Əl-Mİzan fi TƏFSİr-el quran içindekiler c: 4 : Al İmran Surəsi

İslam və ictimai mülkiyyət

Bu, Quranda açıqlanan bir gerçək, əhəmiyyətli bir çox İslam hökmünün və qanunun təməl dayağıdır. Araşdırmaqda olduğumuz ayədən çıxan bu mənas(n)ı nəzərdə tuturam: Malın gerçək mülkiyyəti Allaha aiddir. O, onu insan cəmiyyətinin ayaqda dayanmasının və dolanışığının qaynağı etdi. Allah bu malı heç kimə dəyişməz şəkildə vakfetmemiş, heç bir fərdə şəriətin qənaət səlahiyyətini ortadan qaldıracaq şəkildə bağışlamamışdır. İslam bu qanunu ortaya qoyduqdan sonra cəmiyyətə verilmiş malın qanuniləşdirilmiş bəzi məsələn miras, mülk əldə etmə və ticarət kimi əlaqələr uyğun olaraq şəxslərə təsis edilməsinə icazə verdi. Şəxslərin mal üzərində qənaətdə ol/tapıla bilmələri üçün də ağıllı olmaq və buluq çağına girmiş olmaq kimi bəzi xüsusları şərt qaçdı.

Hamı/həmişə güdülən və detallarının qiymətləndirilməsi üçün dayaq qəbul edilən dəyişməz qanun, malın bütününün cəmiyyətə aid olmasıdır. Xüsusi mənfəətlər, cəmiyyətə istiqamətli cəmiyyət çıxarının qorunduğu və ictimai mənfəətlərlə zidd düşmədiyi təqdirdə güdülər. Əgər qarşıdurma və ictimai mənfəətin zədələnilməsi söz mövzusu olsa, prioritet heç tərəddüdsüz ictimai mənfəətindir.

İslamda bu təməl qanundan infak qaydaları və muamelat hökmlərinin çoxu kimi bir çox əhəmiyyətli təfərrüat çıxar. Uca Allah bu təməl qanunu Quranın bir çox yerində təsdiq edir. Necə ki belə buyurur: "Allah yer üzündəki hər şeyi sizin üçün yaratdı." (Bəqərə, 29) Bəqərə surəsindəki infaka bağlı ayələri araşdırarkən bu mövzuda çox şərh etdik. Oraya müraciət edə bilərsiniz.

* * *

"O malların gəliriylə onları bəsləyin, geydirin və onlara gözəl söz söyləyin." "Sən dilədiyinə qarşılıqsız ruzi verərsən." (Al/götürü İmran, 273) ayəsini araşdırarkən ruzinin mənas(n)ı haqqında kifayət qədər şərh etmişdik.

"O malların gəliriylə onları bəsləyin, geydirin" ifadəsi, məna baxımından "Onların (anaların) yeməyi və geyəcəyi... uşaq özünün olana (ataya) aiddir." (Bəqərə, 233) ayəs(n)i kimidir. Bu səbəbdən bu ayələrdə keçən 'ruzi' sözü insanın bəslənməsini təmin edən maddələr, 'kisvə' sözü isə, insanın istidən və soyuqdan qorunması üçün geydiyi şeylər deməkdir. (Tək Quran terminologiyasına görə ruzi və kisvə, bizim dilimizdəki kisvə və aliment kimidir.) Bu sözlər kinayə yolu kimi insanın maddi və həyati bütün ehtiyaclarını qarşılayan imkanların bütününü ehtiva edən ifadələrdir. Elə olunca iqamətgah kimi insanın digər ehtiyacları da bu sözlərin əhatəsinə girər. Necə ki, əslində ken idinə xas bir mənas(n)ı olan 'yemək' sözü "Lakin onlar könül xoşluğu ilə onun bir qisimini sizə bağışlayarlarsa, onu nuşla yeyin." ifadəsində olduğu kimi kinayə yolu ilə mütləq qənaət mənasında istifadə edildi.

"Onlara gözəl söz söyləyin." Bu ifadə vəlilik vəzifəsini təşkil edən əxlaqi bir cümlədir. Çünki söz mövzusu yetimlər malları üzərində qənaətdə ol/tapılmaqdan məhrum edilən beyinsizlər ola bilərlər; amma onlar nə vəhşi heyvan və nə meraya salınacak qoyun sürüsü deyildirlər; insandırlar, onlara insan rəftarı edilməlidir. O halda, özlərinə insana deyiləcək sözlər söyləmək və onlarla insana yaraşar tərzdə əlaqə yaratmaq, onları çirkin sözlərlə təhqir etməkdən qaçınmaq lazımdır.

Buradan bu xüsus açıqlıq qazanır ki, "Onlara gözəl söz söyləyin" ifadəsi eynilə "İnsanlara gözəl söz söyləyin." (Bəqərə, 83) ifadəsi kimi kinayə yolu ilə yaxşı rəftarı, çirkinlikdən uzaq gözəl əlaqəni vurğulayan bir ifadə ola bilər.