Əl-Mİzan fi TƏFSİr-el quran içindekiler c: 4 : Al İmran Surəsi

Mən deyərəm ki: Təfsirçinin "Şiələr İbni Məsudun və başqalarının məşhur olmayan oxunuş formalarını mütə nikahı üçün dəlil olaraq istifadə edirlər." iddiasını ələ alaq. Şiələrin fikirlərini araşdıran hər kəs Şiələrin bu məşhur olmayan (şaz) oxuma formalarını mötəbər və qəti bir dəlil qəbul etmədiklərini görər. Necə bunları dəlil qəbul etsinlər ki, onlar məşhur olmayan oxuma formalarının dəlil olaraq alınmasına qarşıdırlar. Hətta bu səbəb ilə öz İmamlarından nəql edilən bu cür oxuma formalarını belə qəbul etməzlər. Buna görə Şiələr necə olar da özlərinin dəlil qəbul etmədikləri bir şeyi onu dəlil olaraq görməyən kəslərə dəlil olaraq göstərərlər. Bu gülünc deyil də nədir?

Şiələrin etdiyi budur: Ayəs(n)i belə oxuyan səhabələrin sözlərini, onların bu ayədən mütə nikahının nəzərdə tutulduğunu düşündüklərinə dəlil olaraq göstərirlər. İstər səhabələrin bu oxuma formaları məşhur oxuma tərzi olsun, istəsə onların ayədən nə anladıqlarını göstərən bir təfsir formas(n)ı olsun.

Bu tutum Şiələrə iki istiqamətdən fayda verir. İlki, səhabələrin bir qisimi bu istidlali edən Şiələrin söylədiklərini söyləmişlər. Həqiqətən bizə nəql edildiyinə görə, səhabələrin və təbiinin əhəmiyyətli bir hissəs(n)i mütə nikahı mövzusunda Şiələrin fikirlərini müdafiə etmişlər. İstəyən mövzuyla əlaqədar kitablara baxa bilər.

İkincisi, bu ayə mütə nikahına dəlalət edir. Haqqında danışılan səhabələrin ayə oxuma formaları mütə nikahının hökumətinə dəlalət edir. Eynilə yenə səhabələrdən gələn və ayənin neshedildiğini irəli sürən görüşlərin mütə nikahına dəlil olmaları kimi. Çünki bu ayənin neshedildiğini irəli sürənlər onun mütə nikahına dəlalət etdiyini qəbul edirlər ki, onun neshedildiğini düşünürlər və ya rəvayət edirlər. Bu rəvayətlər çoxdur. Bəzilərinə daha əvvəlki səhifələrimizdə yer verdik. Buna görə Şiələr bu ayənin neshedildiğine bağlı rəvayətlərdən faydalandıqları kimi, eyni şəkildə söz mövzusu məşhur olmayan (şaz) oxuma formalarından da faydalanırlar. Tək bunu edərkən nə məşhur olmayan oxuma formalarının dəlil olduğunu irəli sürürlər və nə də ayənin mensuh olduğuna bağlı fikirləri özləri üçün bağlayıcı qəbul edirlər. Yalnız bütün bunlardan gərək ayəs(n)i dəyişik şəkildə oxuyanların, gərəksə onun neshedilmiş olduğunu söyləyənlərin bu ayədə mütə nikahının nəzərdə tutulduğu fikirində olduqlarını isbat etmək üçün faydalanırlar.

Sözlərini köçürdüyümüz təfsirçinin "Xüsusilə əgər söz mövzusu anlayış formas(n)ı bu ayədə olduğu kimi mətnin və üslubun yadırğadığı bir anlayış formas(n)ı isə." sözünə gəlincə, belə deməklə zina və fahişəlik mənasını verən "musafaha" sözünü yalnız sperma axıtmaq mənasına al/götürdüyü aydın olur. Yəni sözün törədiyi əslin lüğət mənasını göz önünə alan/sahə bir şərh edir. Sonra da bu işi qəsdə, niyyətə söykəyir. Bununla da şəhvəti təmin etmək və sperma axıtmaq məqsədi ilə edilən keçici evliliyin nikah deyil, fahişəlik olduğu nəticəsinə çatır. Lakin nikahın da lüğət mənasının cinsi əlaqədə ol/tapılmaq olduğunu unudur. Dil-ul Ərəb adlı lüğət kitabında, Ezherinin "Ərəb dilində nikah demək, cinsi əlaqədə ol/tapılmaq deməkdir." dediyi nəql edilir. Təfsirçinin bu anlayışına görə nikahın da zina və fahişəlik olması lazımdır ki, o zaman nikah ilə fahişəliyi bir-birinin qarşısına qoymaq mənasız olar.

