Elektr tarmoqlari va tizimlari

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
1 
2 
S
Н
=P
Н
+jQ
Н 
U
1 
Электр узатиш линияси 

---

 
№3– TAJRIBA ISHI 
ELEKTR UZATISH LINIYASIDA KUCHLANISHNI ROSTLASH 
USULLARI TADQIQOT QILISH.
 
Ishdan maqsad: Yopiq elektr tarmoqlari ishlashining iqtisodiyligini oshirish usullarini 
o’rganish. 
 
3.1. UMUMIY NAZARIY MA’LUMOTLAR 
Elektr iste’molchilarini elektr energiya bilan ta’minlashda yuqori ishonchlilikka erishish 
maqsadida yopiq tarmoqlardan foydalaniladi. Bundan tashqari yopiq tarmoqlardan foydalanilganda, 
isroflarni ochiq tarmoqlardagiga nisbatan kamaytirish imkoniyatlari paydo bo’ladi.
Yopiq tarmoq bir jinsli bo’lganda ulardan iste’molchilarga quvvat uzatish eng kam 
isroflarda amalga oshadi. Bunday tarmoqlar konturni tashkil etuvchi shoxobchalarning aktiv va 
reaktiv qarshiliklarining nisbatlari bir xilligi bilan xarakterlanadi, ya’ni 
const
r
x
i
i

. 
Bir jinsli bo’lmagan yopiq elektr tarmoqlarda konturni tashkil etuvchi shoxobchalarning 
qarshiliklari nisbatlari turlichadir. Bunday tarmoqlarda quvvatlarning tabiiy taqsimlanishi to’la 
qarshilik z=r+jx bo’yicha amalga oshadi. 
Yopiq tarmoqda quvvatning undagi isrofni eng kam bo’lish holatiga mos keluvchi iqtisodiy 
taqsimlanishi uni faqat aktiv qarshilik bo’yicha taqsimlanishi bilan bir xil bo’ladi.
Bir jinsli bo’lmagan yopiq elektr tarmoqda quvvatlar oqimining iqtisodiy taqsimlash 
usullarini o’rganish uchun bir konturli yopiq tarmoqni ko’rib o’tamiz (8.1,a-rasm). Unda bir jinsli 
bo’lmagan konturli tarmoqdan iste’molchiga quvvat uzatilmoqda.
Demak, 
2
2
1
1
r
x
r
x

. 
Sxemada ko’rsatilgan I
1
, I
2
, I
1e
, I
2e
toklar konturda quvvatlar tabiiy taqsimlangan holatga 
mos kelib, mazkur tarmoq uchun ularning qiymatlari Kirxgofning birinchi va ikkinchi qonunlaridan 
foydalanib, quyidagicha hisoblanishi mumkin: 
)
(
2
1
2
1
2
2
1
x
x
j
r
r
jx
r
I
I
н






,
)
(
2
1
2
1
1
1
2
x
x
j
r
r
jx
r
I
I
н






. 
Ushbu yopiq tarmoq bir jinsli bo’lmaganligi sababli unda quvvatning iqtisodiy, ya’ni 
tarmoqdagi umumiy aktiv quvvat isrofining minimal bo’lishiga mos, taqsimlanishi faqat aktiv 
qarshilik hisobga olingandagina uning tabiiy taqsimlanishi bilan bir xil bo’ladi. Bunday holatda 
shoxobchalarda oquvchi iqtisodiy toklar quyidagicha hisoblanadi (8.1,b-rasm): 
2
1
2
1
r
r
r
I
I
н
э



,
2
1
1
2
r
r
r
I
I
н
э



. 
Agar 8.1,a-rasmda tasvirlangan konturda tarmoqning bir jinsli bo’lmaganligi tufayli 
tenglashtiruvchi tok I
kon
 oqadi deb hisoblasak (8.1,v-rasm), u holda tabiiy va iqtisodiy taqsimlanish 
holatlari uchun toklar quyidagi ifodalar bilan bog’langan: 
кон
э
I
I
I


1
1
; 
кон
э
I
I
I


2
2
. 

---

Shunday qilib, yopiq elektr tarmoqlarda quvvat isrofini minimallash uchun ularda 
tenglashtiruvchi toklarni nolga keltirish lozim. Bu tarmoqning Bir jinsli bo’lmaganligini 
kamaytirish yoki tenglashtiruvchi toklarni kompensasiyalash orqali amalga oshiriladi. 
Tarmoqning bir jinsli bo’lmaganligini kamaytirish o’tkazgichlarning kesim yuzalarini 
o’zgartirish yoki BKQ (bo’ylama kompensasiyalovchi qurilma) ulash orqali amalga oshirilishi 
mumkin. 
a 
v 
8.1-rasm 
Tenglashtiruvchi kontur toklarini kompensasiyalash ikki yo’l bilan amalga oshirilishi mumkin: 
1) tenglashtiruvchi toklarning yo’lini uzish orqali (tarmoq konturlarini ochish orqali) (8.2,a-
rasm); 
2) kompensasiyalovchi tenglashtiruvchi toklarni hosil qilish orqali (konturda quvvat 
oqimini rostlash) (8.2,b- rasm). 
a 
b 
8.2-rasm 
Kompensasiyalovchi tenglashtiruvchi toklarni hosil qilish konturlarga qo’shimcha EYuK 
manbai kiritish orqali amalga oshiriladi. O’z navbatida qo’shimcha EYuK liniya rostlagichlari 
r
1 
r
2 
x
1 
x
2 
I
н 
I
1 
I
2 
r
1 
r
2 
I
н 
I
1э 
I
2э 
r
1 
r
2 
x
1 
x
2 
I
н 
I
1э 
I
2э 
I
кон 
r
1 
r
2 
x
1 
x
2 
I
н 
I
1э 
I
2э 
ЛР 
r
1 
r
2 
x
1 
x
2 
I
н1 
I
1э 
I
2э 
I
н2 

---

hisobiga, ya’ni kuchlanishni bo’ylama-ko’ndalang rostlash yoki muvozanatlashmagan 
transformasiyalash koeffisientlari hisobiga hosil qilinadi (8.2,a-rasm). 
Ta’minlovchi elektr tarmoqlarda qo’shimcha EYuKning qiymatini yoki konturni ochish 
nuqtasini aniqlash uchun maxsus – uning holatini optimallash masalasi echiladi. Buning uchun 
elektr tarmoqning normal holatini hisoblash dasturidan ham foydalanish mumkin.