Əl-Mİzan fi TƏFSİr-el quran içindekiler c: 4 : Al İmran Surəsi

Mən deyərəm ki: Bu rəvayəti Fahrı Razi öz əl-Kəbir adlı təfsirində İbni Abbasdan nəql etmişdir. [55] Ancaq rəvayətin eniş yerləri ilə əlaqədar şərhləri üzərində düşünən kimsə, yuxarıdakı ayələrin Peyğəmbərimiz (s. a. a) tərəfindən Vəhşiyə göndərdiyini söz mövzusu edən bu rəvayətin uydurma olduğundan heç şübhə etməz. Bu rəvayəti uyduran kimsə, Vəhşi ilə yoldaşlarının kiçik-böyük bütün günahları işləmiş olsalar da bağışlanıldıqlarını isbat etmək istəmişdir. Bunun üçün Quranın dəyişik yerlərindən ayələr seçmişdir. İstisna edən ayəs(n)i bir yerdən və istisna edilənlə əlaqədar ayəs(n)i də bir başqa yerdən al/götürmüşdür. Halbuki bu ayələrin hər birinin ayrı bir önü arxası olduğu kimi, hər bir ayənin önü və arxası ilə əlaqəsi və əlaqəsi vardır. Ayrıca hamısı elə bir söz axışı içində iştirak edir ki, o axış bütünlüyündən qoparılıb ayrılmaları mümkün deyil. Buna baxmayaraq rəvayəti uyduran kimsə, bu ayələri axış bütünlüklərindən qoparıb çıxarır və onları elə bir şəkildə sıraya yerləşdirir, yığır ki, Peyğəmbərimiz ilə Vəhşi arasındakı bu əcaib dialoqa uyğun düşsünlər.

Bəzi təfsirçilər bu barədə nə də gözəl bir söz söyləmişlər. Bu təfsirçi, yuxarıda köçürdüyümüz uyduruk rəvayətə işarə etdikdən sonra belə demişdir: "Sanki bunlar (rəvayəti uyduranlar) Allah ilə Vəhşinin aralarında zarafatlaşdıqlarını isbat etmək istəyirlər."

Bu rəvayəti uyduran adamın tək məqsədi, Vəhşini qəti və qərarlaşdırılmış bir əfvlə şərəfləndirməkdir. Elə bir əfv ki, onunla birlikdə heç bir günah, heç bir cinayət sahibinə zərər verməz. Ardından da buna günahlardan cəzaların qalxması əlavə olunur. Bunun qaçınılmaz nəticəs(n)i isə, insanlardan öhdəçiliklərin qalxmasıdır. Eynilə Xristianların düşündükləri kimi. Hətta bu onların düşüncələrindən də daha betərdir. Çünki Xristianlar Hz. İsa (ə.s) kimi bir peyğəmbərin özünü fəda etməsi ilə öhdəçiliklərin qalxdığını irəli sürərlərkən, bu rəvayəti uyduran adam Vəhşinin arzusuna uyğun gələrək bu nəticəyə çatır.

Sözünü etdiyimiz Vəhşiyə gəlincə, bu İbni Mut'im'in köləsi idi. Uhud Döyüşündə Hz. Həmzəni öldürdü. Sonra Məkkəyə yerləşdi. Ta-ifin alınmasından sonra da Müsəlman oldu. Peyğəmbərimiz ona, "Gözümə görünmə." deməsi üzərinə Şama yerləşdi. O bölgədə olan Hımsı iqamətgah əldə etdi. İkinci xəlifə zamanında divan katibliyi etdi. Sonra davamlı içki içdiyi üçün bu vəzifədən atıldı. İçki düşkünlüyü üzündən də bir neçə dəfə qırmanclandı. Osmanın xəlifəliyi dövründə isə öldü. Hətta rəvayət edildiyinə görə ölümü içki üzündən oldu.

İbni Abdulbirr əl-İstiab adlı əsərində, öz rəvayət zənciri ilə İbni İshaka söykədiyi bir rəvayətdə Abdullah b. Fadldan, o da Süleyman b. Yesəyərdən Cəfər b. Əmr b. Umeyye ed-Damurinin belə dediyini nəql edər: "Mən və Abdullah b. Udeyy səfərə çıxmışdıq. Yolumuz Vəhşinin iqamət yeri olan Hımsa uğradı. Bir-birimizə, 'Kaş ki Vəhşiyə gedib ona Hz. Həmzəni necə öldürdüyünü soruşa bilsəydik.' dedik. Ünvanını soruşarkən bir adama rast gəldik. Bizə belə dedi: 'O içkiyə məğlub olmuş biridir. Əgər onu ayık tapa bilsəniz, sizinlə istədiyiniz mövzuda danışa bilən normal bir Ərəblə qarşılaşarsınız. Lakin əgər onu sərxoşkən tapsanız yanından dərhal ayrılın.' Biz də verilən ünvan üzərinə Vəhşinin yanına vardıq..." Bu rəvayətin davamında Vəhşinin Uhud Döyüşü əsnasında Hz. Həmzəni necə öldürdüyü izah edilir.

Mecma-ul Bəyan təfsirində Mutarrif b. Şıhhır, Ömərdən belə nəql edər: "Rəsulullahın (s. a. a) zamanında içimizdən biri böyük bir gü-nah işləyərək öldüyü zaman onun cəhənnəm əhli olacağına dair şahidlik edərdik. Lakin ['Allah özünə ortaq qaçılmasını bağışlamaz; bundan başqasını dilədiyi kimsə üçün bağışlayar/hədiyyələr.' deyə başlayan] ayə endikdən sonra artıq o şahidlikləri etməkdən imtina etdik." (c. 2, s. 123)

et-Dürr-ül Mensur təfsirində, İbni Münzir, Mutemer b. Süleyman yolu ilə Süleyman b. Utbe el-Barıkidən İsmayıl b. Sevbanın belə dedi-ğini rəvayət etmişdir: "Böyük xəstəlikdən əvvəl mühacir ilə ənsarın 'Kim bir mömini qəsdən öldürsə...' (Nisa, 93) ayəs(n)i haqqında, 'Belə bir kimsə qətiliklə cəhənnəmlikdir' dediklərinə şahid oldum. Lakin 'Allah, özünə ortaq qaçılmasını bağışlamaz; bundan başqasını dilədiyi kimsə üçün bağışlayar/hədiyyələr.' ayəs(n)i enincə, 'Allahın dilədiyi olar, Allah dilədiyini edər.' dedilər." (c. 2, s. 169)