Ayrıca, buna görə əgər sperma axıtma niyyəti keçici evliliyin zina olmasına gətirib çıxarırsa, eyni məntiqlə şəhvəti təmin etmə və sperma axıtma niyyəti ilə edilən davamlı evliliyin də zina sayılması lazımdır. Heç bir Müsəlman belə bir fətva verməyə razı ola bilərmi? Əgər bu təfsirçi: "Davamlı evlilik ilə keçici evlilik arasında bu baxımdan fərq vardır. Çünki davamlı evlilik təbii olaraq evlilik yolu ilə qorunma möhkəmə, artıma və ailə yuvası qurma niyyətinə söykən/dözər. Halbuki keçici evlilik belə deyil." dərsə/desə, bu söz kor-koranə bir inadçılıq olar. Çünki davamlı nikahdan gözlənilən, nəfsi zinadan qoruma, soyların qarışmasından qaçınma, artıma və uşaq əldə etmə kimi bütün faydaların keçici evlilikdən də əldə edilməsi mümkündür. Onun tək fərqi bu ümmətə istiqamətli bir asanlıq, bir yük yüngülləşdirməsi olmasıdır. Bu sayədə kasıb olduğu, bərabər/yoldaşına baxmağa gücü çatmadığı, evindən uzaqda qaldığı üçün və ya davamlı evlilik etməsini maneə törədən dəyişik başqa səbəblər üzündən davamlı evlilik etməyə gücü çatmayan kişilər özlərini qoruyarlar.

Bu belə olduğu kimi sperma axıtma, şəhvəti təmin etmə kimi -ki haqqında danışılan təfsirçi bunları fahişəlik sayılma səbəbi sayır- keçici evlilik üçün söz mövzusu edilən bütün qorxuların davamlı evlilik üçün söz mövzusu edilməsi də mümkündür. Davamlı evliliyin şəxsən söz mövzusu etdiyimiz bütün faydaları təmin etmək məqsədiylə qanunlaşdığı, buna qarşılıq keçici evliliyin şəxsən haqqında danışılan bütün qorxuların -əgər bunlar qorxu isə- bərabərində daşıyacağı iddiası isə əsassızlığı aydın olan bir iddiadır.

Əgər sözlərini köçürdüyümüz təfsirçi "Mütə evliliyi, sifah olduğu üçün zinadır və buna görə qanuni evliliyin qarşı qütbünü meydana gətirər" dərsə/desə, ona belə cavab verilər: Sperma axıtma formasında təyin olunan sifah, zinadan daha geniş əhatəli bir anlayışdır və bu xüsusiyyəti ilə davamlı evliliyi, xüsusilə sperma axıtma niyyəti ilə ediləcək davamlı evliliyi də əhatə edər.

İndi də sözlərini köçürdüyümüz təfsirçinin "Hərçənd bu evliliyi edən kişinin bir dərəcəyə qədər nəfsini zina mühitinə düşməkdən saxlama məqsədi vardır; amma bu evliliyi edən qadın üçün bir qorunma (lütfkarlıq) narahatlığı yoxdur." şəklindəki sözünə gələk. Bu söz son dərəcə çaşdırıcıdır. Bu evlilikdə qadın ilə kişinin bir-birindən nə fərqi vardır ki, mütə nikahı bu cür evlilik edən kişi üçün zinadan qoruyucu bir tədbir ola bilərkən qadın üçün belə bir məqsəd söz mövzusu olmasın. Bu ölçüsüz danışma deyil də nədir?

Sözlərini köçürdüyümüz təfsirçinin dünya və axirət ilə əlaqədar çox əhəmiyyətli həyati nəticələndirər doğuracaq xüsusiyyətdə olan dini bir gerçəyi mövzu əldə edən bir araşdırmada bir beytə yer verməsi əhəmiyyət veriləcək bir şey deyil. İstər mütə evliliyi haram, istər mübah olsun.

