Əl-Mİzan fi TƏFSİr-el quran içindekiler c: 4 : Al İmran Surəsi

Bu etiraza bu cavabı verərik: Bu etirazın cavabı da keçmişdəki şərhlərdən aydın olmaqdadır. Çünki bu ayədə haqqında danışılan anlaşılmazlıqdan məqsəd, möminlərin Quranın və sünnənin hökmləri haqqındakı anlaşılmazlığıdır; yoxsa vəlayət hökmlərində yəni, imamın bir idarəçi olaraq hadisələr və inkişaflarla əlaqədar verdiyi hökmlər haqqındakı bir anlaşılmazlıq deyil. Daha əvvəl ifadə edildiyi kimi hökm qoyma səlahiyyəti yalnız Allaha və Rəsuluna aiddir. Əgər anlaşılmazlığa düşən tərəflər Quranı və sünnəs(n)i anlaya bilirlərsə, mübahisə/müzakirə mövzusuna bağlı hökmü bu iki qaynaqdan çıxararlar və ya həlli, şərhində günahsızlıq imtiyazı ilə təchiz edilmiş olan imamdan soruşarlar. Yox əgər bunlar Quranı və sünnəs(n)i anlaya bilmirlərsə, mübahisə/müzakirə mövzusu məsələnin həllini imamdan soruşmaqla öhdəçiliklidirlər. Eynilə Rəsulullahın (s. a. a) müasirləri kimi. Onlar anlaya bildikləri məsələlərdə ya özləri məlumat əldə edərlər və ya hökmü Peyğəmbərdən soruşardılar. Lakin anlayıb hökm çıxara bilmədikləri məsələləri mütləq Peyğəmbərə soruşardılar.

Bu ayənin dəlalət etdiyi üzrə, ululemre itaət etmənin hökmü eynilə Peyğəmbərə itaət etmənin hökmü kimidir. Anlaşılmazlıqla əlaqədar hökm də bu ayədə izah edilən hökmdür. [Yəni, anlaşılmazlığa düşülən xüsusun Allaha və Rəsula aparılması lazımdır.] Peyğəmbərimizin (s. a. a) həyatda olması ilə vəfat etmiş olmasının bu baxımdan fərqi yoxdur. Peyğəmbərimizin həyatda olması vəziyyətindəki hökmü, bir sonrakı ayələr açıqlayarkən, onun yoxluğu halındakı hökmü də oxuduğumuz ayənin mütləq olması açıqlayır.

Ayədə haqqında danışılan həlli Allaha və Peyğəmbərə aparma əməliyyatı isə, möminlər arasında baş göstərən anlaşılmazlıqlara məxsusdur. Necə ki ayədəki "Əgər anlaşılmazlığa düşsəniz..." ifadəsindən bunu anlayırıq. Diqqət yetirilsə, "Əgər ululemr arasında anlaşılmazlıq çıxarsa" və ya "Əgər onlar anlaşılmazlığa düşsələr" deyilməmişdir. Peyğəmbərin sağlığında ixtilaflı mövzunu Allaha və Rəsula aparmaq demək ya məsələni Peyğəmbərə soruşmaq və ya hökm çıxarma kafiliyinə sahib olanların Qurandan ya da sünnədən hökm çıxarmalarıdır. Peyğəmbərimizin yoxluğunda ediləcək olan iş isə, daha əvvəl dediyimiz kimi ya məsələni imama soruşmaq və ya Qurandan və sünnədən hökm çıxarmaqdır. Buna görə, "Əgər bir barədə anlaşılmazlığa düşsəniz..." əmri, bu etirazı ortaya təyin edilin irəli sürdüyü kimi heç bir faydası olmayan, artıqdan bir ifadə deyil.

Bütün bu şərhlərdən ortaya çıxan nəticə budur: Bu ayədə haqqında danışılan ululemrden məqsəd, bu ümmətdən olan elə kəslərdir ki, hər birinin günahsızlıq və itaət zəruriliyi baxımından hökmü, eynilə Peyğəmbərimiz (s. a. a) üçün bu mövzulardakı hökm kimidir. Burada lüğət mənas(n)ı ilə ümumi bir anlayış olan ululemr terminindən tək adamın nəzərdə tutulmuş olması da bir ziddiyyət deyil. Çünki bir sözün anlayışlarından birini nəzərdə tutmaqla bu anlayışla üst-üstə düşən bir nümunəs(n)i arzu etmək bir-birindən fərqli şeylərdir. Məsələn, bu ayədə keçən "resul=elçi, peyğəmbər" termini də ümumi və küllü bir anlayışdır. Sözdən bu ayədə arzu edilən məna da budur. Lakin nəzərdə tutulan nümunə Peyğəmbərimiz Hz. Məhəmməddir (s. a. a).

* * *