Əl-Mİzan fi TƏFSİr-el quran içindekiler c: 4 : Al İmran Surəsi

"Onlar, Allahdan gələn nemət və kərəmin... sevinci içindədirlər." Burada dilə gətirilən sevinc duy/eşitmə istəyi, həm başqalarının, həm də özlərinin halları səbəbindən duyul/eşidilən ümumi bir sevinc istəyidir. Bunun dəlili "Allahın möminlərin mükafatını məhv etməyəcəyi" ifadəsidir. Çünki buradakı mükafat, bu mütləq halı ilə hər iki seqmentin mükafatını da əhatəsinə al/götürməkdədir. Bəlkə də müjdədən duyul/eşidilən sevincin və ilahi hədiyyənin (kərəmin) təkrarlanmasındakı incəlik budur. Bu ayə üzərində yaxşıca düşünün.

Bu ayələrdə fazl=kerem və nemət adları nekire=belirsiz olaraq və onların Rəbləri qatında ruzi verilmə hərəkəti də mübhəm olaraq [nə ilə ruzi verildirildiklərinə işarə edilmədən] zikr edilir. Bunun səbəbi oxuyanın və eşidənin zehinində mümkün olan bütün ehtimalların canlandırmasına gətirib çıxarılmasıdır. Yenə bu səbəb ilə qorxu və kədər də mübhəm buraxıldı. Beləcə mənfi söz silsilə/serialmı içində bu mübhəmliyin ümumilik [onlara heç bir qorxu və kədər olmadığı] mənas(n)ı verməsi istəndi.

Bu ayələrin araşdırılmasından bu dörd nəticə çıxır: Birincisi; bu ayələr möminlərin mükafatını şərh məqsədi güdür. İkincisi; bu mükafat onların Allah qatındakı ruziləridir. Üçüncüsü; söz mövzusu ruzi Allahın təqdim etdiyi bir nemət və lütfdür. Dördüncüsü; bu nemət və lütf onlar üçün qorxunun və kədərin söz mövzusu olmayacağı müjdəsində konkretləşməkdədir.

Bu cümlə, yəni "heç bir qorxu və kədər ol/tapılmadığı" ifadəsi çaşdırıcı bir cümlədir. Bunun üzərindəki irdələmə nə qədər dərinləşdirilsə nöqtə, incəlik və asan açıklanabilirlik xüsusiyyətlərinə bağlı olaraq mənas(n)ı daha da genişlik qazanar. İlk mərhələdə gözə dəyən mənasına görə qorxu və kədər onlardan, yəni şəhidlərdən qaldırılmışdır. Qorxu; insanın sahibi olduğunu düşündüyü xoşbəxtlikdən hər hansı bir ünsürün yox olmasını tələb edən mümkün və ya olabiləcək bir şeydən qaynaqlanar. Eyni şəkildə kədər də belə bir nəticəs(n)i tələb edən bir vəziyyətin reallaşması səbəbi ilə meydana gəlir. Buna görə bəlalar və ya bütün çətinliklər, ancaq hələ reallaşmamışkən qorxu mövzusu olarlar. Reallaşdıqlarında qorxu itər və onun yerini kədər al/götürər. Buna görə hər hansı bir tərsliyin reallaşmasından sonra qorxu və reallaşmasından əvvəl kədər olmaz. [Yəni qorxu; hər hansı bir bəlanın reallaşmasından əvvəl olar, kədər isə bəlanın reallaşmasından sonra meydana çıxar.]