Görəsən şeirin, bu gerçəyin ortaya çıxarılması səyinə nə kimi bir qatqısı ola bilər ki, o xəyalların bir hörgüsüdür, o batilə həqiqətən daha dost və pozğunluğa hidayətdən daha yapışıqdır.

Sözünü etdiyimiz təfsirçi bu beyti yuxarıda nəql etdiyimiz rəvayətlərin arxasına əlavə etsəydi ya. Xüsusilə Ömərin yuxarıda köçürdüyümüz Taberi tarixinin rəvayət etdiyi "İndi istəyən bir ovuc qarşılığında qadın evləndirər və üç gün sonra boşamaq surətiylə ondan ayrılar." formasındakı sözlərini belə bir beytlə bağlasaydı ya!

Edilən bu qaralamanın hədəfi uca Allah və ONun Peyğəmbəri deyilmi? Çünki bu nikah növünü ilk dəfə ortaya qoyan və ya əvvəldən tətbiq olunan şeyi qanuniləşdirən Uca Allah və ONun Peyğəmbəridir. Bu evlilik formas(n)ı İslamın ilk dövründə heç şübhəsiz Peyğəmbərimizin (s. a. a) gözü və qulağı qarşısında tətbiq olunurdu.

Sözünü etdiyimiz təfsirçi "O dövrdə bu evlənmə formasına zərurətlərin nəşr/təzyiqi altında icazə verildi. Çünki o zaman məşhur bir kasıblıq vardı. Ümumiyyətlə bütün Müsəlmanlar yoxluq altında əzilirdilər. Ayrıca daha əvvəl nəql edilən rəvayətlərdə ortaya çıxdığı üzrə tez-tez döyüşmə zəruriliyi doğulurdu" deyə bilər.

Amma biz ona belə cavab verə bilərik: Əgər bu evlilik növünün İslamın ilk dövründə xalq arasında tətbiq olunduğu və mütə nikahı və ya "hisdimdə (faydalanma)" adı ilə bilindiyi fərz edilsə, bu ayənin mütləq mənada bu evliliyin caiz olduğuna dəlalət etdiyini və haqqında danışılan ayələrin və rəvayətlərin bu ayəs(n)i neshetmeye əlverişli olmadığını qəbul etməmiz qaçınılmazdır. O zaman bu evliliyin mübahlığının qalxdığını söyləmək, ayənin dəlalətinə istiqamətli dəlilsiz bir şərh cəhdidir.

Qəbul edək ki, Peyğəmbərimizin (s. a. a) mütə nikahına icazə ver-mesi zərurətdən irəli gəlmişdi. O zaman bu sualı soruşarıq: Bu zərurət Peyğəmbərimizin (s. a. a) zamanındamı daha böyük idi, yoxsa ondan sonra ki dövrdəmi? Xüsusilə xəlifələr dövründə daha böyük deyilmi idi? Bilindiyi kimi xəlifələr dövründə Müsəlman orduları minlərlə döyüşə qatılmaq üzrə şərqdən qərbə bir çox yerə səfərə çıxmışlar idi. Kasıblıq, döyüşlər, yurddan uzaq qalma kimi zərurətlər baxımından Ömərin xəlifəliyinin ilk dövrü ilə son dövrü arasında nə fərq var? Bu zərurətlərin biri ilə o biris(n)i arasında nə fərq vardı?

Günümüz İslam dünyasındakı müt'ayı mübah qılıncı zərurətmi daha ağırdır, yoxsa Peyğəmbərimizin (s. a. a) zamanındakı və xəlifələr dövrünün ilk yarısındakı zərurətmi? Bilindiyi kimi məşhur kasıblıq İslam ölkələrini örtmüş vəziyyətdədir. Müstəmləkə rəhbərlikləri, zəbtçi zorba dövlətlər, Müsəlmanlar arasında çıxan firon səlahiyyətlilər xalqların iliklərini əmmiş, İslam torpaqlarında yaş-quru nə tapdılarsa hamısını biçib kursaklarına endirmişlər.

