Elektr energiyani ishlab chiqarish uzatish va taqsimlash

O‘qitish metodlari:
Kichik axborotli ma’ruza, hikoya, tushuntirish, kitob bilan ishlash, aqliy hujum, B/BX/B
O‘qitish vositalari			Darslik, yozuv taxtasi, slaydlar, noutbuk, ko’rgazmali qurollar, test kartochkalari.
O‘quv faoliyatini tashkil etish shakli			Ommaviy, guruhiy va jamoaviy, yakka tartibdagi, juftlikdagi
O‘qitish sharoiti			Texnik vositalardan foydalanishga mo’ljallangan auditoriya
Qayta aloqaning usul va vositalari			Aqliy hujum, savol-javob, B/BX/B topshiriqlarini baholash

DARSNING TEXNOLOGIK XARITASI

№	DARSNING XRONOLOGIK XARITASI	VAQTI
1	Tashkiliy qism	___daqiqa
2	O’qituvchining kirish so’zi	___daqiqa
3	O’quvchilarning bilimini tekshirish	___daqiqa
4	Yangi mavzuning bayoni	___daqiqa
5	Yangi mavzuni mustahkamlash	___daqiqa
6	Darsning yakuni	___daqiqa
7	Uyga vazifa	___daqiqa
Jami		80 daqiqa

MA’RUZANING TEXNOLOGIK XARITASI

Faoliyat bosqichlari	Faoliyat mazmuni
	O’qituvchi	Talaba
I. Kirish: (15 minut)	1.1. Mavzu nomi, mаqsadi, o’quv mashg’ulotining natijalari e’lon qilinadi. 1.2. Mavzu rejasi bilan tanishtiriladi.	Eshitiladi. Yozib oladilar.
II. Asosiy bosqich: (55 minut)	2.1. Tezkor so’rov texnikasidan foydalanib, o’tilgan mavzu eslatiladi, talabalar faollashtiriladi. 2.2. Yangi mavzuga tushuncha beriladi. 2.3. Yangi mavzuning maqsadi va vazifalari tushuntirildi. 2.4. Faollashtirish maqsadida savollar beriladi. 2.5. Yаngi mavzuning tarkibiy qismlariga ta’rif beriladi.	Savol-javobda faol qatnashadilar. Eshitiladi. Savolga-javob beradilar Mustaqil fikrlaydilar. Yozib oladilar.
III. Yakuniy bosqich: (10 minut)	3.1. Mavzuni reja asosida xulosa qilib, eng muhim mashg’ulotlarga talablar diqqatini jalb qiladi. 3.2. Muhokamada faol qatnashgan talabalarni rag’batlantiradi, baholaydi, yozib oladi. 3.3. Mavzuning qolgan ikkita rejasini mustaqil keyingi darsga o’rganib kelishlari aytiladi.	Eshitiladi. Yozib oladilar.

2-mavzu: Energiyani saqlanish qonunining elektr energiyani ishlab chiqarish usullaridagi o‘rni


Reja:

3. 
   Energiyaning saqlanish qonuni.
   
4. 
   Termodinamikaning birinchi qonuni
   

Energiyaning saqlanish qonuni XIX asrning o‘rtalarida kashf etilgan. Unga asosan mavjud energiya hech qachon yo‘qolmaydi, balki bir turdan boshqa bir turga o‘tishi mumkin.

Energiyaning saqlanish qonuni jismlarda issiqlik almashinuvini o‘rganishda termodinamikaning birinchi qonuni nomini olgan. Uning ma’nosi bilan issiqlikni mexanik energiyaga aylantiruvchi sistema misolida tanishamiz. Faraz qilaylik, sistema harorati uning barcha nuqtalarida bir xil. Bu sistemaga issiqlik berilganda harorati ortadi. Agar sistemaga ta’sir faqat unga issiqlik berishdan iborat bo‘lsa, uning

energiyasi ga ortadi. Sistema o‘z energiyasining kamayishi va

haroratining pasayishi hisobiga ish bajarishi mumkin. Agar tizimda issiqlik berish hamda ish bajarilishi bir vaqtda yuz bersa, u holda sistema

energiyasiga o‘zgaradi. Agar sistemaning energiyasi
o‘zgarmasa, u holda A Q bo‘ladi.

Bu tenglama miqdoriy jihatdan termodinamikaning birinchi qonunini ifodalaydi, ya’ni energiyani o‘zgartirmasdan turib ish bajarish uchun sistemaga issiqlik berish lozimligini ko‘rsatadi. Shu sababli issiqlik olmasdan turib ish bajaruvchi motorni, ya’ni birinchi tur doimiy motorni yaratish mumkin emas.

Zamonaviy issiqlik elektr stansiyalarida (IES) issiqlikni ishga aylantirish ishchi massa sifatida suvdan foydalanuvchi sikllarda amalga oshiriladi.

Suv bug‘i yordamida issiqlikni ishga aylantiruvchi sikl XIX asr o‘rtalarida shotlandiyalik muhandis U.Renkin tomonidan kashf etilgan. Renkin sikli bo‘yicha ishlovchi IESning prinsipial texnologik sxemasi (2.1-rasm) bug‘ generatori (1), turbina (2), elektr generatori (3), kondensator (4) va nasos (5) dan tashkil topgan. Bug‘ generatorida yoqilg‘i yoqilib, paydo bo‘luvchi issiqlik yordamida suv qizdiriladi va bug‘ga aylantiriladi. Bu jarayonga Renkin sikli diagrammasidagi (2.2-rasm) o‘zgarmas bosimda hajm ortuvchi AB oraliq mos keladi. Bug‘ generatorida paydo bo‘luvchi bug‘ turbinaga yo‘naltiriladi. Bu yerda bug‘ kengayib, uning ichki energiyasi mexanik energiyaga aylanadi, ya’ni turbinada foydali ish bajariladi.

19

1
A


B

2		3		P		A

	C
	4
5	D
D

B


C


V

2.1-rasm. Renkin sikli bo‘yicha 2.2-rasm. Ideal Renkin sikli

ishlovchi IESning texnologik sxemasi.

sxemasi.
Turbinada bug‘ning ideal Renkin sikliga muvofiq kengayish jarayoni BC adiabata bo‘yicha yuz beradi. Turbinadan chiqqan bug‘ kondensatorda kondensatsiyalanadi va sovituvchi suv bilan chiqarib yuboriladi. Bug‘ning kondensatsiyalanishiga CD oraliq mos keladi. Kondensat ta’minlovchi nasos yordamida bug‘ generatoriga uzatiladi. Bu jarayonga DA oraliq mos kelib, u suv bosimining hajm o‘zgarmagan holda ortishi bilan bir vaqtda amalga oshadi (nasos ta’sirida). Chunki, siqilganda suvning hajmi o‘zgarmaydi.

Ideal Renkin siklining foydali ish koeffitsiyenti (FIK), har qanday issiqlik mashinasidagi kabi, ish bajarish uchun sarf bo‘lgan issiqlikning isitkichda olingan butun issiqlik miqdoriga nisbati bilan belgilanadi:

K	Q1 Q2	;	(2.1)
	Q1

bu yerda, Q₁ – bug‘ generatorida ishchi massaga uzatilgan issiqlik miqdori; Q₂ – kondensatordagi sovituvchi suv orqali chiqarib yuborilgan issiqlik miqdori.