Əl-Mİzan fi TƏFSİr-el quran içindekiler c: 4 : Al İmran Surəsi

Mən deyərəm ki: Ölünün döyüşə biləcək böyük oğulu olmadığında mirası ata tərəfindən yaxın olanlara vermək demək olan ta'sib hadisəs(n)i də buradan qaynaqlanmışdır. Əhli Sünnə, hissələr mirası əhatə etmədiyi və mal hissələrə nisbətlə çox olduğu vəziyyətdə bu üsulu tətbiq etmişlər. Əhli Sünnə kanalıyla nəql edilən hədislərdə bu xüsusa toxunan rəvayətlərə rast gəlmək mümkündür. Ancaq Əhli Beyt (Hamısına salam olsun) kanalıyla ta'sibin doğru olmadığını ifadə edən bir çox hədis nəql edilmişdir. Bu hədislərdə, hissələrdən çox qalan miqdarın malın hissələrdən az olduğu vəziyyətdə əskik al/götürməyə məhkum edilən kimsəyə verilməsi lazım olduğu vurğulanmışdır. Onlar da uşaqlar, ata-ana bir və ya yalnız ata bir qardaşlardır. Bəzi vəziyyətlərdə də, çoxluq ataya verilər. Əvvəl də açıqladığımız kimi, ayələrdən aydın olan da budur.

Yenə eyni əsərdə, Hakim və Beyhaki, İbni Abbasdan belə rəvayət edərlər: "Hissələrlə əlaqədar olaraq avl üsulunu ilk dəfə Ömər tətbiq etdi; o miras nizamını pozdu və bu üsulu müdafiə edərək belə dedi: "Allaha and olsun! Sizinlə nə edəcəyə(i)mi bilmirəm. Allaha and olsun! Allah hansınıza prioritet tanımış və hansınızı təxir etmiş bilmirəm. Bu dəyərsiz malı bərabər hissələrə ayırmaqdan daha yaxşı bir üsul tapa bilmirəm." İbni Abbas daha sonra bunları əlavə etdi: "Allaha and olsun! Əgər o Allahın önə keçirdiyini önə keçirər və təxir etdiyini də təxir etmiş olsaydı, əsla hissələrdə əskiklik meydana gəlməzdi." İbni Abbasa "Allah hansı hissəyə prioritet tanımışdır?" şəklində bir sual yönəldilincə bu cavabı verdi: "Allahın bir hiss edən ancaq ayrı müəyyən bir hissəyə sadələşdirdiyi şəxslərin hissəsi, ONun prioritet tanışı hiss edər. Təyin olunan hiss edən eniş yazınca, özünə ayrı bir hissə təyin olunmayan və yalnız geriyə qalanı miras alan/sahə kimsənin hissəsi, Allahın təxir etdiyi hiss edər. Prioritet tanınan kimsənin kimi, ər-arvad və anadır. Təxir edilən kimsə isə, bacılar və qızlardır. Bu səbəbdən həm Allahın özünə prioritet tanışı, həm də təxir etdiyi kəslər varis olsalar, Allahın prioritet tanışı kimsəylə başlanılar və əvvəlcə əskiksiz olaraq onun haqqı verilər. Geriyə bir şey qalsa, digərlərinə verilər; bir şey qalmazsa, onlara heç bir şey verilməz." (c. 2, s. 127)

Yenə eyni əsərdə, Səid b. Mənsur, İbni Abbasdan belə rəvayət edər: "Səhra/çölün qumlarının sayını bilən Allahın, malı yarı, üçdə bir və dörddə bir şəklində böldüyünü bilirsinizmi? Yəni, malı iki yarı, üç dənə üçdə bir və dörd dənə dörddə bir etmişdir." (c. 2, s. 127)

Yenə eyni əsərdə, Səid b. Mənsur, Atadan belə rəvayət edər: "İbni Abbasa 'Xalq nə mənim nə də sənin sözünü dinləyirlər. Mən və sən öldükdən sonra, insanlar heç bir mirası sənin dediyin üzrə bölməzlər' dedim. O mənə belə dedi: "İnsanlar toplanıb gəlsinlər də birlikdə əlimizi Kəbənin rüknü üzərinə buraxaq. Daha sonra dua edək və Allahın lənətini yalan danışanların üstünə edək. Allahın hökmü onların söylədiyi kimi deyil." (c. 2, s. 127)

Bu məzmun irəlidə açıqlanacağı üzrə Şiə kanallarıyla da İbni Ab-basdan köçürülmüşdür.

