Əl-Mİzan fi TƏFSİr-el quran içindekiler c: 4 : Al İmran Surəsi

"Xeyr, Rəbbinə and olsun ki... səni hakim edib... qəbul etmədikcə inanmış olmazlar." Ayədə keçən "şəcərə" hərəkəti "şecr" və "şucur" kökündən "bir-birinə girmək, qarışmaq" deməkdir. Ərəblər, "şəcərə, şecren və şucuren" deyərlər, bunlarla "qarış idi" mənasını nəzərdə tutarlar. "Teşacur=birbirine girişib döyüşmək" və "müşacere=kavga et/ət-mek" sözləri də bu kökdən gəlir. Bu söz, sanki iddialar və ya görüşlər bir-birinə qarışmış kimi bir məna daşıyar. Ərəbcədə ağaca da "şe-cer" deyilməsi buradan qaynaqlanar. Çünki ağacın budaqları davamlı bir-birinə qarışar. Yenə ayədə keçən "harec" sözü "darlıq və çətinlik" anlamına gəlir.

Ayənin axışına ilk baxdığımızda onun, tağutların hakimliyinə baş vurduqları halda Peyğəmbərə (s. a. a) inandıqlarını irəli sürən bir tək münafiqlərə yönəldilmiş bir rəddiyə olduğunu görərik. Buna görə ayənin mənas(n)ı budur: "Onlar tağutların hakimliyinə baş vurduqları halda iman etdiklərini iddia edirlər. Amma işin əsli düşündükləri kimi deyil. Onlar aralarında çıxan anlaşılmazlıqlar barəsində səni hakim edib verdiyin hökmü... qəbul etmədikcə iman etmiş olmazlar."

Lakin bu da var ki, məqsəd və hədəf xüsusiyyətli olan "səni hakim edib..." ifadəsi, münafiqlərdən başqalarını da əhatəsinə al/götürəcək şəkildə geniş şümullüdür. Ayrıca bu ayənin ardından "Əgər biz 'özünüzü öldürün...' deyə bunu onlara fərz etmiş olsaydıq, içlərindən çox azı müstəsna, bunu etməzdilər." ayəs(n)i gəlir. Bu vəziyyət bu reddiyenin yalnız münafiqlərə istiqamətli olmadığını, onlarla birlikdə başqalarını da əhatəsinə al/götürdüyünü təsdiq edir. Çünki münafiq olmayan bir çox kimsə də yalnız Allah qatından endirilən məlumatları və hökmləri təsdiqləmənin həqiqətən Allaha, Peyğəmbərə və onun Allah qatından gətirdiyi gerçəklərə inanmaq demək olduğunu sanırlar. Halbuki elə deyil. İman həm görünüşcə, həm də içdən tam bir təslimiyyət deməkdir. Gerçək mənada iman etmiş olan bir kimsənin görünüşcə Peyğəmbərə üz çevirərək və müxalif çıxaraq hökmünə təslim olmaması və ya öz içində onun, nəfsinin arzularına tərs düşən hökmündən çətinlik duy/eşitməsi dü-şünülebilirmi? Halbuki uca Allah, Peyğəmbərimiz (s. a. a) haqqında "Allahın sənə göstərdiyi şəkildə insanlar arasında hökm edəsin deyə sənə kitabı gerçək ilə endirdik." (Nisa, 105) buyurur.

Əgər bir kimsə Peyğəmbərin verdiyi hökmdən narahatlıq duy/eşitsə, əslində Allahın hökmündən narahat olmuş olar. Çünki Peyğəmbəri zəruri itaətlə və hökmünün etibarlılığı ilə şərəfləndirən Allahdır.

Amma insanlar Peyğəmbərin hökmünə təslim olunca və bu hökmdən ötəri içlərində bir burukluk hiss etmədiklərində, işdə o zaman Allahın hökmünə qəti olaraq təslim olmuş olarlar. Bu hökm istər teşrii=yasama, istər tekvini=varoluşsal bir hökm olsun. Bu imanın mərhələlərindən biridir. Mömin bu mərhələdə fəzilət sifətlərindən bir neçəs(n)i ilə bəzənmiş olar ki, bunların ən diqqətə çarpan olanı və başda gələni Allahın əmrinə təslim olmaqdır. Bu mərhələdə Allahın hökmündən sıxılmaq, ona etiraz etmək və qarşı çıxmaq kimi duyğular və hərəkətlər möminin ürəyindən və dilindən düşər. Diqqət yetirilsə bu ayədə də təslim olmaq, qeydsiz-şərtsiz olaraq ifadə edilmişdir.

Bundan da bu ortaya çıxır: "Xeyr, Rəbbinə and olsun ki..." ayəs(n)i, hərçənd sözləri etibarı ilə yalnız Peyğəmbərin hökmünə təslim olmağı vurğulayır. Çünki bu ayələr silsilə/serialı, Peyğəmbərin hakimliyinə baş vurmanın lazımlı olmasına baxmayaraq ondan başqasının hakimliyinə baş vurma ilə əlaqədardır. Lakin ayənin mənas(n)ı ümumidir; həm Allahın hükmünü, həm də Peyğəmbərin hökmünü; bunun kimi Allah və Peyğəmbərin həm teşrii hökmlərini və həm də yaratma hökmlərini əhatə edər.

Hətta ayənin mənas(n)ı Rəsulullahın (s. a. a) hökmlərinin yanında, onun bütün tutum və davranışlarını da əhatə edər. Çünki bunlar ortaq bir nəticəyə sahibdirlər. Buna görə hər hansı bir göndər və hər hansı bir şəkildə Allaha və Peyğəmbərə nisbət edilən hər hansı bir şeyi, gerçək mənada iman etmiş bir möminin rədd etməsi, etirazla qarşılaması, qarşısında bezginlik göstərməsi, hər hansı bir şəkildə pis görməsi düşünülə bilməz. Bu tutumların hamısı dərəcə dərəcə bir şirkdir. Necə ki uca Allah bir ayədə belə buyurur: "Onların çoxu, ancaq ortaq qaçaraq Allaha inanar." (Yusuf, 105)