. Beləcə o yemək artıqları qalır və pozulurdu. Buna görə çətinliyə düşdülər. Vəziyyəti Peyğəmbərimizə (s. a. a) soruşaraq şikayətlərini dilə gedir idilər. Bunun üzərinə bu ayə endi: "Sənə yetimlər haqqında sual soruşarlar. Də ki: Onların işlərini düzəltmək, (onları öz hallarına buraxmaqdan) daha xeyirlidir. Əgər onları aranıza qatarsınızsa, artıq onlar qardaşlarınızdır. Allah təxribat çıxaranı, islah edicidən ayırt edər. Əgər Allah diləsəydi, sizə çətinlik çıxarardı. Heç şübhəsiz Allah güclü və üstün olandır, hikmət sahibidir." (Bəqərə, 220) Beləcə uca Allah onlara yetimləri qoruma altına alma, vəziyyətlərini düzəltmə məqsədi ilə onları qarovulları altında tutma icazəsi verdi. Əgər bir yerdə yaşayarlarsa onları qardaşları kimi qəbul etmələrini bildirdi. Bunun üzərinə Müsəlmanların qorxuları keçdi, qayğıları ortadan qalxdı.