Elektronika 1

Qo‘llaniladigan sxemalarning asosiylari

Invertirlanadigan kuchaytirgich

I
Manfiy teskari bog‘lama majburiy (kuchaytirgichli funksiyalarni bo‘lishi uchun) (chiqishdagi signal invertirlangan kirishga yo‘naltiriladi.
(1=0((1-(2=0 chunki (1=(2;
I_kir=I_tb;
I_kir=(U_kir-(2)/R₁=((2-U_chiq)/R₂=I_tb( U_kir /R₁=-U_chiq/R₂ K_u=U_chiq/U_kir= R₂/R₁


nvertlanmaydigan kuchaytirgich


i=U_chiq/(R₁+R₂);
Y₂=i_R2((2=(R₂U_chiq)/(R₁+R₂)=U_kir
K_ud=1+R₁/R₂

48-rasm.
49-rasm.

Takrorlagich

50-rasm. K_u = 1

Razryadli tok o‘zgartirgichi

R₂ = , R₁ = O – bo‘lganida takrorlagich olamiz
I₁+i₂+... +i_n=i_тb;
;
₁=₂=0;
.
OK razryad bo‘yicha toklarni o‘zgartiradi.

U_kir1

U_kir2
U_chiq
U_kirn
51-rasm.
I
I_kir=I_tb=Ic
I_вх = I_ос = I_с



₂=₁=0

;
(2=(1=0;

;
;
ntegrator

52-rasm.

Differensiator

I_kir=I_tb=I_c;
₂=₁=0

53-rasm.

K omparator
54-rasm.

U _d=₁-₂.’

OK katta kuchaytirgich koeffitsiyentiga ega
U_kir = ₁
₂ = 0
U_d = ₁-₂=0

55-rasm.
11. Elektr tebranishlar generatorlari

Tashqi qo‘zg‘atuvchi kuchlanishni davriy ta’sirisiz, o‘z-o‘zidan uning sxemasidva paydo bo‘ladigan, o‘zgarmas tok energichsini elektr tebranishlar energiyasiga o‘zgartirishga yordam beruvchi qurilma elektr tebranishlar generatori deb aytiladi.

O‘z-o‘zini qo‘zg‘otish umumiy sharoitlar

56-rasm.

Ikki asosiy bo‘g‘imdan iborat tuzulma sifatida avtogeneratorni ko’rib chiqamiz: kuchaytirgichli (K) va uzatish koeffitsiyenti bilan teskari bog‘lama bo‘g‘im (42-rasm):

Belgilar kiritamiz:
K – Kuchaytirgiyali bo‘g‘imning kuchaytirish kompleks koeffitsiyenti, bu yerda U_kir va U_chiq- kuchaytirgichli bo‘g‘imning kirish va chiqish kuchlanishi;