O halda bir insandan qorxunun mütləq mənada qalxması, ancaq sahib olduğu nemət növlərinin heç birinin yox olmağa məruz qalmaması yəni yoxluq ehtimalının olmaması halında reallaşar. Necə ki bir insandan kədərin mütləq mənada qalxması da, ancaq nə işin başında və nə sahib olduqdan sonra xoşbəxtliyin heç bir ünsürünü itirmədiyi zaman mümkün ola bilər. Bu şərhin işığında uca Allahın insandan qorxunu və kədəri mütləq mənada qaldırmasının mənas(n)ı, insanın faydalanması və həzz alması mümkün olan hər şeyin Allah tərəfindən üzərinə yağdırılması və bu imkanların yox olmağa məruz qalmamasıdır. İşdə insan üçün xoşbəxtliyin davamlı olması və insanın davamlı xoşbəxtlik içində qalmasının mənas(n)ı da budur.

Bundan aydın olur ki, qorxunun və kədərin olmaması insanın Allah qatında ruzi verildirilməsinin də özüdür. Necə ki uca Allah belə buyurur: "Allah qatındakı daha xeyirlidir." (Al/götürü İmran, 198) "Allah qatında olan qalıcıdır." (Nəhl, 96) Bu iki ayə, Allah qatındakı nemətlərin qalıcı olduğuna, bəxtsizliklə (cəza və ukubetle) qarışmadığına və yox olmağa açıq olmadığına dəlil meydana gətirər.

Bu şərhdən ortaya çıxan bir başqa nəticə də budur: Qorxunun və kədərin yox olması, birbaşa nemətin və lütfün mövcudluğu deməkdir ki, bu da ilahi hədiyyədir. Lakin bu kitabın başlarında izah etdiyimiz və irəlidə "İşdə bunlar Allahın özlərinə nemət verdiyi peyğəmbərlər... ilə bərabərdirlər." (Nisa, 69) ayəsində toxunacağımız üzrə Quran terminologiyasında nemət sözü mütləq olaraq zikr edildiyi zaman ilahi vəlayət (səlahiyyətlilik, vəlilik) mənasını verər. Buna görə ayənin mənas(n)ı belədir: "Allah onların işlərini üzərinə al/götürər və onlara hədiyyəsini təsis edər".

Ayədə keçən "fazl=kerem" sözünün, onların əməlləri ilə həkk etdiklərindən çox olan bir hədiyyə və "nemət" sözünün də əməllərinin qarşılığı mənasında olması ehtimalına gəlincə, bu məna, "Allahın möminlərin mükafatını məhv etməyəcəyi" ifadəsi ilə uyğun gəlməz. Çünki mükafat ala bilmək ancaq onu həkk etməklə olar. Daha əvvəldən öyrənmiş olmalısan ki bu cümlələr, yəni "Rəbləri yanında ruzi verilərlər.", "Belə ki, Allahın lütf və kərəmindən ötəri sevinc içindədirlər", "Onlar, Allahdan gələn nemət və kərəmin... müjdəsinin sevinci içindədirlər." və "Allah möminlərin mükafatını məhv etməyəcəyi" ifadələri tək bir ortaq gerçəyə çatıb söykən/dözərlər.

Bu ayələrdə araşdırılacaq başqa mövzular da vardır. Bunların bir bölümü "Allah yolunda öldürülənlərə ölü deməyin" (Bəqərə, 154) ayəsinin təfsiri əsnasında işləndi. İnşallah uyğun yerlər/yeyərlər gəlincə, Allah bizi bu mövzu ilə əlaqədar əlimizdən gələn digər geniş araşdırmaları etməyə müvəffəq edər.





172- Yara aldıqdan sonra yenə Allahın və Peyğəmbərin (Uhud Döyüşündə müşriklərin ordusunu izləmə) çağırışına razılıq edənlər, onların içindən yaxşılıq edənlər və (günahlardan) çəkinənlər üçün böyük bir mükafat vardır.



173- Onlar elə kəslərdir ki, insanlar özlərinə, "(Düşmənləriniz olan) bütün insanlar sizə qarşı (təkrar) əsgər yığdılar, onlardan qorxun!" dediklərində bu, onların imanlarını artırdı və "Allah bizə yetər, o nə də gözəl vəkildir" dedilər.