əl-Kafi adlı əsərdə, Zühridən o da Ubeydullah b. Abdullah b. Ut-bedən belə bir rəvayət köçürülər: "İbni Abbasla birlikdə oturmuşduq. Mirasdakı hissələrin söz mövzusu olması istənildi. Bunun üzərinə İbni Abbas belə dedi: 'Uca Allah pak və münəzzəhdir. Səhra/çölün qumlarının sayını bilən Allah miras malını yarı, yarı və üçdə bir olaraq böldüyünü bilirsinizmi? İki yarı malda düşünülər. Yaxşı üçdə bir harada qaldı?' Zufer b. Avsi Bəsri cavabda: 'Ey Eba Abbas, hissələrdə ilk olaraq avl üsulunu kim tətbiq etdi?' dedi. İbni Abbas, belə cavab verdi: İlk olaraq bunu Ömər b. Hattab tətbiq etdi. O qarışıq bəzi hissələri fərq edincə, mirasdakı bölmə nizamını pozdu və belə dedi: 'Allaha and olsun! Allah hansınıza prioritet tanımış və hansınızı təxir etmiş bilmirəm. Bu dəyərsiz malı bərabər hissələrə ayırmaqdan və çoxluğu hər haqq sahibinin haqqına artırmaqdan daha asan bir üsul tapa bilmirəm.' Beləcə o, mirasdakı hissələrə avl üsulunu soxmuş oldu.

Allaha and olsun! Əgər o Allahın önə keçirdiyini önə keçirər və təxir etdiyini də təxir etmiş olsaydı, əsla hissələrdə əskiklik meydana gəlməzdi." Zufer b. Avs, "Allah hansı hissəyə prioritet tanımış və hansını təxir etmişdir?" şəklində bir sual yönəldincə, İbni Abbas bu cavabı verdi: "Allahın bir hiss edən ancaq ayrı müəyyən bir hissəyə sadələşdirdiyi şəxslərin hissəsi, ONun prioritet tanışı hiss edər. Allahın təxir etdiyi hissəyə gəlincə; təyin olunan hiss edən eniş yazınca, özünə ayrı bir hissə təyin olunmayan və yalnız geriyə qalanı miras alan/sahə kimsənin hissəsidir; işdə Allahın təxir etdiyi hissə budur.

Özünə prioritet tanınan kəslərdən biri, ərdir. Mirasın yarısı onundur. Ancaq onu bu mövqesindən saxlayacaq bir şey reallaşsa [bərabər/yoldaşının uşaqları olsa] hissəsi dörddə birə çevrilər. Artıq heç bir şey onu bu mövqesindən aşağı sala bilməz. Prioritet tanınan kəslərdən biri də, arvaddır. Mirasın dörddə biri ona verilər; ancaq olduğu mövqes(n)i itirincə [ərinin uşaqları olsa], hissəsi səkkizdə birə enər. Artıq heç bir şey onu səkkizdə bir hissəni al/götürməkdən saxlaya bilməz. Prioritet tanınan kəslərdən biri də, anadır. Mirasın üçdə biri onundur. Ancaq bu mövqesini itirincə [ölünün qardaşları olsa], hissəsi altıda birə çevrilər. Artıq heç bir şey onu bu hissəni al/götürməkdən maneə törədə bilməz. İşdə bunlar Allahın prioritet tanışı hissələrdir.

Təxir edilən hissə isə, qızların və bacıların hissələridir. İlkinə mirasın yarısı, ikincisinə isə üçdə ikisi verilər. Digər hissələr bunları olduqları mövqelərindən aşağı salsalar, [yəni hissələr mirasdan çox olsa] bunlara ancaq geriyə qalan miqdar verilər. İşdə Allahın təxir etdiyi hissələr bunlardır. Bu səbəbdən həm Allahın özünə prioritet tanışı, həm də təxir etdiyi kəslər varis olsalar, Allahın prioritet tanışı kimsəylə başlanılar və əvvəlcə əskiksiz olaraq onun haqqı verilər. Geriyə bir şey qalsa, təxir edilənə verilər; bir şey qalmazsa, heç bir şey verilməz."

Zufer, İbni Abbasa "Bu fikiri Ömərə təqdim etməkdən səni saxlayan nədir?" dəyincə, o "Onun heybətli olması" deyə cavab verdi." (Fürus(n)u Kafi, c. 7, s. 79-80, h: 3)