Elektron güc çeviriciləri (Magistr pilləsi üçün) MÜhaziRƏLƏr konspekti

Nəzarət sualları:
1. İmpuls çeviricisi nəyə deyilir

Tənzim elementinin yük qoşulma üsuluna görə tristorlu impuls eninə tənzim çeviriciləri ardıcıl və paralel olmaqla 2 qrupa bölünür. 1 –ci halda tristor yükə ardıcıl, 2 – ci halda isə paralel qoşulur. Ardıcıl çeviricilər geniş yayıldığından onların 2 sxem variantını nəzərdən keçirək:

1-ci sxem variantda kommutasiya edici kondensator işçi tristorun dövrəsindən dolur. Şəkil 15.1 – də paralel komutasiyalı ardıcıl impuls eninə tənzim çeviricisinin sxemi göstərilmişdir.

Sxemin iş prinspi aşağıdakı ardıcıllıqla izah olunur:

Sxemdə V_i – işçi, V_k – komutasiya edici tristordur, C_k – komutasiya edici kondensator, R_y , D_rf , V_f – yük dövrəsini təşkil edir, V_i – işçi tristor açıq olduqda yük dövrəsindən cərəyan keçir.
İndi isə ardıcıl transformator kommutasiyalı ardıcıl tristorlu müstəqil impuls eninə tənzim çeviricisinin iş prinspini öyrənək:
Müstəqil komutasiyalı İFT çeviriciləri yükün geniş hədlər daxilində dəyişməsində qidalandırma sisteminin dayanıqlı iş rejimini təmin edir. Bu qrup İFT çeviricilərinin ən geniş yayılmış variantı işçi tristoru ayırıcı mənbədən kommutasiya edilən sxemdir. Həmin sxem şəkil 15.2 – də göstərilmişdir. Sxem ardıcıl kommutasiyalıdır.

Şəkil 15.2 Ardıcıl tiristor kommutasiyalı impuls eninə tənzim çeviricisinin sxemi

Baxılan sxem kommutasiya konturu ilə güc sxeminin gərginliyinə görə biri – birindən ayırmaq lazım gəldikdə təyin olunur. Şəkildə İT – impuls transformatorudur, İ dolağı W₁ – lə, C_k – komutasiya edici kondensatorun, 2 –ci dolağı isə W_i – işçi tristor dövrəsinə ardıcıl qoşulur, çevirici ardıcıldır. Ona görə ki, l_k – kommutasiya edici e.h.q, 2-ci tərəf dolağında V_i –yə ardıcıl tətbiq edilir. Sxemdə V_i – işçi, V_k – kommutasiya edici tristordur, U_k – Kommutasiya edici gərginlik mənbəyidir.

Tranzistorlu impuls eninə tənzim çeviricilərində açar elementi kimi tranzistor qoşulur. Bu cihazlar tam idarə edilən olduğundan kommutasiya qurğusuna ehtiyac qalmır. Çeviricinin həm güc həm də idarə sxemi sadələşir.
Giriş və çıxış dövrələrinin xarakterinə görə tranzistorlu çeviricilərin 4 sxem variantı mövcuddur:

1. 
   Giriş dövrəsi tutum, çıxış dövrəsi induktiv xarakterli (şəkil 15.3 a)
   
2. 
   Giriş dövrəsi induktiv, çıxış dövrəsi tutum xarakterli (şıkil 15.3 b)
   
3. 
   Həm giriş, həm də çıxış dövrəsi tutum xarakterli (şəkil 15.3 v)
   
4. 
   Həm giriş, həm də çıxış dövrəsi induktiv xarakterli (şəkil 15.3 q)
   

Sxemdə L_y və L_m – induktivlikləri yük və mənbə cərəyanlarının döyünmələrini azaltmaq üçün daxil edilir.
Şəkil 15.3 a – da giriş dövrəsi tutum yük dövrəsi ilə induktiv xarakterlidir, çevirici ardıcıldır, çünki tənzim elementi T yükə ardıcıl qoşulub.





Şəkil 15.3 Tranzistorlu impuls eninə tənzim çeviricisinin ümumiləşmiş
sxem variantları

Tranzistor açıq olduqda enerji mənbədən yükə ötürülür və L_y induktivlikdə reaktiv enerji ehtiyyatlı toplanır. Bu intervalda D diodu bağlıdır. Tranzistor fasilə intervalına bağlandıqda L_y – də göstərilən işarə ilə induksialanan e.h.q – D-diodunu açır və reaktiv enerji yükə səpələnir, yük cərəyanı hamarlayır. Şəkil 15.3 -b dəki sxemdə giriş dövrəsi induktiv yük dövrəsi isə tutum xarakterlidir, çevirici paraleldir. T – tranzistoru açıq olduqda qida mənbəyi induktivliyə qapanır və orda reaktiv enerji ehtiyatı tolanır. Tranzistor fasilə müddətinə bağlandıqda mənbə gərginliyi ilə L_g - dəki induksiyalanan E.H.Q toplanaraq yükə tətbiq olunur, çıxış gərginliyi formalanır və C_y göstərilən işarə ilə dolur.

Şəkil 9.1v – də sxemində həm giriş həm də yük dövrəsi tutum xarakterlidir və çevirici ardıcıldır. T – tranzistoru açıq olduqda qida mənbəyi L_a aralıq drosselinə qapanır və onda reaktiv enerji ehtiyyatı toplanır. Bu intervalda D diodu bağlanır və yük dövrəsi mənbədən təcrid olunur. Transistor fasilə müddətinə bağlandıqda L_a – da göstərilən işarə ilə induksialanan e.h.q diodu açır və drosselin elektromaqnit enerjisi R_y - ə səpələnir, C_y – kondensatoru göstərilən işarə ilə dolur. T – tranzistoru növbəti dəfə imuls müddətinə açıldıqda və D – diodu bağlandıqda C_y yükə boşalır.
Şəkil 15.3 q –dəki sxemdə həm giriş həm də yük dövrəsi induktiv xarakterlidir. Çevirici özü isə paraleldir. Tranzistorun açıq olduğu impuls müddəti intervalında qida mənbəyi L_m drosselinə qapanır, onda reaktiv enerji ehtiyyatı toplanır. Bu intervalda C_a kondensatoru tranzistor vasitəsiylə şuntlanır. Tranzistor fasilə müddətinə bağlandıqda mənbə gərginliyi ilə L_m – də induksiyalanan e.h.q toplanaraq kondensatora tətbiq olunur və D diodu vasitəsiylə göstərilən işarə ilə dolur və D diodu vasitəsiylə şuntlanır.