Günümüz dünyasında şəhvətlər müxtəlif görünüşləri ilə ortalığa çıxışlar. Ən gözəl və ən cazibədar bəzəkləri ilə bəzəndilər. Ən təsirli çağırışları ilə insanları təminə çağırırlar. Bu vəziyyət get-gedə daha da şiddətlənir. Bəla diyarları və insanları əhatə etmişdir. Fahişəlik gənclər, şagirdlər, əsgərlər və fabrik işçiləri arasında ala bildiyinə yayılmışdır ki insan kütlələrinin, dünya əhalisinin əzici əksəriyyətini bu seqmentlər meydana gətirir.

Heç kim şübhə etməz və qətiliklə şübhə etməməli ki, bu seqmentləri zina, homoseksuallıq və digər bütün şəhvani başı boşluqların bataqlığına salan zərurətin başlıcası, ev dolandıra bilməmək və keçici, qısa davamlı məşğələlərdir. Bu cür işlər, davamlı iqamətgah əldə etməyi, davamlı bir evlilik etməyi maneə törədir. Çünki işlər ya evdən uzaq qalmağı, xidmət vəzifəsində ol/tapılmağı ya da təhsil almağı tələb edir. Nisbətən daha az və daha əhəmiyyətsiz olmalarına baxmayaraq İslamın ilk dövründə mütə nikahını mübah edən bu zərurətlər, bəla hər tərəfi qucaqladığı və fitnə böyüdüyü halda o dövrdən başqa bir dövrdə nə üçün mütə nikahını mübah saydırmasınlar?

Sözlərini köçürdüyümüz təfsirçi arxasından belə deyir: "Bunların yanında mütə nikahı bu mənada Quranın verdiyi mesajla, məsələn bu ayələ ziddiyyət təşkil edər: 'Onlar ki, ismətlərini qoruyarlar. Bərabər/yoldaşlarına və sahib olduqları nökərlərinə qarşı müstəsna. Onlar bunlar üçün qınanmazlar. Bunların kənarına keçmək istəyənlər qanuni sərhədi aşmış olarlar.' (Mu'minun, 7) Qanuni sərhədi aşmış olarlar yəni Allahın özlərinə halal etdiyi evlilikləri aşaraq qadağan edilmiş cütləşmə formalarına budaqmış olarlar. Bu ayələr, bizim təfsir etməkdə olduğumuz 'O halda, nə vaxt... ödənişlərini bir fərz olaraq verin.' ayəs(n)i ilə zidd düşməz. Bu ayələr, təfsiri üzərində dayandığımız ayələ bir anlama sahibdirlər. Bu səbəbdən burada hər hansı bir nəsh hadisəs(n)i söz mövzusu deyil. Özündən mütə yolu ilə faydalanılan qadın bərabər/yoldaş deyil ki, Uca Allahın buyurduğu üzrə kişi qarşısında bilinənə uyğun şəkildə vəzifələri olduğu kimi haqqları da olsun. Şiələrin özlərindən nəql edildiyinə görə onlar mütə evliliyi edən qadına yoldaşlıq hökmlərini və gərəklərini tanımırlar. Məsələn onu ədalətsiz davranılmasından qorxulmadığı vəziyyətdə kişi üçün evlənilməsi sərbəst olan dörd bərabər/yoldaşdan biri saymırlar. Kişinin çox sayda mütə evliliyi edə bilməsini caiz görürlər. Ayrıca mütə evliliyi edən kişi əgər zina işlərsə, [evli olmadığı təqdirdə] onun recmedilmesi lazım olduğunu söyləmirlər. Çünki belə bir kişis(n)i "muhsen=korunmuş" saymırlar. Bu da Şiələrin mütə evlilərini 'iffətli və zina etməmiş olmaları şərti ilə' ifadəsinin daxilində saymadıqlarını qətiliklə ortaya qoyar ki, bu onların açıq bir ziddiyyətidir.

Bəzi təfsirçilərin Şiələrdən nəql etdiklərinə görə, mütə evliliyi edən qadın üçün ərindən miras al/götürməsi, aliment al/götürməsi, onun tərəfindən boşanması və iddet gözləməsi söz mövzusu deyil. Qısacası Qur-an bu fikirdən uzaqdır. Bu ayə mütə evliliyi üçün qətiliklə nə tam bir dəlildir, nə də dəlilə bənzər bir dayaqdır." Götürmə burada sona çatdı.