«Elektr texnologik qurilmalar» fani bo‘yicha tuzilgan ushbu O‘quv-uslubiy majmua dts talablari asosida tuzilgan

MAVZU -10

Elektr yoy pechlari.

REJA:

1. Elektr yoyi.

2. Elektr yoy turlari.

3. O‘zgarmas tok elektr yoyi.

Tayanch so‘zlar va iboralar: yoy razryadi, yoyning katodoldi va anodoldi bo‘laklari, elektr yoyining ustuni, yoyning volt-amper xarakteristikasi, ionizatsiyalash potensiali, katod va anod dog‘i, o‘zgarmas tok elektr yoyi, o‘zgaruvchan tok elektr yoyi, yoyning yonish zonasi, yoyning batamom o‘chish zonasi, yoy tokini cheklash zonasi.

1. 
   
   Elektr yoyi
   

Katta miqdordagi issiqlik energiyasini talab qiladigan qator elektrotermik jarayonlarni amalga oshirishda organik yoqilg‘i hisobiga erishib bo‘lmaydigan yuqori haroratlarga, elektr yoy razryadi yoki oddiy qilib, aytganda elektr yoyi yordamida erishiladi. Ma’lumki, elektr yoyi to‘g‘risidagi qator fizik tushunchalar 1802 yilda rus fizigi V.V. Petrov tomonidan yoritib berilgan va hozirgi davrda, elektr yoyining turli jabhalarda keng foydalanilishi munosabati bilan, yoy to‘g‘risidagi tushunchalar atroflicha o‘rganilgan va boyitilgan.
Elektr yoyi, elektr tokining gaz, par va vakuumdan o‘tishi oqibatida namoyon bo‘luvchi holatlarning biridir. Elektr yoyning asosiy xususiyatlari quyidagilardir;
1) yoy razryadi elektr tokining nisbatan katta qiymatlarida namoyon bo‘ladi, masalan metallar uchun bu ko‘rsatgich 0,5 A va undan yuqori qiymatlarni tashkil qiladi;
2) yoy markaziy qismning harorati 6000 - 18000 K ni tashkil qiladi;
3) katoddagi tokning zichligi katta bo‘lib, 10² - 10³ A/mm² ga teng;
4) yoyning katod oldi qismidagi kuchlanishning tushishi 10 - 20 V ga teng bo‘lib, amalda tokka bog‘liq emas.
Elektr yoy razryadi uch bo‘lakka bo‘linadi deb qabul qilingan bo‘lib, bular - yoyning katod oldi bo‘lagi, anod oldi bo‘lagi va yoy ustuni bo‘lagi deb yuritiladi.
YOyning katod oldi bo‘lagi bor yo‘g‘i 10^-6 m ni tashkil etadi, undagi kuchlanish tushishi 10-20 V ni tashkil etadi, katod oldi elektr maydon kuchlanganligi 10⁷ V/m ga teng. Katod oldi bo‘lakdagi o‘tkazuchanlik asosan elektron o‘tkazuvchanlikga egadir.
Ionizatsiya jarayonini hosil qilish uchun elektronlar tomonidan ma’lum energiyani olish uchun etarli hisoblangan, “xaydash” kuchlanishi U_i ionizatsiyalash potensiali deb ataladi. Gazlar uchun uning kattaligi, jumladan, geliy uchun U_i = 24,58 V; vodorod uchun U_i = 13,3 V; metallar uchun undan ham kichik qiymatga, masalan mis parlari uchun U_i = 7,7 V ga tengdir.