( - teskarisi bog‘lama zanjirining kuchlanishni uzatish kompleks koeffitsiyenti), Bunda U₁-kirishdagi kuchlanish, U₂-esa teskari bog‘lama zanjirining chiqishidagi kuchlanish. Kompleks shaklida ifodalash, kuchaytirgichli bo‘g‘im va teskari bog‘lama zanjiri tomonlaridan yaratilayotgan faza siljishlarni hisobga olish zarurligidan kelib chiqadi.
Avtogenerator sxemasida tebranishlar mavjudligida bajarilishi kerak bo‘ladigan shart K = KYe ^{1(K+)} (1)
Be tenglikdan kelib chiqadi:
1) Kv=1 – amplitudalar muvozanat sharti;
2) j_k+jv=2з_п- fazalar muvozanat sharti;
bu yerda K – kuchaytirgichli kaskadning kuchaytirish koeffitsiyent moduli, V-teskari bog‘lama zanjirining узатиш koeffitsiyenti moduli, ik-kuchaytirgichli kaskad tomonidan yaratilayotgan fazoviy siljish. Jv – teskari bog‘lama zanjiri tomonidan yaratilayotgan fazoviy siljish, p=0,1,2,3,4.......
Avtogeneratorlar nazariyasida bu shartlar juda muhim.
Avtogeneratorni o‘z-o‘zini qo‘zg‘atish va uning barqarorlashgan tebranishlar rejimiga o‘tishini asosiy sababi bo‘lib, teskari bog‘lama zanjiri chiqishida va kuchaytirgichni kirishida kuchlanish fazasining bir-biroviga mosligini ta’riflaydigan musbiy teskari bog‘lanish hisoblanadi.
Nisbiy teskari bog‘lama ta’sirida, kuchlanish ulangandan keyin, generator shemasida paydo bo‘ladigan kichik fluktatsion tebranishlar kuchaytirgichli kaskadi K tomonidan kuchaytiriladi va teskari bog‘lama zanjiri bo‘yicha yana kuchaytirgichni chiqishiga uzatiladi. Kuchaytirgich va teskari bog‘lama zanjiriga ega bo‘lgan berk kontur bo‘yicha har bir aylanib o‘tishida kuchaytirgichli bo‘g‘inining kirish va chiqishida signal progressiv ravishda oshib boradi. O‘z-o‘zini qo‘zg‘otish jarayoni barqarorlashgan rejim bilan tamom bo‘lmaguncha Bunday o‘sish davom etaveradi va uning uchun amplitudalar muvozanat sharti (2) bajariladi. Boshlang‘ich vaqtida avtogeneratorni o‘z-o‘zini qo‘zg‘otishi uchun Kv>1 sharti bajarilishi zarur. Agar kuchaytirgichli bo‘g‘inni tavsifi chiziqli bo‘lganida edi, avtotebranishlar amplitudasining cheksiz o‘sib borishiga olib kelar edi. Shuning uchun kuchaytirgichli bo‘g‘in nochiziqli tavsifga ega bo‘lishi kerak.
Barqarorlashgan rejimga o‘tishi, signal oshib borganida amplitudaviy tavsif qiyaligini kamayishi bilan bog‘liq kuchaytirgichli bo‘g‘inni kuchaytirish koeffitsiyenti asta-sekin kamayishidir, bu esa barcha turdagi kuchaytirgichlarga xos. (57-rasm).

57-rasm.

Umuman olganda, o‘z-o‘zini qo‘zg‘atishli generator teskari bog‘lama zanjirli kuchaytirgich pog‘onasidan kam farq qiladi. Farqlardan biri shundan iboratki, ko‘pincha kuchaytirgich chastotalar polosasini kuchaytirishi kerak va shu sababli yuklanish sifatida aperiodik yuklanish ishlatiladi (rezistor, drossel, transformator).
Generator ko‘pincha bir chastotali tebranishni generatsiya qiladi, shuning uchun yuklash sifatida parallel tebranuvchi kontur ishlatiladi, uning qarshiligi rezonans chastotasida maksimal bo‘ladi va faol xarakterga ega:
R_ekv = PQ
Bunda - to‘lqin qarshiligi, Q–sifat darajasi.
Ko‘p xollarda generatorning kuchaytirgich bo‘g‘inida qo‘shqutbli va maydon tranzistorlari, operatsion kuchaytirgichlar ishlatiladi. Shunga o‘xshash rezonans yuklanishli kuchaytirgichda chastotaviy tavsifini maksimumi konturning rezonans chastotasiga to‘g‘ri keladi, shuning uchun amplitudalarning muvozanat sharti faqat shu chastotada bajariladi, bu esa generasiyalangan tebranishlar chastotasini aniqlaydi. Shu kabi generatorning misoli bo‘lib, induktiv teskari bog‘lamali tranzistorli generator hisoblanadi (58-rasm).

58-rasm.

Bu sxemada teskari bog‘lama zanjiri kontur g‘altagi L_k va baza zanjiridagi teskari bog‘lama g‘altagi L_sv bilan tashkil topgan. Konturda paydo bo‘ladigan kuchsiz elektr tebranishlar (ulanish vaqtida) g‘altakda o‘zgaruvchan EYUK hosil qiladi, Bu esa baza zanjirida o‘zgaruvchan qo‘zg‘atuvchi kuchlanish yaratadi.
Buning uchun teskari bog‘lama g‘altak tranzistorning baza va emitter uchlariga shunday ulanishi kerakki, uning kirish kuchlanishi kuchaytirgich bo‘g‘ining chiqish kuchlanish fazasiga nisbatan 180⁰ ga surilgan bo‘lishi kerak. Bu bilan teskari bog‘lama sirtmog‘ida kirish va chiqish kuchlanishlari orasida nolli siljish ta’minlanadi (Demak, musbiy teskari bog‘lama), chunki kuchaytirgichli bo‘g‘in unda umumiy emitterli shema bo‘yicha ulangan tranzistor ham 180⁰ teng fazoviy siljish yaratadi.