Elektr energetikasi

Magnit zanjiri va uni hisoblash.

Yuksiz ishlashidagi magnit maydon. Yuksiz ishlayotgan O’T generatorida asosiy magnit maydon qo’zg’atish chulg’ami MYuK tomonidan hosil qilinadi.
O’T mashinalarining magnit tavsifsi sinxron mashinalarniki-ga o’xshagan bo’ladi. o’T mashinasining magnit zanjirini hisoblashga oid ma’lumot 31-bobda berilgan (31.4-bandga qarang).


Yuklama bilan ishlashidagi magnit maydon. Yakorь reaktsiyasi.

O’T mashinasi (generator)ga yuklama ulanganida yakorь chulg’amidan tok o’tib MYuK hosil bo’ladi. Yakorь MYuK ning mashina asosiy magnit maydoniga ta’siri yakorь reaktsiyasi deyiladi. Mashina magnit zanjiri to’yinishini hisobga olmasdan, qo’zg’atish chulg’ami (F_qo'z) va yakorь chulg’ami MYuK lari (F_aq) mashina magnit zanjirining havo oralig’i magnit qarshiligini yengishga sarflanadi deb hisoblanganda, tahlil uchun yuqorida ko’rsatilgan MYuK lar o’rniga ularga mos bo’lgan magnit oqimlari (F_qo'z va F_aq) ni ishlatish mumkin bo’ladi.

Yuksiz ishlashda asosiy magnit oqim (F_qo'z) mashinaning bo’ylama o’qi bo’-yicha yo’nalgan bo’ladi (28.1,a-rasm), yuklama bilan ishlaganda esa yakorь chul-g’ami MYuK (F_aq) hosil qilgan magnit oqim F_aq, mashinaning cho’tkalari geo-metrik neytralga qo’yilganda (28.1,b-rasm), mashinaning qo’ndalang o’qi bo’yi-cha yo’naladi va shuning uchun uni ko’ndalang maydon (F_aq = F_a) deyiladi. Bu maydonning ta’siri (yakorь reaktsiyasi) tufayli natijaviy maydon V_nat bosh qutblar o’qlariga nisbatan taqsimlanishi simmetrik bo’lmaydi va har bitta qutbning bir chekkasiga siljigan bo’ladi (28.2,s-rasm). Bu holda fizik ney-tralь m–m (yakorь aylanasida magnit induktsiya nolga teng bo’lgan nuqtalar-ni birlashtiruvchi chiziq) mashinaning geometrik neytrali (n–n) ga nisbatan birorta burchakka siljiydi. O’T generatorlarda (28.2,s-rasmda «G») fizik neytral yakorь aylanish yo’nalishi bo’yicha, motorlarda esa – teskari yo’na-lishga siljiydi.


Magnit zanjiri to’yinmagan deb faraz qilingan O’T mashinasida qo’z-g’atish chulg’ami yig’ilgan bo’lgani uchun, u hosil qilgan MYuK ning taq-simlanishi to’g’ri to’rtburchak shaklida bo’lib, bitta qutb ostida u hosil qil-gan magnit induktsiyaning taqsimlanishi esa, egri chiziqli trapetsiya shak-lida bo’ladi (28.2,a-rasm).
Yakorь chulg’amining MYuK quyidagiga teng, ya’ni:
F_a = ( i_a)N / (D_a) = A, (28.1)
b unda: N/(D_a) – chulg’amdagi o’tkazgichlarning yakorь aylanasi uzunlik bir-ligiga to’g’ri keluvchi soni; i_a = I_a / (2a) – yakorь chulg’amining har bir o’tkazgichidan (demak, parallel shoxobchadan) o’tadigan tok; A = i_aN / (D_a) – yakorning chizig’iy yuklamasi, ya’ni yakorь MYuK ning yakorь aylanasi uzunlik birligiga to’g’ri keladigan qismi.
MYuK F_aq to’g’ri chiziqli o’zgaradi, ya’ni bosh qutb o’qida nolga teng bo’lib, cho’tka joylashgan ko’ndalang o’qda esa maksimal qiymatga ega bo’ladi. Uning qo’shni qutblar o’qlari orasidagi taqsimlanishi uchburchak shaklda bo’ladi. SHunday qilib, yuklama bilan ishlayotgan O’T mashinasida qo’zg’atish chulg’ami MYuK F_qo'z(0) va yakorь chulg’ami MYuK F_aq bo’ladi. Yakorь magnit induktsiyasining mashina havo oralig’ida taqsimlanishi qutb uchliklari chegarasidagina yakorь MYuK F_aq ning taksimlanishi bilan mos tushadi. Qutblararo fazoda yakorning magnit oqimiga nisbatan qarshilikning ortib ketishi tufayli magnit induktsiya keskin kamayadi. Mashinaning magnit sistemasi to’yinmagan holda yakorь reaktsiyasi asosiy magnit oqimni buzadi xolos, lekin uning kattaligini o’zgartirmaydi. Qutbning yakorь kirib kelayotgan tomonida va yakorь o’zagining shu qutb ro’parasidagi tishli qatlami yakorь MYuK ning yo’nalishi asosiy qutblar MYuK larining yo’nalishi bilan mos tushganligi tufayli ularning magnitlanishi oshadi; qutb tagidan yakorь chiqib ketayotgan tomonida va yakorь o’zagining shu qutb ro’parasidagi tishli qatlami esa yuqoridagi MYuK larning qarama-qarshi yo’nalganligidan magnitsizlanadi. SHu sababli natijaviy magnit oqim asosiy qutblarning o’qiga nisbatan ma’lum burchakka buriladi